Baki döVLƏt universiteti

XI mühazirə 
 
 
418
kommunal xidməti sahəsində  tələbatla müqayisədə sosial-
mədəni quruculuq çox ləng və keyfiyyətsiz idi. Şəhər əhalisinin 
mənzilə olan ehtiyacı ödənmirdi. Tikilən evlərdə (Xruşşov 
evləri, dəmir-beton planlı evlər) yararsız idi. Kənd rayonlarında 
elektrik enerjisinə olan tələbat çox aşağı  səviyyədə ödənilirdi. 
Yüzlərlə kənd enerjidən istifadə imkanından məhrum idi. 
 
Ədəbiyyat 
1.
 
Əliyev H.Ə. «1948-1953-cü illərdə azərbaycanlıların Ermənistan 
SSR  ərazisindəki tarixi-etnik torpaqlarından kütləvi surətdə 
deportasiyası haqqında» Azərbaycan Respublikası prezidentinin 
fərmanı. 18 dekabr, 1997 
2.
 
Dulayeva Z.N. Sumqayıt Azərbaycanın sənaye mərkəzidir. Bakı: 
1962 
3.
 
Həsənli C. SSRİ-Türkiyə: Soyuq müharibənin sınaq meydanı. 
Bakı: 2005 
4.
 
Həsənli C. Azərbaycanda milli məsələ: siyasi rəhbərlik və ziyalılar 
(1954-1959). Bakı: 2008 
5.
 
İmanov R. Daşkəsən. Bakı: 1979 
6.
 
Mir Cəfər Bağlırov xatirələrdə. Bakı: 2006 
7.
 
Zeynalov  İ.X. Azərbaycanın iqtisadi və sosial inkişafı (70-80-ci 
illər). Bakı: 1996; Yenə onun. Azərbacyanın sosial-iqtisadi inkişafı 
XX  əsrin II yarısında. Bakı: Azərnəşr, 2005; Qasımlı M. 
Azərbaycanın Baş nazirləri. Bakı: 2005 
8.
 
Исмаилов  Э.Р.  Власть  и  народ.  Послевоенный  сталинизм  в 
Азербайджане. Баку: 2003 
9.
 
Исмаилов  Э.Р.  Азербайджан: 1953-1956 гг.  Первые  годы  «от-
тепели». Баку: 2006. 
10.
 
Гасанлы  Дж.  Хрущевская  «оттепель»  и  национальный  во-
прос в Азербайджане (1954-1959). М.: 2009. 

---

XII mühazirə 
 
 
418
prof. İ.X.Zeynalov 
dos. X.M.Abbasova 
 
XII. AZƏRBAYCAN SSR XX YÜZİLLİYİN 
70-80-ci İLLƏRİNDƏ 
 
1.
 
Siyasi həyat. H.Ə.Əliyevin Azərbaycan SSR-ə birinci 
rəhbərlik dövrü 
2.
 
Azərbaycan SSR-in sənayesi 70-80-ci illərdə 
3.
 
70-80-ci illərdə respublika iqtisadiyyatında kənd 
təsərrüfatının xüsusi çəkisinin artması 
4.
 
Sosial-mədəni quruculuq 
 
 
1. Siyasi həyat. H.Əliyevin Azərbaycan SSR-ə 
birinci rəhbərlik dövrü 
 
XX yüzilliyin 60-cı illərinin sonuna yaxın Azərbaycanın 
sosial-iqtisadi həyatını  dərin böhran bürüdüyü, olduqca mürək-
kəb, ağır bir şəraitdə, respublikamızın iqtisadi inkişaf gös-
təricilərinə görə keçmiş Sovetlər Birliyində sonuncu yerdə 
olduğu bir zamanda, 1969-cu ilin iyulunda hakimiyyətə  gələn 
Heydər  Əliyev 1969-1982-ci illərdə Azərbaycana rəhbərlik et-
mişdir. Uzun illər Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsində  işləyən, 
1967-1969-cu illərdə bu orqana rəhbərlik edən Heydər  Əliyev 
respublikada idarəçiliyi gücləndirməyə, rüşvətxorluğa, korrup-
siyaya qarşı barışmaz mübarizə aparmağa başladı. Heydər 
Əliyev mərkəzdəki nüfuzundan respublikanın sosial-iqtisadi, 
mədəni inkişafı üçün səmərəli istifadə etməyə çalışırdı. 
Heydər  Əliyevin təşəbbüsü ilə 1969-cu il avqustun 5-də 
Azərbaycan Kommunist Partiyası  Mərkəzi Komitəsinin 
(Azərb.KP MK) plenumu oldu. Burada Azərbaycanın tarixində 
ilk dəfə olaraq respublikanın sosial-iqtisadi, siyasi və  mədəni 
həyatı dərindən, hərtərəfli təhlil olundu, uzun illərdən bəri yığılıb 
Azərbaycan SSR XX yüzilliyin 
70-80-ci illərində 
 
