Baku Law Journal indd
Yüklə 6,81 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İnvesTİsİya mЦnasİBЯTlЯrİnİn TЯnZ İmlЯnmЯsİndЯ İİm-İn rolu
27
№4 | OKTYABR 2013 (V) İnzibati hüquqa uyğun olaraq, verilən biznes razılaşmaları, eləcə də təbii sərvətlərin axtarışı və istismarı üzrə razılaşmlar.” 5 Amerika Birləşmiş Ştatları (ABŞ) Model İİM Av- ropa ölkələrinin Model İİM-nə nəzərən daha kon- kret anlayışlardan istifadə edir: “İnvestisiya” investorun birbaşa və ya dolayısı ilə malik olduğu və ya idarə etdiyi, xarakterik in- vestisiya əlamətlərini özündə cəmləşdirən istənilən növ əmlak, sərvətdir. Bu cür xarakterik əlamətlər, əmtəə və digər sərvətlərin qoyulması zərurəti, gəlir əldə etmək marağı (gözləntisi) və mövcud risklərin nəzərə alınmasıdır. İnvestisiya aşağıdakı növ əmlakdan ibarət ola bilər: (a) müəssisə; (b) səhmlər və müəssisənin gəlirlərinə hüquq əmələ gətirən digər iştirak formaları; (c) istiqrazlar, digər borc vasitələri və kreditlər; (d) vədəli maliyyə əməliyyatları və digər törəmələr; (e) tikinti, idarə, istehsalat, konsessi- ya, gəlirlərin bölüşdürülməsi və digər oxşar müqavilələr; (f) əqli mülkiyyət hüquqları; (g) lisenziyalar, icazələr və milli hüquqa əsasən bənzər hüquqlar; (h) digər maddi və qeyri-maddi, daşınar və daşınmaz əmlak və bunlarla əlaqədar olan əmlak hüquqları, məsələn, ipoteka, girov və icarə.” 6 “İnvestisiya fəaliyyəti haqqında” AR Qanunun 1-ci maddəsi investisiyanın növlərini belə müəyyən edir:
“İnvestisiya — gəlir (mənfəət) və ya so- sial səmərə əldə etmək məqsədi ilə sahibkarlıq və digər fəaliyyət növləri obyektlərinə qoyulan maliyyə vəsaitindən, habelə maddi və intellektu- al sərvətlərdən ibarətdir. Belə vəsait və sərvətlər aşağıdakılardır: • Pul vəsaiti, məqsədli bank əmanətləri, kreditlər, paylar, səhmlər və digər qiymətli kağızlar; • Daşınar və daşınmaz əmlak (binalar, qurğular, avadanlıq və başqa maddi sərvətlər); • Müvafiq qaydada rəsmiləşdirilmiş elmi- təcrübi və digər intellektual sərvətlər; • Bu və ya digər istehsal növünün təşkili üçün zəruri olan, ancaq patentləşdirilməmiş texniki sənədləşdirmə, vərdiş və istehsalat təcrübəsi kimi tərtib edilmiş texniki, texnoloji, kommersiya və digər biliklərin məcmusu (“know-how”); • Torpaqdan, sudan və digər ehtiyatlardan, binalardan, qurğulardan, avadanlıqdan istifadə hüquqları, habelə müəlliflik hüququndan irəli gələn və başqa əmlak hüquqları; • Başqa sərvətlər”. Tarixən xarici investisiyalar aşağıdakı kateqori- yalara ayrılıblar: a) Müəssisənin idarəçiliyini və ya nəzarət paketi- ni ələ keçirməyə imkan verən birbaşa xarici inves- tisiyalar (Foreign Direct Investments - FDI); b) Portfolio investisiyaları. XX əsrin ilk onilliklərində kapital axımında port- folio investisiyaları xüsusi rol oynamışdır. Xüsusilə də bu formadan inkişaf etməkdə olan ölkələrin əmtəə bazarlarında istifadə olunurdu. İkinci dünya müharibəsindən sonrakı dövrün əlamətdar cəhəti isə beynəlmiləl korporasiyaların tamamilə və yaxud səhmlərinin əksəriyyətinə malik olduqları filiallarının yaradılmasına böyük tələbin yaranması olmuşdur. 