Baku Law Journal indd
Yüklə 6,81 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Azərbaycanda arbitraj
- Hцseyn Яliyev
19
№4 | OKTYABR 2013 • Gəliri digər şəxsə ötürmək öhdəliyi “faktlar və şərtlər” əsasında müəyyən edilməlidir və müəyyən olunmalıdır ki, dividenti alan şəxsin, “həqiqətən”, bu gəlirdən istifadə etmək və bəhrələnmək “hüquq”u yoxdur. Dövlətlərin və İƏİT kimi təşkilatların “fak- tiki sahiblik” məsələlərinə böyük diqqət verdi- yini nəzərə alaraq, əgər ödənişlər faktiki sahiblərə edilməyəcəksə, divident, royalti və faiz sahəsində əlverişli ikiqat vergitutma sazişinin mövcud olduğu yurisdiksiyalardan effektiv vergi strukturlaşması üçün istifadə edilməsi və bu cür strukturlaşmalar əlverişli olmaya da bilər. Dividentləri alan şəxslərin faktiki sa- hib olub-olmadıqlarını müəyyən etmək üçün araşdırdırmalarda qonşu ölkələrdə yanaşma dəyişikliyinə misal olaraq, göstərmək olar ki, Rusiya məhkəmələrində “faktiki sahiblik” mövzu- sunda işlər artmaqdadır. Məsələn, bir məhkəmə işində A Şirkətinin Rusiya filialı (məxfilik nöqteyi- nəzərindən şirkətin adı bu məqalədə açıqlanmır) Kipr şirkəti olan kreditordan bina tikmək məqsədilə borc götürmüşdür. Rusiya və Kipr arasında olan ikiqat vergitutma sazişinə əsasən bu borc məbləği üzrə faizlər verilərkən Rusiya mənbədən tutulan vergisi tətbiq olunmamışdır. Rusiya vergi orqanları Rusiya-Kipr ikiqat vergitutma sazişi altında belə bir vergidən azad olmanın tətbiqinə öz etirazını bildirmişlər və buna səbəb olaraq, göstərilmişdir ki, faizləri alan benefisiar şəxs (yəni faktiki sahib) BVA- da yaradılmış şirkətdir. Buna görə Rusiya ilə BVA arasında ikiqat vergitutma sazişi olmadığından ödənilən faizlərə 20% mənbədən tutulan vergi tətbiq olunmalı idi. Rusiya vergi orqanları onu da qeyd etmişdilər ki, BVA şirkəti binanın alınması əməliyyatından bir neçə ay əvvəl yaradılmışdı və borcun bütöv məbləği əslində BVA şirkəti tərəfindən verilmişdi və BVA şirkətinin rəhbəri də alqı-satqı sənədlərinə qol çəkmişdi. Bu spesi- fik məsələdə Rusiya məhkəməsinin borc alanın xeyrinə işi həll etməsinə baxmayaraq, Rusiya vergi orqanlarının belə məhkəmə işlərində “faktiki sa- hiblik” konsepsiyasının düzgün tətbiq olunub- olunmamasının müəyyən edilməsinə diqqətinin artdığını göstərir. Rusiyada olduğu kimi, Azərbaycanda da dövlətdaxili qanunlar faktiki sahibin müəyyən olunması üçün detallı qaydalar müəyyən etmir. Lakin bu, o demək deyildir ki, Azərbaycan vergi orqanları da məhz faktiki sahiblər üçün nəzərdə tutulmuş vergi imtiyazlarından istifadənin düzgün olub-olmamasının müəyyənləşdirilməsinə diqqəti artıra bilməzlər. Beləliklə, vergi strukturlaşdırması edərkən dövlətlərin faktiki sahiblik sahəsində daxi- li qanun və qaydalarını və yerli vergi orqanlarının bu mövzuda İƏİT-in Şərhləri kimi qaydalara yanaşmasını nəzərə almaq mütləqdir. aQress İv vergİ planlaШdыrыlmasы İlЯ mЦBarıZЯ Qaydalarы vЯ verg İ sorЬularы Sözsüz ki, beynəlxalq vergi strukturlaşdırılması və ya yenidən təşkil ancaq əlverişli vergi aspektlərinin olması nöqteyi-nəzərindən edilməməlidir və kom- mersiya məqsədləri əsas götürülməlidir. Yalnız