419
qalmış problemlər müzakirə eldildi və  çıxış yolları 
müəyyənləşdirildi. Həmin vaxtdan da Azərbaycanda tənəzzüldən 
tərəqqiyə dönüş başladı. Cəmiyyətin keyfiyyətcə irəliyə, milli 
özünüdərkə, milli özünə qayıdışa dönüş mərhələsinin başlanğıcı 
qoyuldu. 1969-cu ildən respublikanın ictimai-siyasi, iqtisadi və 
sosial-mədəni həyatında intibah dövrü başlandı. Az müddətdə 
respublikanın idarəçilik sistemi xeyli möhkəmləndirildi. Heydər 
Əliyev Sovetlər Birliyində, onun mərkəzi aparatında işgüzar, 
prinsipial bir dövlət xadimi kimi böyük nüfuz qazandı, o, 
fenomenal siyasi və dövlət xadiminə çevrildi. Onun 
Azərbaycana rəhbərlik etdiyi birinci mərhələ – 1969-1982-ci 
illər XX əsr Azərbaycanının ictimai-iqtisadi, siyasi və  mədəni 
inkişaf tarixində  ən parlaq dövr hesab edilir. Bu illərdə  əldə 
edilmiş  uğurlar, Heydər  Əliyevin uzaqgörən siyasətinin 
düzgünlüyünü və  həyatiliyini göstərir. 1969-1982-ci illərdə 
Azərbaycan SSR-də qazanılan nailiyyətlər müstəqil Azərbaycan 
Respublikasında hüquqi, dünyəvi və demokratik dövlət 
quruculuğu üçün mühüm təməl oldu. 
Heydər  Əliyev kiçik fasilələrlə XX əsrin son otuz ilində 
Azərbaycana rəhbərlik etmişdir (1969-1982-ci illər və 1993-2003-
cü illərdə Azərbaycana rəhbərlik etmiş, 1982-1987-ci illərdə SSRİ 
Nazirlər Sovetinin birinci müavini işləmiş, iyun 1990-1993-cü 
illərdə isə Naxçıvan MR Ali Məclisinin sədri, Azərbaycan 
Respublikası Milli Məclisinin sədr müavini olmuşdur). 
Heydər Əliyev hakimiyyətə gəldiyi vaxtdan respublikanın 
bütün təşkilatlarını dövlət və 
əmək intizamını 
möhkəmləndirməyə, respublikada mənəvi-psixoloji mühiti 
sağlamlaşdırmağa çağırırdı. O, Azərbaycan KP MK-nın 
plenumlarında, qurultaylarında, zona müşavirələrində  və digər 
toplantılarda etdiyi məruzə  və  çıxışlarında, bir qayda olaraq, 
təsərrüfat və  mədəni quruculuq məsələlərini təhlil edir, 
nöqsanları  aşkarlayır, onları aradan qaldırmağın yollarını 
müəyyənləşdirirdi. Bu illər Azərbaycanın iqtisadi, ictimai-siyasi 