7 Beləliklə də portfolio investisiyaları öz yerini birbaşa xarici investisiyalara vermişdir. “Xarici İnvestisiyaların Qorunması haqqında” AR Qanununun 3-cü maddəsi xarici investisiya anlayışını belə müəyyən edir: “Xarici investorların mənfəət əldə etmək məqsədilə sahibkarlıq fəaliyyəti və başqa növ fəaliyyət obyektlərinə qoyduqları əmlakın və əmlak hüquqlarının bütün növləri, o cümlədən intelle- ktual fəaliyyətin nəticələrinə hüquqlar və əşya hüquqlarına aid olmayan digər hüquqlar xarici investisiyadır.” 8 Həmin maddənin ikinci abzasından belə anlaşılır ki, investisiya aşağıdakı formalarda ola bilər: a) Azərbaycan Respublikası vətəndaşları və hüquqi şəxsləri ilə yaradılan müəssisələr, belə müəssisələrdə payçılıq iştirakı; b) Əmlak kompleksləri, binalar, qurğular; c) Müəssisədə iştirak payları, səhmlər, istiqra- zlar, digər qiymətli kağızlar; 5 Alman Model İnvestisiya Müqviləsi, 2005 6 ABŞ Model İnvestisiya Müqaviləsi, 2004. 7 OECD, Definition of Investor and Investment in İntenational İnvestment Agreements, səh 47 8 Xarici İnvestisiyaların Qorunması haqqında AR Qanunu 28 d) Torpaqdan və digər təbii sərvətlərdən istifadə hüquqları və digər əmlak hüquqları.
İkitərəfli İnvestisiya Müqaviləsi nədir? İİM - iki dövlət arasında bir dövlətin investorlarının digər dövlətin ərazisində həyata keçirdiyi inves- tisiya fəaliyyətini dəstəkləmək və qorumaq üçün bağlanan razılaşmadır. Dünyada ilk ikitərəfli in- vestisiya müqaviləsi 25 Noyabr 1959-cu ildə Al- maniya Federativ Respublikası ilə Pakistan İslam Respublikası arasında imzalanmışdır. Hazırda 2500-dən çox İİM var. İlk İİM imzalandıqdan sonra mahiyyətcə eyni qalsa da, daha geniş məfhumları əhatə etməyə, investorlar üçün hərtərəfli müdafiə vasitələrini özündə cəmləşdirməyə başlamışdır. Beləliklə, əqli mülkiyyət hüquqlarının pozulmasına mane olmaq üçün bu hüquqlar investisiya termini- nin əhatə dairəsinə salınmağa, dolayı müsadirənin müxtəlif üsulları dəqiqləşdirilərək müqaviləyə əlavə edilməyə başlanıldı. İkitərəfli investisiya müqaviləsinin rolu xari ci investorlarla investisiya qoyulan ölkə arasında yaranan münasibətləri hüquqi cəhətdən tənzimləmək, mümkün hüquqi mübahisələrin həlli qaydasını, tətbiq olunacaq normativ hüquqi aktları və mübahisənin həlli üçün müraciət olunacaq arbi- traj məhkəməsini müəyyən etməkdən ibarətdir. Əksər ikitərəfli investisiya müqavilələri özündə investorlar üçün bir sıra təminatlar cəmləşdirir: a) Milli rejim prinsipi: Bu prinsipə əsasən nəzərdə tutulur ki, xarici investorlarla milli inves- torlara qarşı eyni qaydada rəftar olunmalıdır. b) Ən əlverişli rejim prinsipi: Bu prinsip nəzərdə tutur ki, mənşəyindən asılı olmayaraq, bütün xaricilərlə eyni cür rəftar olunmalıdır. Xarici in- vestorlara yerli investorlar və ya istənilən üçüncü dövlətin investorları üçün yaradılan rejim qədər ədalətli, ona bərabər və ondan daha az əlverişli ol- mayan rejim yaradılır. 