Baku Law Journal indd
Yüklə 6,81 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- HЦQuQ İ yaZının ЯHЯmİyyЯTİ
- 2. Mətni başlamaq
- 3. Məlum cümlə
- 4. Artıqları ləğv edin
- 5. Hekayə danışın
Siz uzun və qəliz mətnləri oxumaqdan zövq alırsınız? Düşünürəm ki, yox. İnsanlar uzun və qəliz mətnləri oxumağı sevmirlər. Hüquqi mətnlərə və hüquqi yazılara da münasibət eynidir. Məhkəmə qərarları da daxil olmaqla, hüquqi mətnlər insanlar üçün yazılır – onlar digər planetdən gələn şəxslər üçün nəzərdə tutulmur. Bu məqalə hüquqi yazı – daha konkret desək, hüquqi mətnləri daha mükəmməl yazmaq üçün istifadə olunan “qaydalar” 1 haqqındadır. Bu məqalədə “hüquqi yazı” dedikdə rəsmi yazışmalar (məktublar), memorandumlar, məhkəmə
qərarları, ittiham aktları, iddia ərizələri və s. kimi yazılar nəzərdə tutulur. Əlbəttə, bu sadalanan sənədlərin hər birinə dair istər qanunvericilikdə, istərsə də müasir yazı praktikasında xüsusi qayda- lar mövcud ola bilər. Biz burada daha çox bütün hüquqi yazılara dair tətbiq oluna biləcək qaydalar haqqında söhbət açacayıq. Bu məqalə qanunlar, qaydalar və müqavilələr kimi qaydalar müəyyən edən sənədlərin yazılışı və tərtibi haqda deyildir. Bu, ayrıca bir mövzudur. HЦQuQ İ yaZının ЯHЯmİyyЯTİ Əgər biz hüquq sistemində, o cümlədən aka- demik sahədə, inkişaf prioritetlərini müəyyən etməliyiksə, hesab edirik ki, hüquqi yazının təkmilləşdirilməsi bu prioritetlərdən biri olmalıdır. Hüquqi yazının əhəmiyyəti böyükdür. 2 Məsələn, məhkəmə qərarları: yazılı qərar məhkəmə pros- esinin son nəticəsidir və burada proses zamanı bütün mühüm məsələlər öz əksini tapmalıdır – hansı sübutlar mövcuddur, kim hansı mövqedə olmuşdur, sübutlar necə qiymətləndirilir? Sübutları dəqiq araşdırmayan, dinləməyən hakim (və ya onun katibi) bu sübutları yazılı formada yaxşı təhlil edə bilməz. Bir sözlə, yazılı qərarlar bizə çox şeyi deyir, hətta pis yazılan qərar belə. Lakin hüquqi yazı sadəcə hüquqi mətnin keyfiyyətinin ölçüsü və ya göstəricisi deyildir. Hes- ab edirəm ki (və yəqin çoxları razılaşar ki), o eyni zamanda, hüquqi bacarıqların təkmilləşdirilməsi üçün alətdir. Hər hansı mətni mükəmməl yazmaq üçün müəllif ilk növbədə mətnin mövzusunu yaxşı bilməlidir. Mövzunu yaxşı bilmədən hər hansı məsələni yazılı şəkildə, xüsusən də sadə dildə izah etmək çox çətindir (əgər mümkündürsə). Mükəmməl yazmağı öyrənməyin məqsədi ya- lan yazmaq deyildir - əsas məqsəd yazıları oxucu- lara daha yaxşı çatdırmaq və mövqeyi daha yaxşı izah etməkdir. Qaydalar Hüquqi yazının daha mükəmməl və effektiv olması üçün müasir yazı sahəsində ixtisaslaşan mütəxəssislər aşağıdakı ən mühüm və əsas qay- dalara riayət etməyi tövsiyə edirlər. Bu, yalnız seçilmiş (əhəmiyyətliliyindən asılı olaraq) tövsiyələrdir. Hüquqi yazıya dair ədəbiyyat (xüsusən də ingilis dilində) kifayət qədər çox- dur və orada digər faydalı məlumatlarla tanış ol- maq mümkündür. Ancaq hər bir halda hüquqi yazını inkişaf etdirməyin yolu yazı qaydalarını öyrənmək, sonra isə onları tətbiq etməkdir – prak- tika, praktika, praktika.
