Baki döVLƏt universiteti

XII mühazirə 
 
 
422
komsomol, həmkarlar təşkilatlarının fəaliyyətində formalizm 
daha da dərinləşdi. Yerli Sovetlərin, deputatların statusu 
haqqında bir neçə qanun qəbul edildi. Həmçinin 1977-ci ildə 
qəbul olunmuş SSRİ konstitusiyasına müvafiq olaraq 1978-ci 
ilin aprelində Azərbaycan SSR-in, may ayında isə Naxçıvan 
MSSR-in yeni Konstitusiyaları qəbul edildi. 
80-ci illərin ortalarından başlayaraq Azərbaycanın da 
ictimai-siyasi həyatında durğunluq və geriləmə prosesi başladı. 
İctimai təşkilatların, o cümlədən ilk partiya təşkilatlarının, 
komsomolun, həmkarlar ittifaqlarının, sovetlərin hüquqları 
məhdud xarakter daşıyırdı. 1977-ci ildə  qəbul edilmiş SSRİ  və 
1978-ci ildə  qəbul edilmiş Azərbaycan SSR konstitusiyalarının 
6-cı maddəsində göstərilir ki, Kommunist partiyası sovet 
cəmiyyətinin rəhbər və istiqamətverici qüvvəsidir. O illərdə 
demokratiyanın genişləndirilməsindən danışılırdı, lakin bu, hay-
küydən başqa bir şey deyildi. 
Yüksək vəzifə tutmaq üçün partiyanın üzvü olmaq başlıca 
şərt idi. 
Bu illərdə – 70-80-ci illərdə respublika mərkəzin xammal 
mənbəyinə çevrilmişdi. 1982-ci ilin 10 noyabrında Heydər 
Əliyev Sov.İKP MK Siyasi Bürosuna üzv seçilib, Moskvaya, 
SSRİ Nazirlər Sovetinin birinci müavini vəzifəsinə tə-yin edildi 
və Azərbaycanda rəhbərliyə Kamran Bağırov gətirildi. Onun 
dövründə dövlətçilik, idarəetmə zəiflədi, siyasi sistemdə çürümə 
prosesi başladı. Mərkəzdə isə Heydər  Əliyevə qarşı  çıxan 
qüvvələr, onun nüfuzunu zəiflətməyə çalışırdılar, bu isə 
alınmırdı. 
1987-ci ildə Heydər  Əliyevin Moskvada vəzifədən uzaq-
laşdırılmasından sonra respublikada siyasi vəziyyət daha da 
mürəkkəbləşdi, daxili sabitlik pozulmağa başladı. Bir il sonra 
1988-ci ildə isə  mərkəzin himayə etdiyi ermənilərin Azərbay-
cana qarşı  ərazi iddiaları yenidən baş qaldırdı. Dağlıq Qarabağ 
problemi yarandı. 
Azərbaycan SSR XX yüzilliyin 
70-80-ci illərində 
 
423
 
2. Azərbaycan SSR-in sənayesi 70-80-ci illərdə 
 
XX yüzillikdə Azərbaycanın sosial-iqtisadi və  mədəni 
inkişafının ən yüksək mərhələsi 70-ci illərlə 80-ci illərin birinci 
yarısına düşür. 
Sovetlər Birliyi dövründə ittifaq respublikalarının hər 
birinin iqtisadiyyatı ümumi xüsusiyyətlərlə yanaşı, çox mühüm 
fərqləndirici cəhətlərə malik idi. 1969-1982-ci illərdə 
respublikaya rəhbərlik etmiş Heydər  Əliyevin iş  təcrübəsi 
əsasında Azərbaycanın iqtisadi həyatında  əldə edilən böyük 
uğurlar ölkəmiz üçün fərqləndirici haldır. 
Azərbaycan KP MK-nın 1969-cu və 1970-ci il avqust 
plenumlarında respublikada iş intizamı, iqtisadiyyatda yaranmış 
uzun sürən geriliyin, mövcud nöqsanların, qüsurların səbəbləri 
müzakirə edilmiş, onların aradan qaldırılmasının yolları 
açıqlanmışdı. Plenumlardan sonra Heydər  Əliyevin rəhbərliyi 
altında respublika iqtisadiyyatının dinamik inkişafını  təmin 
etmək üçün kompleks tədbirlər görülmüşdür. Respublika rəhbəri 
kimi Heydər  Əliyev mərkəzdə olan nüfuzundan istifadə edərək 
Sov.İKP MK və SSRİ Nazirlər Soveti tərəfindən Azərbaycan 
SSR-in iqtisadi, sosial və mədəni həyatında köklü dəyişiklikləri, 
intensiv inkişafı  təmin edən, respublika əhalisinin maddi həyat 
səviiyyəsinin yüksəlməsinə  gətirib çıxaran bir sıra mühüm 
qərarların qəbuluna nail olmuşdu: 1) 1970-ci il iyulun 23-də 
«Azərbaycan SSR xalq təsərrüfatını inkişaf etdirmək tədbirləri 
haqqında»; 1970-ci il iyulun 25-də «Azərbaycan SSR-də  kənd 
təsərrüfatı istehsalını daha da inkişaf etdirmək tədbirləri 
haqqında»; 3) 1975-ci il iyulun 9-da «Azərbaycan SSR-də kənd 
təsərrüfatı istehsalını daha da intensivləşdirmək tədbirləri 
haqqında»; 4) 1976-cı il iyulun 27-də «1976-1980-ci illərdə 
respublika sənayesinin ayrı-ayrı sahələrinin inkişaf etdirilməsinə 
dair Azərbaycan KP MK-nın təkliflərinin nəzərdən keçirilməsi 