9 c) Ədalətli və bərabər rəftar prinsipi: Bu prinsip isə investorlar üçün minimum və ya xüsusi müdafiə standartı nəzərdə tutur. d) Birbaşa və dolayı şəkildə həyata keçirilən müsadirələrə məhdudiyyət qoyulması prinsipi: Bu şərt investorları birbaşa və dolayı yolla xarici investisiyaların müsadirə olunmasından qoruyur. Adətən, bu şərt bu cür müsadirəyə məruz qalmış investorlara müsadirə edilmiş investisiyanın əvəzində tam həcmdə kompensasiyanın verilməsi tələbini özündə ehtiva edir. e) Vəsaitlərin sərbəst köçürülməsi prinsipi: Bu prinsip isə investisiya ilə əlaqədar olan maliyyə vəsaitlərinin, gəlir, xərclər və digər qazancların sərbəst şəkildə köçürülməsini nəzərdə tutur. 10 Bu cür investisiya müqavilələrinin əsas məqsədi investorlar üçün əlverişli şərait yaratmaq, ölkə iqtisadiyyatına müsbət təsir göstərəcək investisiya qoyuluşuna nail olmaqdır. Bu yolla xarici investisi- ya axımına mane olan qeyri-müəyyənliklər aradan qaldırılır və investorlara yuxarıda sadalanan bir sıra təminatlar verilir. Belə müqavilələrin dövlətlər arasında bağlanmasına baxmayaraq, mübahisə yaranarkən bir ölkənin investoru digər ölkənin hökumətinə qarşı iddia irəli sürə bilər.
Model İnvestisiya Müqaviləsi - səlahiyyətli dövlət orqanı tərəfindən hazırlanıb təsdiq olunmuş, özündə standart şərtləri, başlanğıc prinsipləri əks etdirən sənəddir. Bu cür müqavilələrdə ikinci tərəf istənilən ölkə ola bilər. Bu müqaviləyə hər iki iştirakçı dövlətin razılığı ilə əlavə və dəyişiklik edilə bilər. Lakin ümumi şəkildə qəbul olunmuş prinsiplər dəyişilməz qalır (məsələn, xarici investorun qanun- suz və əsassız müsadirə edilmiş əmlakının əvəzində tam və adekvat kompensasiyanın verilməsi). Bu cür müqavilələrə 2005-ci ildə qəbul olunmuş Alman Model İİM, ABŞ Model İİM (2004), Böyük Britaniya Model İİM (2005) və s. misal göstərmək olar. Yuxarıda qeyd etdiyim kimi, İİM-lər zamanla dəyişmiş və müasir zamanın tələblərinə cavab verən prinsipləri və şərtləri özündə ehtiva etməyə başlamışdır. İnkişaf etməkdə olan, geniş təbii sərvətlərə malik Azərbaycanın iqtisadi inkişafında, sözsüz ki, xarici investisiyanın rolu danılmazdır. Təbii ki, iqtisadi inkişafı ancaq neft-qaz sektoruna kökləmək düz deyil. Bu sahələrlə yanaşı, digər sahələr də paralel olaraq inkişaf etdirilməlidir. Bu cür sahələrdən turizm, elm-təhsil kimi sahələri misal göstərmək olar. Şübhəsiz, bu sahələrə xarici investorların cəlb edilməsi iqtisadiyyata öz müsbət təsirini göstərəcəkdir. Ancaq bu cür müsbət təsiri Bakы
HUQUQ
Jurnalы 9 Maddə 4,Azərbaycan Respublikası hökuməti və Gürcüstan hökuməti arasında investisiyaların təşviqi və qarşılıqlı qorunması haqqında Saziş, 1996-cı il 19 Aprel. 10 ITUC Briefing note on Bilateral Investment Treaties/ Luke Eric Peterson, The Global Governance of Foreign Direct Investment: Madly off in all directions, FES Occasional Papers Geneva, No. 19, May 2005. Yüklə 6,81 Mb. Dostları ilə paylaş:
|