---

XII mühazirə 
 
 
420
həyatında dönüş başladı, respublikanın dinamik inkişafı üçün 
kompleks proqramlar hazırlandı. 
Azərbaycan Kommunist Partiyası XXVIII qurultayının 
qəbul etdiyi qətnamədə deyilirdi: «Partiya, sovet və  təsərrüfat 
orqanlarının fəaliyyətində yol vermiş böyük nöqsanlar, 
mədəniyyət və  təsərrüfat quruculuğu işlərində, kadrların seçil-
məsində  və yerləşdirilməsində respublikanın  əvvəlki rəhbərliyi 
tərəfindən buraxılmış ciddi səhvlər nəticəsində respublika 
iqtisadiyyatı uzun müddət ləng, ittifaq üzrə orta səviyyədən xeyli 
geri qalan bir sürətlə inkişaf etmişdir, sənaye və kənd təsərrüfatı 
istehsalının tam bir sıra göstəriciləri üzrə Azərbaycan SSR 
ölkədə axırıncı yerlərdə olmuşdur». 
1969-cu il avqust plenumunda, sonrakı plenum və 
qurultaylarda, müşavirələrdə Heydər  Əliyevin çıxışlarında, 
nitqlərində respublikanın iqtisadi, siyasi həyatında mövcud olan 
vəziyyət təhlil edilmiş, rəhbərlik prinsiplərində ciddi 
dəyişikliklər olunmuş, kadrlara qarşı 
tələbkarlıq 
gücləndirilmişdi. 
Tezliklə  mərkəzdə böyük nüfuz qazanan, öz rəhbərlik 
prinsipləri ilə fərqlənən Heydər Əliyev 1976-cı ildə Sov.İKP MK 
Siyasi Bürosu üzvlüyünə namizəd və 1982-ci ildə Sov.İKP MK 
Siyasi Bürosuna üzv seçilmişdir. Heydər  Əliyevin hakimiyyəti 
dövründə (1969-1982-ci illərdə) 250-dən çox zavod, fabrik, 
istehsal sexləri və digər istehsal müəssisələri istifadəyə verilmiş, 
630 min yeni iş yeri açılmışdı. Müasir istehsal sahələri 
yaradılmış, metallurgiya, radiotexnika elektrotexnika sahələri 
inkişaf etdirilmişdi. Heydər Əliyevin şəxsi təşəbbüsü və qayğısı 
nəticəsində yapon texnologiyası əsasında məişət kondisionerləri 
zavodu tikilib istifadəyə verilmişdir. Bakı, Gəncə, Sumqayıt və 
digər  şəhərlərdə yeni istehsal sahələri açılmış, abadlaşdırma 
aparılmışdı. 
1969-1982-ci illərdə Heydər  Əliyevin Azərbaycana 
rəhbərliyi dövründə əldə edilən sosial-iqtisadi nəticələr XX əsrin 
Azərbaycan SSR XX yüzilliyin 
70-80-ci illərində 
 
421
90-cı illərinin ortalarından başlayaraq respublikamızda müstəqil 
dövlət quruculuğunun həyata keçirilməsində bünövrə rolunu 
oynamışdır. 
XX əsrin 70-80-ci illəri Azərbaycanın tarixində ən parlaq 
zaman kəsiyidir. 70-ci illərin  əvvəllərindən başlanan iqtisadi 
inkişaf, sosial, milli-mədəni dirçəliş, milli özünüdərk getdikcə 
gücləndi və 80-ci illərin sonlarından başlanan milli dövlətçilik 
ideyasının formalaşmasına, milli-azadlıq mübarizəsinə böyük 
təsir göstərdi. 
1982-ci ildə Heydər Əliyev görkəmli, böyük iş təcrübəsinə 
malik, mərkəzdə böyük nüfuzu olan bir siyasi xadim kimi 
Sovetlər Birliyində yüksək vəzifəyə seçildi. SSRİ Ali Soveti Rə-
yasət Heyətinin 22 noyabr 1982-ci il tarixli qərarı ilə Heydər 
Əlirza oğlu Əliyev SSRİ Nazirlər Soveti sədrinin birinci müavini 
təyin edildi və 1987-ci il oktyabrın 21-ə kimi bu vəzifədə yüksək 
bacarıqla işlədi. 
1987-ci il oktyabrın 21-də Sov.İKP MK-nın plenumu 
«Səhhətinə görə pensiyaya çıxması ilə  əlaqədar Sov.İKP MK 
Siyasi Bürosunun üzvü vəzifəsindən azad edilməsi barədə 
H.Ə.Əliyev yoldaşın xahişini təmin etmişdir». 
Həmin il oktyabrın 24-də «Pravda» qəzetində dərc olunmuş 
məlumatda bildrilirdi: «SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyəti səhhətinə 
görə pensiyaya çıxması ilə əlaqədar SSRİ Nazirlər Soveti sədrinin 
birinci müavini vəzifəsindən azad edilməsi barədə Heydər Əliyev 
yoldaşın xahişini təmin etmişdir». 
1988-ci ildən isə Dağlıq Qarabağ hadisələri başladı. XX əsrin 
80-ci illərin ikinci yarısından keçmiş SSRİ-də gedən ictimai-
siyasi proseslər Azərbaycanın da sosial-iqtisadi və siyasi 
həyatına təsir etməyə başladı. Azərbaycanda dövlət müstəqilliyi 
uğrunda mübarizəyə yol açıldı. 
1977-ci ildə Dağlıq Qarabağ  məsələsi yenidən qaldırılsa 
da, onun qarşısı alındı. 70-80-ci illərdə SSRİ-də inzibati-amirlik 
daha da gücləndi, ictimai-təşkilatların, o cümlədən partiya, 

---