yazılar mətnləri daha“elmi” və “ağıllı”etmir. Bir qayda olaraq, gözəl və ağıllı yazı sadə, aydın və qısa yazıdır. Bu qaydaya riayət etmək üçün ilk növbədə cümlələri qısa yazmaq lazımdır. Bir cümlə bir səhifənin yarısını və ya üçdə birini tutmamalıdır. Bu cür cümlələri çoxları diqqətlə oxumurlar. Əmin olun ki, cümlə hər hansı konkret və mühüm olan fikri ifadə edir. Ümumi sözlərdən və ümumi qiymətləndirmədən ibarət olan (misal
“FИNCA Azяrbaycan” Bank olmayan kredit tяшkilatыnыn hцquq departamentinin meneceri HЦQuQ İ yaZıya gİrİШ – BЯZ İ mЦHЦm Qaydalar 23
№4 | OKTYABR 2013
1 Burada hüquqi yazıya münasibətdə “qayda” sözü daha çox qeyri-formal qaydalar və müasir hüquqi yazı praktikasında ən yaxşı praktika mənasını daşıyır. Burada “qayda” dedikdə qanunvericilikdə nəzərdə tutulan qaydalar nəzərdə tutulmur. 2 Hüquqi yazı demək olar ki, artıq özü-özlüyündə bir elmdir və bir çox ölkələrdə, xüsusən də ABŞ universitetlərinin hüquq fakültələrində geniş tədris olunur. 24 üçün, “çox gözəl”, “mühüm əhəmiyyət kəsb edən” və s.) cümlələrdən qaçın. Mətləbə keçin. Əmin olun ki, mətndə ən mühüm mövqeyiniz və digər mühüm məsələlər öz əksini tapmışdır. Bir sözlə, çalışın “qısa və konkret” olasınız. 2. Mətni başlamaq: Mətni ən mühüm mövqeyi- niz və ya mətnin nəticəsini (və ya məğzini) səsləndirən cümlə ilə başlayın. Sonra bu mövqeyi izah edin və digər mühüm məlumatları əlavə edin. Misal üçün, əgər biz alqı-satqı müqaviləsi üzrə Alfa şirkətinə qarşı pulun ödənilməsi iddiası ilə məhkəməyə müraciət ediriksə, o zaman yəqin ki, iddia ərizəsini bu cümlə ilə başlamaq istəyərik: “Alfa Şirkəti bizimlə müqavilə bağlamış, üzərinə pulu ödəmək vəzifəsi götürmüş, ancaq ödənişi etməmiş və müqavilə üzrə öhdəliyini pozmuşdur. Buna görə də Alfa şirkəti bizə X məbləğində pul ödəməlidir”. Bu iddia ərizəsinin əsas məqsədi Alfa şirkətinin müqaviləni pozduğunu və bizim ondan pul tələb etdiyimizi bildirməkdir. Daha sonra biz Alfa şirkətinin nə şirkət olduğu, nə ilə məşğul olduğu, müqavilənin hansı şərtlərlə bağlandığı və s. məsələlər barədə məlumat verə bilərik.
