Азярбайжан Республикасы Тящсил Назирлийи
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
248 Şəkil 61. Mitoz bölünmə 1. Sxematik quruluşu. İnterfraza. A-erkən profaza, B-profaza, C-metafaza, D-anafaza, E-erkən telofaza, F- telofaza 2. Elektron mikroskopu ilə görünüşü Profaza. Bu mərhələyə interfazanın G 2 məhələsində olan hüceyrələr daxil olurlar. Odur ki, həmin hüceyrələrdə başlanğıc hüceyrəyə nisbətən DNT iki dəfə çox olur. Profazanın əvvəlində nüvədə nazik xromosom sapları-profaz xromosomları müşahidə olunur. Bu xromosomların kondensasiyası nəticəsi olaraq yaranır. Profaza inkişaf etdikcə xromosomlar spirallaşır və qısalır. Odur ki, profazanın ortalarında hər 249 profaz xromosomunun iki bir-birinə qarşılıqlı sarılmır və spirallaşmış xromatiddən ibarət olmasını görmək mümkündür. Xromosomların kondensasiyası ilə yanaşı nüvəciyin itməsi müşahidə olunur. Enyi zamanda nüvə membranı nazikləşir və dağılmağa başlayır, nüvə membranının məsamələri itir, membrana kiçik fraqmentlərə parçalanır. Profazada baş verən ikinci əsas məsələ iy tellərinin yaranmasıdır. İy tellərinin yaranması profazada sentriolların iştirakı ilə və sentriollarsız da baş verə bilər. Sentriollarsız iy telləri ali bitkilərdə və bəzi ibtidailərdə yaranır. Heyvanlarda isə iy telləri sentiolların iştirakı ilə yaranır. Göbələklərdə və ibtidailərdə iy telləri nüvə daxilində də yarana bilər. Bu halda mitozda nüvə membranı dağılmır. İy telləri iki cür olur: onlardan bir qrupu hüceyrənin bir qütbündən digər qütbünə qədər uzanır və fasiləsiz iy telləri adlanır. İkinci qrupu isə ikiləşmiş xromosomlara birləşir və onların qütblərə çəkilməsini təmin edir. Bunlar dartıcı, xromosomları qütblərə çəkən iy tellər adlanır. Profaza mitozun bütün sonrakı mərhələlərinin taleyini həll edir. Metafaza – nüvə membranı əridikdən sonra xromosomlar sitoplazmada xaotik yerləşirlər. Sonralar onlar maksimum spirallaşır və xromosomun ikiləşmiş xromatidlərindən hər birinin sentromerinə multizülal kompleksi - kinetoxorlar birləşirlər. Hər bir qız xromosomun sentromerinə birləşmiş kinetoxor əks qütblərdən gələn mikroborucuqlardan ibarət olan iy tellərinə birləşirlər və xromosomlar ekvatorda 250 qanunauyğun düzülmüş olurlar. Qız xromosomları sentromer zonada bir yerdə saxlayan sekurin zülalı, sonra , APC kinaza ilə fəallaşan xüsusi fosfataza separaza fermenti vasitəsi ilə defosforlaşaraq kəsilir və ikiləşmiş xromosomdan hər biri hüceyrənin bir qütbünə istiqamətlənmiş olur. Bu zaman ekvatordakı hər bir xromosom qütblərdən eyni məsafədə yerləşmiş olur. Nəticədə ikiləşmiş xromosomlardakı sentromerlərdən hər biri özünü müxtəlif qütblərə yönəlmiş eyni vahid kimi aparır. Metafazada xromosomların çiyinləri ekvatordan kənara da çıxa bilərlər. Lakin onların sentromerləri mütləq ekvatorda qanunauyğun düzülmüş olurlar. Ekvatorda bu cür qanunauyğun düzülən xromosomlar qütblərə çəkilmək üçün başlanğıc vəziyyətində dururlar. Xromosomların morfologiyasını, sayını, ölçüsünü öyrənmək üçün metafaza ən əlverişli mərhələ hesab olunur. Mitoza lazım olan vaxtın 1/3 hissəsi metafazaya sərf olunur. Anafaza – qəflətən başlayır. İkiləşmiş xromosomların hamısında eyni zamanda sentromerlərlə olan əlaqə itir, sekurin zülalın dağılması ilə xromosomlar sinxron olaraq bir-birindən aralanırlar. Xromosomlar dəqiqədə 0,2-5 mkm sürətlə hərəkət edirlər. Xromosomların iy telləri ilə qütblərə çəkilməsi iy tellərinin tubulin monomerlərinin sürətlə defosforlaşması və mikroborulardan çıxması ilə baş verir. Anafazada sentromerlərin istiqaməti qütblərə, xromosom çiyinləri isə ekvatora doğru yönəlmiş olur. Odur ki, anafazada xromosomlar U formasını alır. Beləliklə anafaza mərhələsində hər ikiləşmiş qız 251 xromosomdan biri hüceyrənin müvafiq bir qütbünə çəkilir, xromosomların qütblərdə tam bərabər paylanmasını təmin edir. Telofaza – xromosomlar qütblərə çəkildikdən sonra onlarda dekondensasiya və desprilzasiya prosesləri gedir. Belə ki, xromosomu təşkil edən xromatidlərin spiralları açılır, onlar bir-birinə sarılaraq yumaq əmələ gətirirlər, nəticədə hüceyrənin hər qütbündə bir yumaq əmələ gəlir. Xromosomlar üzərindən qabarcıqlar çıxır, onlar birləşərək nüvənin daxili membranını əmələ gətirirlər. Sonra endoplazmatik şəbəkənin çənləri və vakuollarının birləşməsindən nüvənin xarici membranı əmələ gəlir. Bu zaman hüceyrənin hər qütbündə bir nüvə müşahidə olunur. Bütün bunlardan sonra sitokinez-sitoplazmanın nüvələr ətrafında paylanması prosesi başlayır. Nüvə ətrafında sitoplazmanın formalaşması bitkilərdə hüceyrə arası arakəsmənin yaranması ilə əlaqədardır. Sitoplazmadakı endoplazmatik şəbəkənin və Holci kompleksinin kanalları birləşərək hüceyrəarası arakəsmə əmələ gətirir və hər hüceyrədə bir nüvə, hər nüvədə bölünməyə başlayan ana hüceyrədəki miqdarda yəni diploid sayda xromosom olur, heyvan hüceyrələrində isə yəni nüvələr əmələ gəldikdən sonra sitoplazmalar nüvə ətrafında ortadan nazikləşərək sitoplazma içərisinə qatlanmaqla hüceyrənin 2 yerə bölünməsini təmin edir. Hüceyrədə sitokinezin hansı proses hesabına getməsi dəqiq məlum deyil. Lakin belə fikir irəli sürülür ki, hüceyrənin kortikal qatına, yəni membranın alt hissəsində əzələ təbiətinə oxşar yığılma Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|