Бакы дювлят университети илащиййат факцлтясинин
Yüklə 10,39 Mb. Pdf görüntüsü
|
Aygün EYVAZLI 398
əməl kimi izah edir: «Biz insana ata-anasına (yaxşılıq etməyi, valideyninə yaxşı baxmağı, onlarla gözəl davranmağı) tövsiyə etdik. Anası onu (bətnində) çox zəif bir halda daşımışdı». (Loğman,14). Hədislərin birində deyilir ki, bir gün bir adam Hz.Peyğəmbərin hüzuruna çıxaraq, hansı insan yaxşı davranılmağa layiq olduğunu soruşduqda Peyğəm- bər «anan» deyə cavab verir. Həmin adam üç dəfə bu sualı təkrarlayır və hər dəfə də «anan» deyə cavab alır, ancaq dördüncü dəfədə «atan» cavabını eşi- dir. Bu hədis anaya yaxşılığın atadan öncə gəldiyini qüvətli şəkildə bildirir. 22
məsələlərini bütün detalları, incəlikləriylə gözdən keçirib tənzimləmişdir. Evlənmək, ailə qurmaq ən mühüm məsələ kimi qarşıya qoyulur: «Sizin üçün onlarla ünsiyyət edəsiniz deyə, öz cinsinizdən zövcələr xəlq etməsi, aranızda (dostluq) sevgi və mərhəmət yaratması da Onun qüdrət əlamətlərindən- dir».(ər-Rum,21). Hz.Məhəmməd: «Dünya faydalanılan bir maldır. Onun yaxşısı da salihə bir qadındır». 23
qarşı çıxır, mənəvi keyfiyyətə üstünlük verir. Hz.Məhəmməd bir hədisində evlənərkən qadının malını, soyunu, görkəmini deyil, onun din tərbiyəsini əsas götürməyi məsləhət görür: «Sən dindar olanını seç ki əlin bərəkətlən- sin» deyir. 24
idilər. Qızın doğulması sevindirici sayılmır, çox vaxt qız uşağı diri-diri tor- pağa gömülürdü. İslam bu dəhşətli hərəkətin qarşısını aldı. Qurani-Kərim ayəti bu hərəkəti belə pisləyir: «Onlardan birinə qızı olması ilə müjdə ver- dikdə qəzəblənib üzü qapqara qaralar. Verilən müjdənin pisliyi üzündən tay- fasından qaçıb gizlənər. (Allah bilir!). Görəsən, onu (o körpəni) zillət içində saxlayacaq, yoxsa torpağa göməcək? (Diri-diri basdıracaq?). Bir görün onlar necə pis mühakimə yürüdürlər! «(Nəhl,58,59). İslam qadınla ictimai düşüncədə inqilab yaratdı, qızın dünyaya gəlməsini xoşbəxtlik şərh etdi. Peyğəmbər hədisində buyururdu: «Qoruduğu, ehtiyac- larını təmin etdiyi və mərhəmət göstərdiyi üç qızı olan şəxsə şübhəsiz ki, Cənnət var olmuşdur». 25
Nikahda qadının razılığı nəzərə alınır və görüb evlənmə prinsipi irəli sü- rülür. Belə ki, evlənən kişi və qadın nikaha qədər bir-birini görməliydi. Ev- lənmək istəyən səhabələrindən birinin evlənəcəyi qadını görmədiyini bildik-
Gender ölçüsündə din 399
də Peyğəmbər ona: «Onu gör. Çünki aranızda məhəbbət və anlayışın olması üçün bu lazımdır» deyir. 26
təminatını başlıca şərt kimi qarşıya qoyur. Kəbin kəsilərkən kişi tərəf razılaşma əsasında gəlinə başlıq-mehr verməli, evləndikdən sonra qadının maddi və mənəvi ehtiyaclarını təmin etməlidir. Mehr qadının şəxsi mül- kiyyəti sayılır, qadının razılığı olmadan kişi ondan istifadə edə bilməzdi. Bo- şanma zamanı qadın mehri özü ilə apara bilər. Bütün bunlar ailənin möh- kəmliyinə təminat verirdi. İslam dünya dinləri içində qadına ilk dəfə tam varislik hüququ verən bir dindir. Bununla bağlı, Qurani-Kərimin Nisa surəsində buyrulur: «Əgər varislər qardaş və bacılardan (bir qardaş, bir bacı və ya bir neçə bacı- qardaşdan) ibarət olarsa, kişiyə (qardaşa) qadına (bacıya) düşən payın iki misli verilir». (Nisa,176). İlk baxışda burada qadına kişidən daha az miras verildiyi görünür. Ancaq kişinin müxtəlif vergiləri, təsərrüfatın idarə edilməsi və s.