3
istifadə edin – məchul cümlələrdən 4 deyil. Bu,
çox mühüm qaydadır! Məlum formada qurulan cümlələri anlamaq daha asandır. Bu cür cümlələr daha konkretdir. Misal üçün, yazmaq lazımdır:
lazım deyil: “məhkəmədə iddia qaldırılmışdır” və ya “iddiaçı tərəfindən iddia qaldırılmışdır”. Bu mühüm qaydaya riayət etmək üçün cümlədə subyekti müəyyən etmək lazımdır –hərəkəti kim yerinə yetirir? Bir çox hallarda insanlar subyekti müəyyən etmək istəmədikləri üçün cümlələri məchul formada yazırlar. Bu, heç də yaxşı olma- yan praktikadır. Məlum cümlələr daha aydındır, o cümlədən oxucuya daha aydın istiqamət verir. Məsələn, yuxarıdakı iddia ilə bağlı cümlədə – məchul formada qurulan cümlə “məhkəmədə iddia qaldırılmışdır” subyekti gizlədir – bizə kimin iddia qaldırdığını demir. 5 Əlbəttə, bəzən cümlələri məchul formada qurmağa məcburuq. Ancaq maksimum dərəcədə bundan qaçmağı tövsiyə edərdik. 4. Artıqları ləğv edin: Artıq və zəruri olmayan sözlərdən, söz birləşmələrindən və cümlələrdən qaçın. “Yazıb bildiririk ki”, “nəzərinizə çatdırırıq ki”, “nəzərə alın ki” 6 və s. kimi sözlər cümlədə artıqdır və heç bir əhəmiyyət kəsb etmir. Əksinə, oxucunu çaşdırır. Aydındır ki, əgər biz məktub və ya müraciət yazırıqsa, yazdıqlarımızı bildirmək üçün yazırıq – əlavə olaraq “yazıb bildiririk ki” yazmağa ehtiyac yoxdur. Eyni ilə “nəzərə alın ki” – əgər biz yalnız bir neçə cümləni “nəzərə alın ki” sözləri ilə nəzərə çatdırırıqsa, o zaman digər cümlələr nə üçündür? (ritorik sualdır). 5. Hekayə danışın: Mövqe bildirən hüquqi yazılar bir növ hekayəyə bənzəyir. Ancaq bu hekayət faktlardan, təhlillərdən və s.-dən ibarətdir. Yaxşı yazı diqqəti cəlb edir və oxucunu daima “son- ra nə baş verdi?” və ya “görəsən, müəllif bu hüqu- qi mövqeyi daha necə əsaslandırır?” suallarını verməyə məcbur edir. Burada cümlələrin yaxşı təşkil olunması, strukturu və ardıcıllığı böyük rol oynayır.
Məqalənin bu hissəsində məhkəmə qərarları barədə müzakirə aparmağı istərdik. Öncədən qeyd edək ki, məhkəmə qərarları bizim “hücum obyek- timiz” deyil. Sadəcə olaraq, onlar cəmiyyət üçün daha böyük əhəmiyyət kəsb edir. Onu da qeyd edək ki, qanunvericilik məhkəmə qərarlarının strukturuna dair bəzi tələblər müəyyən edir. An- caq bunlar çox ümumi xarakter daşıyır və burada qeyd etdiyimiz qaydaların tətbiqini qətiyyən is- tisna etmir. Yuxarıda sadalanan qaydaların hamısını məhkəmə qərarlarına tətbiq etmək olar. Ancaq bir sıra xüsusiyyətlər vardır. Məhkəmə qərarlarının özləri qısa olmaya da bilər – yaxşı məhkəmə qərarı ondan təsbit olunan mövqeyi ətraflı izah etməlidir, sübutları tutuşdurmalı və təhlil etməlidir. Bunun- la belə, cümlələrin qısa və aydın olması vacibdir. Digər bir məsələ məhkəmə qərarlarında məchul cümlələrin istifadəsidir. Məhkəmə hər hansı qaydanı müəyyən 7 və ya təsdiq edərkən bu cür cümlələrdən istifadə etmək məcburiyyətindədir. Bu məqbuldur, çünki qaydalar ümumi xarakter daşıyır və tətbiqi konkret şəxslərlə məhdudlaşmır. Bununla belə, maksimal olaraq, məchul Bakы HUQUQ
Jurnalы
3 İngilis dili qrammatikasında “activevoice”, Rus dili qrammatikasında “действительныйзалог” qaydasına yaxındır 4 İngilis dili qrammatikasında “passivevoice”, Rus dili qrammatikasında “страдательныйзалог” qaydasına yaxındır 5 Əlbəttə iddianı iddiaçılar qaldırırlar, ancaq bu bir misaldır. 6 İngilis dilində daha çox istifadə olunan sözlərdən biri – “Pleasenote”-dur.Bu sözləri sevən şəxslərə bildirmək istərdik ki, “pleasenotethatthesewordsareredundant”. 7 Məhkəmələrin qaydalar müəyyən etmələri barədə baxın presedentlər haqqında məqaləyə:http://www.legalforum.az/?cat=articles&id=171 Yüklə 6,81 Mb. Dostları ilə paylaş:
|