53
dasa parlaq zəkanın zəhmətinin məhsuludur. Dahilik bəşəriyyətin
ən yüksək zirvəsi, dəlilik bəşəriyyətin ən aşağı pilləsidir. Lakin da-
hiliklə dəlilik bir çevrənin əks qütbləri olduğundan haradasa bir-bi-
rinə yaxın bir məsafədə dayanırlar. Dahiliklə dəlilik arasında pərdə
çox nazikdir, ancaq keçilməzdir. Dahilik spiral şəkilli bir inkişafla
haradasa dəliliyə yaxın bir məsafədən ötüb keçir. Əgər belə demək
mümkünsə, dəliliyin özündə ibtidai bir dahilik var. Bu belədir ki,
dahilər dəlilərin həyat təcrübəsinin yanlış qavranılmasından çıxarı-
lan müəyyən nəticələrini
ən müxtəlif üsullarla,
bəzən elmi yollarla
faydalı tərzə gətirə bilərlər, yəni hər cür xaosdan bir nizam yarada
bilərlər.
Ancaq hər cür düşüncəylə yanaşı çox aydın bir fikir vardır ki,
dahilik yalnız normal, sağlam bədən sahiblərinə xasdır. Bir də da-
hilik təbiətin insana ən gözəl bəxş işidir ki, bir növ xarakterdən
yaranır.
Xarakterində elmlərə güclü öyrənmək meyli olan, daxilində
ruhu hər bir şeyi bilməyə can atan hər bir kəsin taleyində dahiliyə
yetişmək şəraiti var. Böyük Yaradan varlıqları yaradanda onların
xarakteri ilə öz sözünü demişdir. Ən dolğun xarakter sahibi ən ali
varlıqdır.
Bizi əhatə edən maddi aləmdən kənarda yalnız bir növdən olan
müxtəlif bəsitliklər mövcuddur ki, onların həyatı əbədidir. O bə-
sitliklər özləri də iki qrupa bölünür: Birincisi, yalnız öz növünə
birləşmək imkanı olanlar. Bircə özü ilə birləşə bilmək imkanı olan
bəsitliyin yalnız bir növü var ki, biz onu ruhun mayası adlandırırıq.
Bir-biri ilə birləşə bilmək imkanı olan bəsitliklər isə ən müxtəlif
sayda ola bilərlər. Bu bəsitliklərdən ikincilər – yəni bir-biri ilə bir-
ləşmək imkanı olanlar bizi əhatə edən aləmə nüfuz etdikdə başqa
maddələrlə birləşib məzmun dəyişməsi ilə öz əvvəlki həyatlarını
itirə bilərlər. Çünki bizim maddi aləmə nüfuz edən ruhun mayasın-
dan başqa, yəni yalnız öz növü ilə birləşə bilmək imkanı olandan
başqa, digər birnövlü bəsitliklər nüfuz etdikdə əvvəlki məzmunla-
rını itirirlər.
Onların mövcud olduğu yerdə, yəni varlıqla yoxluğun qovuşdu-
ğu yerdə əbədi həyata əməl olunur. Yəni bəsit birnövlülərin möv-
54
cudluğu məsafə, sürət və zamanı özündə birləşdirir. Bir sözlə, onlar
istədiyi vaxt istədiyi yerdə olurlar, yəni əslində elə həmişə istənilən
yerdədirlər. Belə bir hala isə yalnız və yalnız işıq sürətlərindən bö-
yük sürətlərdə, eləcə də materiyanın xüsusi bir formasında nail ol-
maq olar. Yalnız işıq sürətindən böyük sürətlərdə bizi əhatə edən
maddi aləmin hər hansı bir mövcudluğunu bəsit birnövlülərə par-
çalamaq mümkündür ki, bu zaman yaranan bəsit birnövlülər bizi
əhatə edən maddi aləmin fiziki qanunlarının tabeliyindən çıxırlar və
yoxluğa qovuşurlar. Yəni bütün maddi aləmin cazibəsindən çıxmış
birnövlü bəsitlik kainatın boşluğuna düşür. Ona bəsit olduğu üçün,
heç bir xarici və daxili təsir olmur. Onun üçün məsafə, sürət və
zaman itir. Yəni o özü üçün ayrıca kiçik bir maddi aləm olur, ona
xarici və daxili təsirlər olmadığı üçün o, əbədi həyata malik olur.
Deməli, mövcudluq kimi var olmaq üçün heç bir şərt yoxdur.
Lakin varlıq kimi mövcud olmaq üçün hökmən müəyyən şərtlərə
əməl olunmalıdır. Ruh birnövlü bəsitliyin yalnız özü-özündən
başqa heç biri ilə birləşmək imkanı olmayanından olduğu üçün bi-
zim fizika qanunlarına tabe deyildir və kiçik sürətlərdə belə bizi
əhatə edən maddilikdən çıxa bilər. Bədən isə ən müxtəlif birnövlü
bəsitliklərin bir-biri ilə birləşmələrindən təşkil olunduğundan o,
yalnız işıq sürətindən böyük sürətlərdə birnövlü bəsitliklərə par-
çalana bilər ki, bu da bizi əhatə edən maddilikdən çıxışda onun
yeganə və bizim fizika qanunlarına tabe yoludur.
Ruh həmişə öz birnövlülüyünü saxladığı üçün bədəndən çıxış-
da biz onun nə təsirini hiss edirik, nə də ki bizim vasitələrlə onu
tutmaq mümkün deyildir, ona görə də o öz aləminə qovuşur. Bə-
dən isə cisim şəklində çoxlu birnövlülərin birləşməsi olduğundan
dağıdıcı təsirlərə məruz vəziyyətdə qalır, yəni əslində sərbəst qal-
mış ruhsuz bədəndən başqa varlıqlar öz tələbatlarını tapırlar və onu
dağıdırlar. Ruh bədəndən çıxan anda bədənə işıq
sürətindən böyük
sürət vermək mümkün olsa bədən də ruh kimi yoxluğa keçə bilər.
Deməli, varlıq yoxluğa qovuşa bilir, əksinə, yoxluqdan da varlı-
ğa daxil olmaq mümkündür. Kainat – varlıqla yoxluğun qovuşma-
sından yaranan haldır.