Bəhram hüseynov, ƏHMƏd salmanov, bakir məHƏRRƏmov azərbaycanin quru əraziSİNDƏ neft-qaz- geoloji rayonlaşdirma
Yüklə 413,66 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
B.Hüseynov, Ə.Salmanov, B.Məhərrəmov 7 I fəsil Neft-qaz- geoloji rayonlaşdırmanın əsas prinsipləri Neft-qaz r esurslarının paylanması yer qabığının müəy- y ən tip geostruktur elementlərinin geoloji inkişaf tarixindən v ə bu geostruktur elementləri təşkil edən çökmə süxur qatının xüsusiyyətlərindən asılıdır. Neft-qaz yataqlarının axtarışının səmərəli istiqam ətlərinin mü əyyən edilməsində neft- geoloji rayonlaşdırmanın əhəmiyyəti qeyd edilmiş, neft, qaz, asfalt v ə palçıq vulkanlarının yayıldıqları sahələr ilk d əfə neftli-qazlı rayonlar olaraq ayrılmışdır. Q.V. Abix t ərəfindən 1847-ci ildə neft yataqlarının antiklinal zonalar v ə qırılmalarla əlaqələri müəyyən edil- mişdir. XX əsrin əvvəllərində isə, neft-qaz yığımlarının yer qabığının böyük struktur elementləri və stratiqrafik vahid- l ərilə əlaqəsi müəyyən edilmiş və belə struktur elementləri neftli- qazlı əyalətlər adlandırmışlar. İ.O. Brod (1947) neftli-qazlı əyalətlərə geoloji inkişaf tarixinin kiçik v ə böyük mərhələlərində karbohidrogenlərin əmələgəlməsi, toplanması və saxlanılması üçün əlverişli olan çöküntütoplanma hövz ələrini aid etmişdir. V.E. Xain (1951) neft- qaz yataqlarının müxtəlif ölçülü v ə quruluşlu çökəkliklərlə əlaqədar olmasını nəzərə alaraq Az ərbaycanın quru ərazisində neft-qaz-geoloji rayonlaşdırma 8 neftli- qazlı əyalət məfhumunun neftli-qazlı hövzə məfhu- mu il ə əvəz olunmasını təklif etmişdir. A.A. Bakirov (1971,1973) neftli- qazlı əyalətlərə bir-biri il ə qonşuluqda yerləşən, KH-lərin əmələgəlmə və toplanma- sının ümumi xüsusiyyətlərinə malik olan bir neçə neftli-qazlı vilay əti əhatə edən struktur vahidləri aid etmişdir. Neft- geoloji rayonlaşdırma çöküntütoplanma hövzələ- rinin müxt əlif miqyaslı neftli-qazlı obyektlərə bölünməsin- d ən ibrətdir. Əsas məqsədi perspektivli neftli-qazlı ərazilərin müəyyən edilməsi olan neft-geoloji rayonlaşdır- mada KH-l ərin generasiya, miqrasiya və akkumulyasiya kriteriyaları ilə yanaşı, ərazinin müasir geotektonik qurulu- şu, onun geostruktur elementlərinin əsas xüsusiyyətləri və ərazidə yayılan çöküntülərin litostratiqrafik xassələri də n əzərə alınmalıdır. Regional neftli- qazlı ərazilər oxşar geoloji quruluşla- rına və geoloji inkişaf tarixlərinə görə platforma, qırışıqlıq v ə keçid zonaları olmaqla kateqoriyalara və qruplara bölü- nürl ər. Hal-hazırda neft-geoloji rayonlaşdırılmanın əsas bölm ələri olaraq neftli-qazlı: qurşaq, meqaəyalət, əyalət (hövz ə), subəyalət, vilayət, rayon, zona, yataq ayrılır. Qeyd etm ək lazımdır ki, belə rayonlaşdırma həm hövz ə, həm də struktur-tektonik prinsiplərə əsaslanır. Bu zaman neft-geoloji rayonla şmanın böyük bölgüləri hövzə, orta v ə kiçik vahidləri isə struktur-tektonik prinsipə əsasla- nır. Struktur-tektonik prinsip üzrə rayonlaşdırma daha çox qırışıqlıq zonaları üçün yararlıdır. Qırışıqlıq zonalarda vahid çöküntütoplanma hövz əsi, sonrakı geotektonik qırı- şıqlıq fazalarında, neftli-qazlı rayonlara və zonalara uyğun |