Азярбайжан республикасы тящсил назирлийи
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
qüvvələr də mövcud ictimai münasibətləri dəyişdirir, bununla da gələcək cəmiyyətin inkişafı üçün yeni zəmin yaradılır. Müxtəlif sosial qruplarda, kollektivlərdə, siniflərdə və insan birliyi formalarında ideoloji münasibətlər və təsəvvürlər fərqli təsir gücünə malikdir. İdeoloji təsəvvürlər ideoloji münasibətlərin təsiri altında formalaşır və əxlaqi-psixoloji, sosial-siyasi, dini, milli xarakterdə olur. İdeoloji təsəvvürlər sosial fəaliyyətin uyğun formaları ilə aktuallaşır. Yəni ictimai həyatın sosial formaları biri digəri ilə qarşılıqlı əlaqədə olsa da, amma onların hər biri ayrılıqda özünə xas ideoloji təsəvvürlər formalaşdırır. Məsələn, milli ideoloji təsəvvürlər milli şüurun, dini ideoloji təsəvvürlər dini şüurun, sinfi ideoloji təsəvvür isə sinfi şüurun formalaşmasını şərtləndirir. Bunların hər birinin yaranmasının və formalaşmasının spesifik xüsusiyyətləri və elementləri mövcuddur. Milli ideoloji təsəvvürlər milli hisslər və emosiyalar, milli özünü dərketmə, milli müqəddaratını təyinetmə, milli azadlıq hərəkatı, milli dövlətçiliyə nail olma və ilaxır elementlər vasi- təsilə gerçəkləşir. Bu prosesdə daxili ziddiyyətlər və qarşı durma- lar mütləqdir. Ona görə ki, köhnə qüvvələrin yeni qüvvələrlə bu məsələdə siyasi hakimiyyət ələ almaq uğrunda mübarizəsi həllini tapmadan, mövcud proses reallaşa bilməz. Lakin, milli ideoloji təsəvvürlərin yaranmasında başlıca meyar insanların böyük əksəriyyətinin şüurunda uzun müddət ərzində öz ərazisinin, iqtisadiyyatının, mədəniyyətinin, dilinin əsarət altında qalmasından azad olmanın dəyərini, duyğusunu aşılatmaqdır. Buna görədir ki, milli ideologiya daha çox antiimperialist xarakter daşıyır, eyni zamanda daha artıq dərəcədə xarici qüvvələrə qarşı yönəlir. Dini ideologiya insanların din sahəsinə aid olan sosial fəaliyyətini əks etdirir. Bu fəaliyyət isə dini təsəvvürlər, dini hisslər, dini mövhumat, dini mərasim davranışı ilə və digər dini ayinlərlə uyğunlaşır. Digər sosial fəaliyyət formaları kimi, dindarlıq da özündə dini şüur və onun obyektivləşməsinin üzvi vəhdətini əks etdirir. 210 İstər klassik, istrəsə də müasir sosiologiyada maraq doğuran sosial fəaliyyət sahələrindən biri də sinfi ideoloji münasibətlərlə bağlıdır. Tədqiqatlar göstərir ki, mövcud problemə münasibət birmənalı deyildir. Bir qrup sinfi ideologiyanın yanlış olduğunu, onun insanların milli-etnik düşüncələrinə qarşı yaradıldığını iddia edirsə, digərləri həmin ideoloji münasibətlərin əsasında real ideoloji təsəvvürlərin, konkret ictimai münasibətlərin obyektiv səbəblərinin dayandığı istiqamətindən çıxış edirlər. Sinfi ideoloji münasibətlər və ideoloji təsəvvürlər hər bir konkret ictimai quruluşun, vahid etnosun daxili ziddiyyətlərinin təzahürüdür. Burada insanların sosial fəaliyyətini şərtləndirən başlıca cəhət cəmiyyətdaxili strukturda istehsal, bölgü, mübadilə və mülkiyyət münasibətlərində bir qrupun həddindən ziyadə varlanması, böyük əksəriyyətin isə yoxsullaşmasıdır. Sinfi ideologiyanın əsas məqsədi bu fərqi aradan qaldırmaq, insanların mülkiyyət bərabərçiliyini və sosial ədaləti bərqərar etməkdən ibarətdir. Göründüyü kimi, ictimai münasibətlərin ideoloji növünün ümumi aspektdə öyrənilməsi ictimai həyatın bütün sahələrinin – siyasi, iqtisadi, hüquqi, dini, əxlaqi və milli şüurun ideoloji istiqaməti və sosial inkişafın keyfiyyət xüsusiyyətləri baxımından həyata keçirilir. İdeologiya bütün dövrlərdə və bütün regionlarda meydana gələrkən cəmiyyətin maraqları, tələbatları mövqeyindən çıxış etsə də, əslində o özünün hər cür formasında daha çox fərdi, xüsusi mənafelərə xidmət göstərmişdir. Əlbəttə, bu cəhət ideologiyanın müxtəlif səviyyələrinin kəmiyyət və keyfiyyət xarakteristikasından irəli gəlir. Demək olar ki, ideologiyanın nəzəri, aksioloji və kütləvi yayılma səviyyələrinin hamısında ümumxalq, ümummilli maddi və mənəvi sərvətlərdən, dəyərlərdən çox danışılır. Bu ona görə lazımdır ki, keçmiş ideoloji münasibətlərin yeni ideoloji münasibətlərlə əvəz- lənməsində böyük əksəriyyətin reytinqini qazanmaqda yalnız bu metod üstündür. İdeologiya bunsuz özünün siyasi hakimiyyət həddinə çata bilməz. 211 Qeyd edək ki, indiyədək dünyada meydana gələn ide- ologiyalar (sosial-demokrat, faşist, kommunist, klerikal, radikal, liberal, milli və ilaxır) ilk başlanğıcda geniş kütlələrin ma- raqlarından çıxış etmişlər. Lakin, ideoloji məqsədin reallaş- masından sonra isə kütlələrin böyük əksəriyyəti bundan nəyinki bəhrələnməmiş, əksinə təqiblərə məruz qalmışdır. Tələbatlarla onun aktuallaşması və reallaşması arasında fərq istənilən cəmiyyətdə ideoloji ayrılmanın, qarşıdurmanın artmasına gətirib çıxarır. Bu, yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, hər cür ideoloji – sosial dəyişiklikdə cəmiyyət üzvləri arasındakı tələbat, mənafe və sərvətlər arasında uyğunsuzluğun olması ilə bağlıdır. Hansı bir səviyyədə ideal çıxışına, vədlərinə baxmayaraq bütün ideologiyalar nəticə etibarilə insanların həyat tərzində hətta ümumi halda maddiləşməklə reallaşmalıdır. Məhz bu axırıncı halın əksər hallarda reallaşması mümkün olmadığına görə yeni ideologiyanın özü köhnəlir və daha yenisi ilə əvəz olunmaq dərəcəsinə çatır. İdeoloji münasibətlərin sonuncu səviyyələrindən biri də böyük əksəriyyətin maraqlarına uyğun gəlməsi və insanların onda iştirakı ilə bağlıdır. 212 Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|