---

XII mühazirə 
 
 
424
nəticələri barəsində»; 5) 1979-cu il fevralın 22-də «Azərbaycan 
SSR-də kənd təsərrüfatını daha da ixtisaslaşdırmaq, üzümçülüyü 
və şərabçılığı inkişaf etdirmək tədbirləri haqqında» və s. 
70-ci illərin  əvvəllərindən respublika sənayesinin 
inkişafında yeni mərhələ başladı. Sənayenin strukturunda əsaslı 
dəyişikliklər baş verdi. 1970-ci ildə sənaye məhsulu istehsalı 8,6 
faiz artdı. 
Bu illərdə neft sənayesində uzun illərdən bəri yığılıb 
qalmış problemlər həll edilmiş, Azərbaycan neft sənayesinin 
inkişafı yeni mərhələyə daxil olmuşdu. Respublikada neft 
tariximizin son yüzilində 1 milyard ton neft çıxarılmışdı. Təkcə, 
1971-ci ildə 18 milyon tondan çox neft hasil olunmuşdu. Geoloji 
kəşfiyyat işlərinin genişləndirilməsi nəticəsində üç yeni neft 
yatağı: Siyəzəndə Zəyli-Zeyvə, Cənubi Kür vadisində Kürsəngi, 
Muradxanlı yataqları kəşf olunmuşdu. Sov.İKP MK-nın 1971-ci 
il 5 yanvar tarixli «Neft sənayesində  və geoloji kəşfiyyat 
təşkilatlarında qabaqcıl qazma briqadalarının iş  təcrübəsinin 
yayılması haqqında» qərarına uyğun olaraq, «Azneft»in və 
«Xəzərdənizneft»in işi təkmilləşdirilmişdir. 
70-ci illərdə Azərbaycana yeni texnologiya və  «Şelf-2», 
«Şelf-3», «Şelf-4», «Şelf-5» qazma qurğuları  gətirildi. Bu, 
respublikada yeni neft sahələrinin açılmasına – «İstiqlal» və 
«Dədə Qorqud» qurğularının işə salınmasına səbəb oldu. 
Xəzərdə «28 aprel», «Bahar», «Azəri», «Günəşli» və digər zən-
gin neft və qaz kondensatı yataqları  aşkar edildi. Sualtı neft 
kəməri çəkildi. Dənizdə qazma işləri yeni texnologiya əsasında 
daha da təkmilləşdirildi. Dənizdə 2800-6500 metr dərinlikdə neft 
quyuları qazılmağa başlandı. 
Azneft və Xəzər Dəniz Neft Birliklərinin, respublika Neft 
sənayesi Nazirliyinin fəaliyyəti daima diqqət mərkəzində idi. 
Geoloji kəşfiyyat işlərinin genişləndirilməsinə diqqət daha da 
artırılmışdı. 
Neft hasilatında azalmanın qarşısı xeyli alınmış, yəni 7,2 
Azərbaycan SSR XX yüzilliyin 
70-80-ci illərində 
 
425
faizdən 2,3 faizə enmişdi.  
Neft sənayesində neft emalı da aparıcı yer tutur. Bu sahədə 
mövcud olan qüsurlar və nöqsanlar Azərbaycan KP MK-nın 
1969-cu il avqust plenumunda açıqlanmış  və onların aradan 
qaldırılması ilə bağlı kompleks tədbirlər görülmüşdü. Nəticədə 
neft emalı müəssisələri inkişaf etdirilmiş, 1976-cı ildə Yeni Bakı 
Neftayırma, 1982-ci ildə isə Bakı neftayırma zavodunda neftin 
ilkin emalı üçün ELOU-AVT qurğusundan istifadəyə 
başlanmışdı. Bu müəssisələrdə 90 adda müxtəlif neft məhsulları 
– təyyarə, reaktiv qurğu, avtomobil, dizel yanacağı, sürtkü 
yağları, aşqarlar, bitum, neft-kimya sənayesi üçün xammal 
istehsal olunurdu.  
A – 76, Aİ – 93 markalı benzin istehsalı 12,5 faiz çoxalmış, 
bütövlükdə neftayırma sənayesində  məhsul istehsalı 1,4 dəfə 
artmışdı.  
70-80-ci illərdə respublikanın neft maşınqayırma sənayesi 
öz inkişafının yeni mərhələsinə daxil olmuş, sahənin 
strukturunda ciddi dəyişikliklər baş vermiş, əsas sexlər yenidən 
qurulmuş, yeni istehsal sahələri işə salınmışdı. 1985-ci ildə 
Dərin dəniz özülləri zavodu, 1983-cü ildə Qroznı-Bakı neft 
kəməri istifadəyə verilmişdi.  
1969-1982-ci illərdə  əlvan metallurgiya sənayesində 
məhsul istehsalı 2,2-2,5 dəfə artmışdı.  
70-80-ci illərdə Azərbaycanın iqtisadi xəritəsi, təqribən, 
100 sənaye sahəsini  əhatə edirdi. Onlardan biri də kimya 
sənayesi idi.  
Müasir sənaye inkişafını kimyasız təsəvvür etmək mümkün 
deyil. Hal-hazırda kənd təsərrüfatında, tikintidə, nəqliyyatda, 
sənayenin digər sahələrində kimyanın nailiyyətlərindən geniş 
istifadə olunur. Kimyəvi maddələr bir sıra qiymətli məhsulları, 
o cümlədən müxtəlif növ yunu, ipəyi, pambığı, mineral 
gübrələri, boyaq vasitələrini əvəz edir.  
Maddi istehsalın inkişafında kimya sənayesinin 

---