vergi aspektləri əsasında qurulmuş strukturlar- da kommersiya əsasları (ingiliscə termin “sub- stance”) kifayət qədər olmaya bilər və belə struk- tur aqressiv vergi planlaşdırılması ilə mübarizə qaydaları altına düşə bilər və vergi sanksiyalarına və ya vergi imtiyazlarından imtinaya gətirib çıxara bilər. Ona görə də, əsas məsələ hər hansı vergi strukturlaşdırılmasında biznes məqsədlərinin müəyyən edilməsidir. Praktikada, vergi strukturlaşdırılmasını həyata keçirməzdən əvvəl xarici vergi orqanlarından məcburi xarakter daşıyan sorğunun alınması yaxşı təcrübədir. Lakin Azərbaycanda belə məcburi xarakter daşıyan sorğu təcrübəsi inkişaf etməyib. Azərbaycanda vergi ödəyicilərinin sualları onların verdikləri sual məktublarına cavablarda ünvanlandırıla bilər. Lakin belə cavablarda verlmiş vergi orqanlarının mövqeyi məcburi xarakter daşımır və sonradan dəyişə bilər. Beləliklə, sonuncu, lakin az əhəmiyyətli olmayan bir nəticəni qeyd etmək istəyirik. Hər hansı vergi strukturlaşdırılması etməzdən əvvəl kommersiya və vergi məqsədləri araşdırılmalıdır ki, hüquqi qay- dalara əməl olunsun və bahalı, habelə biznes üçün yararlı olmayan strukturları etməklə boş-boşuna vəsait xərclənməsin.
Müstəqillik qazandıqdan sonra Azərbaycan Respublikası aktiv olaraq, beynəlxalq ticarət münasibətlərinin iştirakçısına çevrildi. Bu amil Azərbaycana çoxsaylı investorların və fərqli xa- rici şirkətlərin gəlməsinə gətirib çıxartdı. Təbii belə bir vəziyyətdə xarici şirkətlər öz maraqlarının cavablandırılmasında maraqlı idilər. İstənilən bir ölkənin bazarına daxil olan şirkət özü üçün müxtəlif suallara cavab verməlidir. Bu məqalənin marağına müvafiq olaraq, məsələnin biznes aspektindən bəhs etmədən hüquqi məsələlərə toxunmaq istəyirəm. Hər bir şirkət biznes münasibətlərində qaranlıq məqamların həllinə öncədən çalışır. Bu sahədə ən önəmli məsələlərdən biri də gələcəkdə yarana biləcək mübahisələrin həllidir. Müqavilə hazırlayan hüquqşünaslar hər zaman iki suala cavab verməlidirlər: təmsil etdikləri şirkətin maraqlarında mübahisələrin “kim tərəfindən” və “hara- da” həllidir. Eyni bir mübahisənin həlli məhkəmədə və arbitrajda tamamilə fərqli nəticələrə gətirib çıxarda bilər. Müvafiq olaraq, hüquqşünas təmsil etdiyi şirkət üçün mübahisənin harada və necə həll olunması üsuluna diqqət yetirməlidir. 1 Məhkəmədən kənar mübahisələrin çoxsaylı fərqli həlli üsulları var, danışıqlar, mediasiya, arbitraj aparıcı üsullardır. Burada əsas diqqəti arbitraja yönəltmək istərdim. Arbitraj fərqli formalarda həyata keçirilə bilər (beysbol arbitraj – arbitraj prosesinin sonunda tərəflər tribunala öz təkliflərini verirlər. Arbitraj tribunalı “ən ədalətli” təklifi öz qərarı kimi qəbul edir və ya digər bir arbitraj forması “minimum və maksimum” arbitrajdır, bu zaman tərəflər arbitraj qərarının minimum və maksi- mum hədlərini müəyyən edirlər. 2
