Baxşiyeva nəRMİN ƏNVƏr qizi hüquq üzrə fəlsəfə doktoru İNZİbati HÜquqi MÜbahiSƏLƏR
Yüklə 2,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
48 larının yaradılması, dövlət orqanlarında şəffaflığın təmin edil- məsi, ictimai nəzarətin formalaşdırılması kimi mühüm tədbirlər həyata keçirildi. Azərbaycan xalqının milli, mədəni və tarixi ənənələrinə söykənərək hüquqi və demokratik dövlət yaradıl- masına, vətəndaş cəmiyyətinin bərqərar edilməsinə yönələn bu tədbirlər müvafiq olaraq insan hüquqlarının etibarlı təminat mexanizminin formalaşdırılmasına da zəmin oldu. Qeyd etmək lazımdır ki, inzibati orqanların fəaliyyətinə nəzarət edən mexanizmlərin mövcudluğunu şərtləndirən ilkin və zəruri meyar dövlətin mahiyyətidir. Müasir hüquqi dövlətin ayrılmaz atributlarından olan inzibati məhkəmə icraatının keç- miş sovet ittifaqı dövründə aktual olmaması, qanunvericinin diq- qətindən kənarda qalması da buna bariz sübutdur. Hakim ideo- logiya, dövlətin mahiyyəti və idarəçilik prinsipləri, formalaşmış hüquq düşüncəsi, subyektiv hüquq və vəzifələrə verilən önəm və s. demokratik mexanizmlərin yaradılmasını və fəaliyyətini şərt- ləndirən mühüm meyardır. Hüquqi dövlətin mövcud olduğu cəmiyyətdə vətəndaşlar dövlətin idarəçiliyində iştirak edir, hüquqları və ya qanuni mə- nafeləri pozulduğu təqdirdə isə onların bərpasını məhkəmədən tələb eməklə inzibati orqanların qanunauyğun fəaliyyət göstərməsinə də nəzarət etmiş olurlar. Dövlət öz vətəndaşlarına inzibati orqanların aktlarını təhlil etmək, qiymətləndirmək və narazı qaldığı təqdirdə isə onları mübahisələndirmək imkanı verməklə yalnız şəxslərin deyil, həm də dövlətin maraqlarını təmin etmiş olur. Bu baxımdan ədəbiyyatda haqlı olaraq inzibati mübahisə təkcə şəxslərin deyil, həm də dövlətin maraqlarının müdafiəsi üsulu kimi qiymətləndirilir 64 . Belə ki, inzibati 64 Aslanov M.S. Azırbaycanda inzibati ədliyyə. Bakı, 2009, s. 111 49 orqanların fəaliyyətində özbaşınalıq, səlahiyyət həddini aşma, qərəzlilik, korrupsiya, süründürməçilik kimi neqativ təzahürlər dövlətə və onun mexanizminə ictimai etimadın sarsılmasına səbəb olan ən mühüm meyarlar kimi çıxış edir. İnzibati məhkəmə icraatı ilə bağlı bir cəhəti qeyd etmək lazımdır ki, yalnız onun formalaşdırılması deyil, cəmiyyət tərəfindən qəbul olunması da önəmlidir. Ölkənin hüquq sistemi, dövlətin idarəçilik forması, siyasi rejim, inzibati icraat üsulları, hüquqi ideologiya inzibati məhkəmə icraatının cəmiyyət tərəfindən qəbul olunmasını və səmərəli fəaliyyətini şərtləndirən mühüm təminatlarıdır. Təsadüfi deyil ki, ilk dəfə Fransada inqilablar və Birinci imperiya dövründə yaradılan bu institutun ən qatı əleyhdarları məhz hakimlərin özləri idilər. Buna səbəb onların köhnə rejimdə yiyələndikləri və administrasiyanın fəaliyyətinə məhkəmələrin nəzarətinə