Baku Law Journal indd
Yüklə 6,81 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Məhkəmə, yoxsa arbitraj
21 bitraj tribunalına (məhkəməsinə) təqdim edirlər. “Ar- bitraj məhkəməsi” - təkbaşına arbitr və ya arbitrlər kollegiyasıdır”. 4 Eyni zamanda adı çəkilən qanunda qeyd olunur ki, “tərəflər öz mülahizələrinə uyğun olaraq, arbitrlərin sayını müəyyən edə bilərlər. Tərəflər bu sayı müəyyən etmirlərsə, belə halda üç arbitr təyin edilir”.
5 Arbitraj tərəflərə daha geniş seçim imkanı verən və tərəflərin qarşılıqlı razılığına əsaslanan mübahisələrin alternativ (məhkəmələrə alternativ) həlli üsuludur. Mübahisələrin məhkəmədə həllindən fərqli olaraq, ar- bitraj tərəflərin qarşılıqlı razılığına əsaslanır. Bu razılıq mütləq yazılı formada olmalıdır, yəni arbitraj müqaviləsi şifahi formada bağlanıla bilməz. Ölkəmizdə arbitraj prosesinin hüquqi cəhətdən tənzimlənməsi mexanizmi mövcud olsa da, arbitraj mübahisələrin həlli üsulu kimi o qədər də məşhur deyil. Bunun səbəbini müəllif biznes münasibətlərinin dərin psixologiyası və biznes adamlarının mübahisələrin belə alternativ həlli üsulu haqqında az məlumatlı olması ilə əlaqələndirmək olar. Uzun müddət Azərbaycanda arbi- traj prosesinin tənzimlənməsinə ehtiyac var idi. 1999-cu ildə Milli Məclis “Beynəlxalq Arbitraj haqqında” Qanun qəbul etdi. Bundan sonra 2000-ci ildə Azərbaycan Nyu- York Konvensiyasına qoşuldu. 6 Bu isə özü-özlüyündə arbitraj müqavilələrinin və arbitraj qərarlarının icrasını çox asanlaşdırdı. Arbitraj - Arbitraja müxtəlif müəlliflər fərqli anlayışlar verirlər. Ancaq ümumi olaraq demək olar ki, müasir hüquq sistemində və beynəlxalq biznes münasibətlərində arbitraj mübahisələrin bitərəf, tərəflərin qarşılıqlı razılığına əsaslanaraq seçilən arbitr(lər) tərəfindən bir dəfəlik həlli üsuludur. Beynəlxalq bi- znes münasibətlərində mübahisələrin məhkəmələrdə həlli problematik ola bilər. Bu zaman aşağıdakı suallar yaranır: 1) məhkəmənin mübahisəyə baxmaq səlahiyyəti, 2) hansı ölkənin hüquq sisteminin tətbiq olunacağı (mad- di və prosessual hüquq, eyni zamanda bu hüquqların seçilməsi zamanı məhkəmə hansı ölkənin hüquq sisteminə əsaslanmalıdır, “choice of law”), 3) məhkəmə qərarının gələcəkdə icrası. Mübahisələrin həllində ən mühüm məsələlərdən biri qərarın gələcəkdə icrasıdır. Onu da qeyd edim ki, xarici məhkəmə qərarlarının icrası ilə bağlı heç bir vahid beynəlxalq konvensiya yoxdur. Əgər nəzər salsaq ki, hər bir ölkənin məhkəməsi ancaq həmin ölkənin sərhədləri çərçivəsində səlahiyyətlərə ma- likdir, bu zaman aydın olur ki, həmin qərarın başqa bir ölkənin ərazisində icrası artıq bir növ könüllü xarakter alır. Belə hallar kifayət qədər problematik ola bilər. Misal üçün, Azərbaycan və İtaliya şirkəti biznes münasibətləri qurur. Tərəflər arasında müqavilədə mübahisənin həlli üsulu göstərilmir. Müqaviləyə əsasən tərəflər arasında alqı-satqı əməliyyatı baş verir və bu əməliyyat üç fərqli ölkənin ərazində baş verir (Avstriya, Almaniya və İsveçrə). Lozanna şəhərində (Bazel kantonu, İsveçrə) baş verən əməliyyatla