-ni göz önündə tutsaq daha çox xərc çəkdiyi aydın olur. Buna görə də, cinslər arasında belə bir miras bölgüsündə ədalət vardır. Kişi-ər qadına əziyyət verməməli, ona qarşı zalım olmamalıdır. Kişinin qadınıyla, hətta onu istəməsə belə, daim gözəl davranması, ona xoş üz göstərməsi kişinin, ərin borcudur. Bununla İslam bir daha qadını yüksək bir mərtəbəyə qaldırır. Digər dünya dinlərində belə bir duruma rast gəlmək mümkün deyil. Qurani-Kərim ayətində buyrulur: «Ey iman gətirənlər! Qadınlara zorla varis çıxmaq sizə halal deyildir! (Qadınlar) açıq-aşkar pis bir iş görməyincə, özlərinə verdiyinizin (mehrin) bir hissəsini geri qaytarmaq məqsədilə onlara əziyyət verməyin. Onlarla gözəl (Allahın buyurduğu kimi) rəftar edin. Əgər onlara nifrət etsəniz (dözün). Ola bilsin ki, sizdə nifrət doğuran hər hansı bir şeydə Allah (sizdən ötrü) çoxlu xeyir nəzərdə tutmuş olsun» (Nisa,19). İslam ailə münasibətlərini, ər-arvad qarşılıqlı münasibətini çox ciddi və dəqiq şəkildə nizamlayır. Bu məsələdə, bu nizamda ədalətli tərbiyə, doğru- luq uca yerdə durur. Ər və arvad bir-birinə qarşılıqlı hörmət göstərməli, diq- qətli olmalıdır. Onların hər birinin müəyyənləşmiş vəzifəsi var və bu vəzi- fəni yerinə yetirməlidirlər. Onların arasında qarşılıqlı asılılıq var. Kişiyə-ərə bir qədər qadından irəlidə yer verilir. Qadın itaətsizlik etsə, əri onu yüngülcə cəzalandıra bilər. Burada qadının hüququ tapdalanmır, ailənin sağlamlığı Aygün EYVAZLI 400
yolunda bu addım atılır: «Özbaşınalıq etmələrindən qorxduğunuz qadınlara nəsihət edin, (yola gəlməzsə) onlardan yatağınızı ayırın və döyün! Sizə itaət etdikdə isə daha onlara (əziyyət vermək üçün) başqa yol axtarmayın. Əlbət- tə, Allah ucadır, böyükdür!» (Nisa,34). Göründüyü kimi, cəzaya birbaşa əl atmaq deyil, ondan əvvəl «nəsihət» tövsiyə edilir. İslam kişinin öz qadınına qarşı münasibətdə yüksək əxlaq və gözəl dav- ranış modelini müəyyənləşdirir. Belə bir əxlaq və davranış nəticəsində kişi qadının qəlbində yer tutacaq: bu qəlb kişininkidir. Belə olduqda qadın heç vaxt itaətsizlik etməyəcək, ailədə gözəl bir hava hökm sürəcək. Ümumiyətlə, İslam kişi və qadının qarşılıqlı hüququnun təminatını təq- dim edir. Bu təminat qadını sosiumda hüququ, haqqı gözlənilən üzvə çevirir: «(Kişilərin qadınlar) üzərində şəriətə görə hüquqları olduğu kimi, (qadınların da) onlar (kişilər) üzərində hüquqları vardır. Ancaq kişilər (daha artıq əziy- yətə qatlandıqları üçün) onlardan bir dərəcə üstündür». (Bəqərə,228). Min illər boyunca həyat mübarizəsində, tarixin eniş və yoxuşlarında kişilər böyük məsuliyyətlər daşımış, daha böyük çətinliklərə sinə gərmişlər. Ailənin, cəmiyyətin yaşamını, təhlükəsizliyini təmin etməkdə kişilərin fəa- liyyəti nisbətən geniş olub. Gender ölçüsündə bu patriarxat həyat tərzi və qadınların «sıxışdırılması» sayıla bilər. «Bir dərəcə üstün»lük də belə görünə bilər. ancaq ilk baxışda belədir. Əslində, Qurani-Kərimin ayəti kişi və qadın arasındakı bio-fizioloji fərqləri sosiomədəni baxımdan tarazlaşdırır, «üs- tünlük» isə «əziyyət» təyini ilə birlikdə təqdim edilir. Burada İslama qarşı bəzi haqsız tənqidlər (başlıca olaraq başqa dini və mədəniyyəti təmsil edənlər tərəfindən) ilə bağlı fikir bildirmək istəyirik. Çoxarvadlılığı İslam təsdiq etmir və heç vaxt etməyib. Belə evlənmənin İslamdan öncə başqa din daşıyıcıları olan bir sıra xalqlarda mövcudluğu ger- çəkdir. İslam ən çox «dörd qadın»la evlənməyin mümkünlüyünü irəli sür- məklə qadınların sayına məhdudiyyət qoymuş, bu zaman çox ciddi şərtlər müəyyənləşdirərək belə evlənməyə yalnız maddi imkanları, fiziki sağlamlığı olan, bir sözlə, qadınların hər birini maddi və mənəvi baxımdan eyni səviy- yədə və tam şəkildə təmin edə biləcək kişilərə izin verir. İslamı bir-birindən fərqli coğrafi-tarixi şəraiti, etnik-milli psixoloji xü- susiyyətləri, ənənələri-gələnəkləri olan xalqlar qəbul etdi. İslamın qəbulun- dan sonra da ayrı-ayrı gələnəklərdən bəziləri aradan qalxmadı, din örtüyü altında yaşadı. Ona görə də, həmin ənənələrdən irəli gələn normaları, davra-
Yüklə 10,39 Mb. Dostları ilə paylaş:
|