Baxşiyeva nəRMİN ƏNVƏr qizi hüquq üzrə fəlsəfə doktoru İNZİbati HÜquqi MÜbahiSƏLƏR
Yüklə 2,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
36 edəcək ən təsirli yol olan məhkəmə nəzarəti vətəndaşları onların özbaşınalığından qorumaqla bərabər, müvafiq olaraq onları da ictimai marağa zidd davranışdan çəkinməyə sövq edir. İstənilən şəxs müvafiq inzibati aktın mübahisələndirilməsinə, etibarsız sayılmasına, normativ xarakterli aktların qanunauyğunluğunun yoxlanılmasına dair iddia ilə inzibati-iqtisad məhkəməsinə müraciət edə bilər (AR İPM-in 2-ci maddəsi) Bildiyimiz kimi, cəmiyyəti idarə edən siyasi hakimiyyətin yeganə təşkilatı kimi çıxış edən dövlətin məqsəd və vəzifələri, onun ictimai həyatdakı roluna və təyinatına uyğun olaraq dəyişir. Ədəbiyyatda haqlı qeyd olunur ki, idarəçilik sistemində məqsədəuyğun fəaliyyətin təşkili, onun səmərəliliyi müəyyən mənada qarşıya qoyulan ideya və məqsədlərin əhalinin bütün təbəqələrinin mənafelərinə və tələbatlarına uyğunluğu ilə ölçülür və qiymətləndirilir. 50 Obyektiv səbəblər üzündən dövlət onun üzvlərinin şəxsi və ümumi mənafelərini ifadə və mühafizə edən cəmiyyətin əsas təşkiledici qüvvəsinə çevrilir. 51 İnzibati məhkəmə icraatı müasir hüquqi dövlətin məzmunu və prinsipləri ilə qırılmaz əlaqədədir. Hüquqi dövlətin sistemi və fəaliyyəti lazımi şəkildə təşkil olunmuş məhkəmə hakimiyyəti ilə təmin olunur. Qorunması müasir hüquqi dövlətlərin başlıca vəzifəsinə çevrilən şəxsiyyətin hüquq və azadlıqları ədalət məh- kəməsi çərçivəsində məhz dəyər kimi qəbul olunur. Ədəbiy- yatda haqlı qeyd olunur ki, ədalət mühakiməsi məhkəmələrin əsas funksiyası olmasına baxmayaraq onlar öz fəaliyyətləri 50 Dövlət idarəçilik nəzəriyyəsi / S.T.Qəndilovun redaktəsi ilə. Bakı: Elm və təhsil, 2010, s. 142 51 Xrapanyuk V.N. Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi. Bakı: Qanun, 2007, s. 40 37 prosesində digər funksiyaları, o cümlədən də məhkəmə nəzarəti funksiyasını həyata keçirirlər 52 . Demokratik ölkələrdə insan hüquqlarının mexanizmində məhkəmə müdafiəsi xüsusi rol oynayır. 53 İnzibati orqanlar tərəfindən pozulmuş hüquq və azadlıqların mühüm müdafiə mexanizmi inzibati məhkəmə icraatıdır. Qeyd edək ki, ölkədə demokratik institutların inkişafı, məhkəmənin vətəndaş hüquqlarının müdafiəsindəki rolunun dərk edilməsi ilə bağlı olaraq vətəndaşlarda hüquq düşüncəsinin artması da inzibati məhkəmə icraatının yaradılmasının əsas səbəblərindən biri olmuşdur. Hüquqi davranışın daxili tənzim- lənməsi kimi çıxış edən sosial-hüquqi qaydaların formalaşdı- rılmasında hüquqi gerçəkliyin təzahürü olan hüquq düşüncəsinin məzmunu isə onun xarakterindən asılıdır. Qanunvericilikdə idarəçilik funksiyalarının dəqiq bölüşdürülməsi hüquq və azadlıqların real təminat mexanizminin, həmçinin, dövlət orqan- larının səlahiyyət hüdudlarının dəqiq müəyyənləşdirilməsi özlüyündə fərdlərə inzibati aktları sərbəst hüquqi düşüncəyə əsasən qiymətləndirmək imkanı yaradır. Akademik R.Ə.Mehdiyevin qeyd etdiyi kimi şəxsiyyət azad olmaqla tələbatını hiss edir və onun şəxsiyyət olması da azad- lıqdan başlanır. 54 Nisbi müstəqilliklə şərtlənən hüquq düşüncəsi fərdi şəxsiyyətə, onu başqalarından fərqlənən ictimai varlığa çevirən əsas xüsusiyyətdir. 52 Abdullayev A.O. İnzibati hüquq. Dərs vəsaiti. Bakı: Qanun, 2005, s. 339 53 Hüseynova N.Ş. İnzibati prosesin mahiyyəti və prinsipləri / Azərbaycan Respubli- kasında dövlət və hüquq quruculuğunun aktual problemləri. Elmi məqalələr məcmuəsi. 2009, № 4, s. 298 54 Mehdiyev R.Ə. Fəlsəfə. Bakı: Şərq-Qərb, 2010, s. 292 38 Bildiyimiz kimi, inzibati məhkəmə icraatının səmərəli fəaliyyət meyarlarından biri də ictimaiyyətdə məhkəmələrin roluna münasibətin dəyişməsi, məhkəməyə etimadın formalaş- dırılmasıdır. Bu işdə hüquq düşüncəsi də əhəmiyyət daşıyır. Əhalinin geniş kütləsinin inzibati məhkəmələrin fəaliyyət istiqaməti, funksiyası, cəmiyyətdəki rolu barədə məlumatlan- dırılması da bu işdə mühüm fayda verə bilər. Belə ki, inzibati prosessual qanunvericilik təkmilləşdirilsə də, məhkəmələr mad- di-texniki baza ilə təchiz olunsalar da hüququ pozulmuş vətən- daş inzibati məhkəməyə müraciət etmədiyi halda inzibati orqanların əsassız aktları öz qüvvəsində qalacaq, vətəndaşın hüquqları və maraqları pozulmaqda davam edəcəkdir. Müstəqil subyekt kimi öz maraqlarına toxunan aktlara təsir etmək imkanına malik olmaqla şəxsiyyətə çevrilən fərd özba- şınalıqdan müdafiə üçün dövlətə müraciət edir. Şəxsiyyətin və dövlətin qarşılıqlı münasibətlərinin proritet əhəmiyyət kəsb etdiyi müasir hüquqi dövlətdə dövlət onların taleyi barədə qərar verməyib, əksinə qanunla onların hüquq düşüncəsinin, siyasi fəallığının, idarəçiliyə təsirinin real təminat mexanizmini formalaşdırır. Qeyd edək ki, inzibati məhkəmə icraatının həyata keçi- rilməsi məhkəmə hakimiyyətinin cəmiyyətdəki roluna ziddiy- yətli mövqe qazandırmışdır. Belə ki, məhkəmə bir tərəfdən dövlətin adından qərar çıxarmaqla dövlət idarəetməsinin legi- timliyini dəstəkləyərək, onun cəmiyyət üzərindəki nəzarətinə kömək edir. Digər tərəfdən isə qanuna zidd akt qəbul edən dövlət orqanına qarşı çıxaraq onun səlahiyyətlərini məhdudlaşdırır, özünü ona qarşı qoyur və vətəndaş hüquqlarının və məna- felərinin özbaşınalıqlardan mühüm müdafiə mexanizmi kimi çıxış edir. Bununla da inzibati məhkəmə icraatını həyata keçirən Yüklə 2,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|