bağlı mübahisə yaranır. Göründüyü kimi, bu biznes münasibətləri bir neçə ölkənin ərazisində baş verir və əlavə olaraq, tərəflər fərqli ölkələri təmsil edirlər. Təbii olaraq, mübahisənin harada həll olunması ilə bağlı sual yaranır. Eyni zamanda digər bir sual yaranır: əgər mübahisəyə İtaliyada baxılsa, həmin qərarın hər hansı bir digər ölkədə nə qədər hüquqi qüvvəsi olacaqdır və ya əksinə, əgər mübahisəyə Bakı 1saylı İnzibati-iqtisad Məhkəməsində baxıldısa və Azərbaycan şirkətinin lehinə qərar verildisə, Azərbaycan şirkəti bu qərarı Azərbaycandan kənarda nə qədər uğurla icra edə biləcəkdir? Buna xüsusilə o zaman ehtiyac yaranır ki, İtaliya tərəfi məhkəmə qərarını könüllü icra etməkdən imtina edir və italyan şirkətinin Azərbaycanda heç bir əmlakı yoxdur (müvafiq olaraq, qərar əmlaka yönəldilə bilməz). Bu kimi problemlər biznes dünyasında kifayət qədər tez-tez baş verir. Belə bir problemi yaşamamaq üçün müqaviləni hazırlayan hüquqşünaslar mübahisələrin həlli üsulu haqqında əvvəlcədən razılaşmalıdırlar. Ən əsası bilməlidirlər ki, razılaşdırılmış üsul ilə həll edilən mübahisənin qərarını digər ölkənin ərazisində hansı dərəcədə icra edə biləcəklər.
üçün hüquqşünas hər ikisinin üstünlüklərinə təmsil etdiyi şirkətin perspektivindən baxmalıdır. Burada məqsədim məhz arbitraj haqqında məlumat vermək olduğundan məhkəmələrin mənfi-müsbət cəhətləri dey- il, arbitrajın məhkəmədən fərqli xüsusiyyətləri haqqında danışmaq istərdim. Q.Born “Beynəlxalq Kommersiya Arbitrajı” kitabında arbitrajın aşağıdakı cəhətlərini önə çəkir. 7
müqaviləyə məhz yerli məhkəməni (mübahisələrin yerli məhkəmədə həllini) əlavə etməyə çalışırlar. Bu, fərqli səbəblərlə izah edilə bilər, öncə coğrafi və dil baxımdan yaxınlıq, eynilik, şirkətin hüquqşünaslarının yerli məhkəmə və məhkəmə prosedura və qaydaları ilə yaxından tanışlığı və s. Ancaq bu məsələdə hər iki tərəfin marağı toqquşanda ən ideal seçim kimi arbitraj müm- kündür. Arbitraj yuxarıda sadalanan sahələrdə neytrallıq yaradır. Tərəflər hər iki tərəf üçün eyni dərəcədə uyğun və ya eyni dərəcədə uyğun olmayan forum (yer) seçə bilərlər. Eyni zamanda 3 arbitrdən ibarət arbitraj tribunalında hər bir tərəfin bir arbitri seçməsi (seçilmiş iki arbitr isə üçüncü arbitri seçir) sonda tərəflərin qərarın ədalətliliyinə daha çox inam yaratmasına səbəb olur. 2) Qərarların beynəlxalq tanınması və icrası – Bu sahədə əsas mexanizm Nyu-York Konvensiyasıdır. Konvensiya iki başlıca amillə bağlıdır: 1) arbitraj müqavilələrinin tanınması və icrası, 2) arbitraj qərarlarının tanınması və icrası. Nyu-York Konvensiyasına əsasən yalnız müəyyən
№4 | OKTYABR 2013 4 Beynəlxalq Arbitraj haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanunu maddə 2 (b). 5 Beynəlxalq Arbitraj haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanunumaddə 10. 6 1958-ci il Beynəlxalq Arbitraj Qərarlarının İcrası və Tanınması Haqqında, 2013-cü il tarixinə 148 ölkə qoşulub. 7 Gary B. Born, International Commercial Arbitration volume I (2009). Yüklə 6,81 Mb. Dostları ilə paylaş:
|