yol verməyən hüquq düşüncəsini onlarda formalaşdıran hüquq təhsili idi 65 . İnzibati məhkəmə icraatının kompleks inzibati hüquq institutu kimi formalaşdırılması və inzibati icraat qaydalarının tənzimlənməsi inzibati hüquq sahəsində islahatının əsas istiqamətlərindən olub müasir hüquqi dövlətin ideologiya və prinsiplərinin inzibati hüquq münasibətlərinə tətbiqi prosesini tənzimləyir. Hüquqi dövlətin fəaliyyətinin təminat forması kimi inzibati məhkəmə icraatı inzibati orqanların fəaliyyətinə məhkəmə nəzarəti institutu və inzibati aktların, hərəkətlərin (hərəkətsizliyin) qanuniliyinin yoxlanmasını, pozulan hüquqla- rın və qanuni maraqların bərpasını nəzərdə tutan normayaradıcı və hüquqtətbiqedici fəaliyyət kimi çıxış edir. 65 Шарвен Р. Юстиция во Франции. Судебный аппарат и классовая борьба. М.:Прогресс,1978,с.72-73 50 Mübahisələrin inzibati qaydada həll edilməsi ilə bağlı məsələlərin məhkəmədə baxılmasının böyük üstünlüklərə malik olması fikri hüquq ədəbiyyatında belə əsaslandırılır: “vətəndaş üçün vəzifəli şəxsin qərarından yuxarı idarəetmə orqanına şikayət vermək imkanı zahirən necə əlverişli təşkil edilsə də, şikayət nəticəsində əmələ gələn münasibətlər həmişə inzibati hüquqi münasibət olaraq qalacaq, yəni onların bir tərəfində zavallı və kədərli vətəndaş, digər tərəfində isə inzibati idarə, çox vaxt dövlət hakimiyyəti orqanları olacaq” 66 . Azərbaycan dilində nəşr olunmuş “Hüquq ensiklopedi- yası”nda prosesə mühakimə icraatı kimi yanaşılır 67 . Türk hüquq lüğətində göstərilir ki, proses bir məhkəmənin və ya qurumun mübahisəli məsələləri araşdıraraq həll etmək üçün bir dəfədə və fasiləsiz olaraq keçirtdiyi toplantıdır 68 . Ə.T.Yılmazın fikrincə, proses – əvvəlcədən müəyyən olunmuş yerdə və vaxtda həyata keçirilir, prosesdə həyata keçirilən araşdırma işləmləri isə məhkəmə baxışı hesab olunur 69 . İnzibati hüquq dərsliyində isə prosesə müəyyən nəticələrə nail olmaq üçün ardıcıllıqla həyata keçirilən hərəkətlərin məcmusu kimi anlayış verirlir 70 . İnzibati məhkəmə icraatının inzibati prosesdəki yeri və xüsusiyyətləri elmi cəhətdən kompleks şəkildə araşdırılmasa da, bu mövzunun ayrı-ayrı problemlər: müxtəlif səviyyələrdə tədqiq olunmuşdur. Müəlliflərdən A.O.Abdullayev, F.S.Mehdiyev, F.F.Nağıyev, N.Ş.Hüseynova, Ə.T.Yılmaz, A.M.Bandurka, A.Y.Yakimov, N.M.Tişenko, Y.N.Starilov, D.M.Çeçot, 66 İnsan hüquqları /E.A.Lukaşevanın redaktəsi ilə. Bakı: Şirvannəşr, 2005, s. 378 67 Quliyev A.İ. Hüquq ensiklopediyası. Bakı: Qanun, 2007, s. 867 68 Ayverdi İ. Misalli Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı, 2010, s. 467 69 Yılmaz E. Hukuk Sözlüğü. Ankara: Yetkin Yayınları, 2011, s. 126 70 Abdullayev A., Nağıyev F. İnzibati hüquq: Dərslik. Bakı: Qanun, 2008, s. 761 Yüklə 2,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|