Ancaq ümumilikdə arbitrajın 2 əsas forması var: in- stitut arbitrajı (institutional arbitration) və ad hoc arbi- traj. Məşhur arbitraj institutlarına Beynəlxalq Ticarət Palatası (the International Chamber of Commerce (ICC)), London Beynəlxalq Arbitraj Məhkəməsi (the London Court of International Arbitration (LCIA)), Beynəlxalq İntellektual Mülkiyyət Təşkilatı (the World Intellectual Property Organization (WIPO)), Beynəlxalq İnvestisiya Mübahisələrinin Həlli Mərkəzi (the International Cen- tre for the Settlement of Investment Disputes (ICSID)), Amerika Arbitraj Assosiasiyası (the American Arbitration Association (AAA)) və s. daxildir. Onu da qeyd edim ki, arbitraj institutlarının öz mərkəz ofislərinin hansı ölkədə yerləşmələrindən asılı olmayaraq, tərəflərin razılığına əsasən istənilən şəhərdə (ölkədə) arbitraj proseduralarını həyata keçirdə bilərlər. Məsələn, Beynəlxalq Ticarət Palatasının (İCC) qərargahı Parisdə yerləşir, ancaq tərəflərinin qarşılıqlı razılığı əsasında arbitraj proseduralı istənilən digər şəhərdə və ya ölkədə keçirilə bilər. 3
Ad hoc arbitraj zamanı tərəflərin daha geniş seçim imkanları olur. Onlar arbitrləri (onların sayı da daxil olmaqla, arbitrlərin hansı əsaslarla seçiləcəyini və s.), arbitrajın dilini, keçirələcəyi yeri, müddətləri, prosedu- ra qaydalarını və s. müəyyən edirlər. Hətta tərəflər ar- bitrin adını əvvəlcədən arbitraj müqaviləsində qeyd edə bilərlər. Məsələn, “bu Müqavilədən irəli gələn, yaranan və/və ya bu Müqavilə ilə əlaqəli istənilən və hər bir mübahisə cənab Azər İsmayılov tərəfindən Beynəlxalq Ticarət Palatasının Arbitraj Qaydaları tətbiq olunmaqla Bakı şəhərində həll ediləcəkdir”. Arbitrajın hər iki növünün müəyyən müsbət və mənfi cəhətləri var. Ad hoc arbitraj daha ucuz, daha tez və nisbətən daha konfidensial ola bilər. Öz növbəsində arbitraj institutları daha keyfiyyətli professional xidmət göstərirlər. Eyni zamanda arbitraj institutunun qərarına könüllü əməl edilməsinə daha böyük ehtimal var. Bir sıra müəlliflər və hüquqşünaslar hesab edirlər ki, arbitraj sahəsində kifayət qədər təcrübəsi olmayan şəxslər arbi- traj institutlarının xidmətlərindən istifadə etməlidirlər və belə institutların təcrübələrinə əsaslanmalıdırlar.
Respublikasının Mülki Prosessual Məcəlləsi və Əmək Məcəlləsi ilə tənzimlənir. Beynəlxalq arbitraj isə Azərbaycan Respublikasının “Beynəlxalq Arbi- traj haqqında” Qanunu (18 noyabr 1999) və tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələrlə tənzimlənir. Bu gün əksər inkişaf etmiş ölkələrdə arbitraj beynəlxalq iqti- sadi mübahisələrin həllinin aparıcı vasitələrindən birinə çevrilir. Arbitraj prosesində tərəflər mübahisəni bir və ya bir neçə bitərəf arbitrdən təşkil olunmuş ar- Hцseyn Яliyev Hцquq Meneceri, Azяrbaycan BTC Limited шirkяti Bakы Dюvlяt Universiteti,hцquq fakцltяsinin mцяllimi LLM. Tulane University School of Law
20 Bakы HUQUQ
Jurnalы 1 Arbitration as an Alternative Dispute Resolution Method in Business Transactions in the Azerbaijan Republic Handbook by Huseyn Aliyev (Baku 2013, goliaf publication house). 2 Gary Born International Arbitration Cases and Materials (Wolters Kluwer, Aspen Publishers, Inc. 2011. 3 J. Paulsson, N. Rawding, L. Reed, E. Schwartz The Freshfields Guide to Arbitration and ADR, Clauses in International Contracts 2nd edition 1999. Yüklə 6,81 Mb. Dostları ilə paylaş:
|