Bəhram hüseynov, ƏHMƏd salmanov, bakir məHƏRRƏmov azərbaycanin quru əraziSİNDƏ neft-qaz- geoloji rayonlaşdirma
Yüklə 413,66 Kb. Pdf görüntüsü
|
| B.Hüseynov,
Ə.Salmanov, B.Məhərrəmov 19 Q ərbi Xəzər (4) dərinlik qırılmaları, cənub-şərqdə isə X əzərin qərb sahili boyu uzanan hipotetik dərinlik (və ya regional) qırılmaları ilə hüdudlanan bu rayon eyni adlı çök əkliyi əhatə edir. Mezozoy yaşlı gömülmüş qalxımlar zonasından şimal- qərbdə, Gürcüstan ərazisində yerləşən, Paleogen-Miosen və Pliosen komplekslərindən təşkil olunmuş Kartali-Qare- Kaxetiya çökəkliyinə müvafiq gələn eyni adlı NQR-də Paleogen- Miosen çöküntüləri əsas neftli-qazlı kompleksdir. Acınohur çökəkliyi və bu çökəklik daxilində yerləşən eyniad lı mümkün neftli-qazlı rayon (şəkil 2) Kartah-Qare- Kaxetiya çökəkliyindən cənub-şərqdə yerləşir və ondan Qanıx-Gəncəçay (21) dərinlik qırılması ilə ayrılır. Böyük qalınlıqlı Paleogen-Miosen və Pliosen-Atropo- gen yaşlı molass çöküntüləri ilə doldurulmuş Acınohur çök əkliyi şimalda Şimali Acınohur (11) regional qırılması il ə Qanıx-Əyriçay törəmə çökəkliyindən, cənubda Qabırrı- Ming əçevir və Mingəçevir-Göyçay (15) üstəgəlmə tipli regional qırılma ilə Kür-Qabırrı NQR-dən, cənub-şərqdə is ə Qərbi-Xəzər (4) dərinlik qırılması ilə Aşağı Kür NQR- d ən ayrılır (şəkil 2). Kür dağlararası çökəkliyinin mərkəz hissəsində yerlə- şən və şimal-şərqdə Qərbi Xəzər (4), cənub-qərbdə Carlı- Cəlilabad (16, 17), şimal-şimal-qərbdə Mingəçevir-Göyçay (15) qırılmaları ilə sərhədlənən Kürdəmir-Saatlı-Lənkəran mümkün neftli- qazlı rayonu (MNQR) Mezozoyun karbonatlı, qumlu-gilli çöküntülərindən və vulkanik süxur- la rından təşkil olunmuş eyniadlı gömülmüş qalxımlar Az ərbaycanın quru ərazisində neft-qaz-geoloji rayonlaşdırma 20 zonasını təşkil edir (şəkil 2). Bütövlükdə bu tektonik zona Talış-Vəndam qravitasiya maksimumuna uyğun gəlir və neftqaztoplanma zonası olduğu güman edilir. Tektonik cəhətdən Yevlax-Ağcabədi və Cəlilabad çökəklikləri ilə Aşağı Kür çökəkliyi arasında yerləşən bu rayon Aşağı Araz dərinlik qırılması ilə iki hissəyə: Kürdəmir-Saatlı və Saatlı- Lənkəran gömülmüş qalxım zonalarına bölünür. C ənub-qərbdə Kiçik Qafqazqarşısı (18), şimal-qərbdə G əncəçay-Qanıx (21) və Gödəkboz-Tərtər (22), şimalda D əliməmmədli (19) və Kür (14), cənub-şərqdə Aşağı Araz (23) d ərinlik qırılmaları, şimal-şərqdə Şirvanlı-Beyləqan (20) istiqam ətində uzanan pozğunluq zonası ilə hüdudlanan Kiçik Qafqazqarşısı monoklinalı və Yevlax-Ağcabədi çö- k əkliyinin cənub-qərb bortunun eyni neftli-qazlı kompleks- l ərə malik olmasını nəzərə alınaraq onlar vahid Gəncə NQR- i kimi ayrılır. Rayon şimal-şərqdə çökəkliyin ox xətti il ə sərhədlənir (şəkil 2). Yevlax- Ağcabədi çökəkliyinin şimal-şərq bortunun geol oji quruluşunda olan əsaslı fərqlər nəzərə alınaraq, əv- v əlki neft-geoloji rayonlaşdırmalarda olduğu kimi Murad- xanlı NQR kimi ayrılması məqsədəuyğundur (şəkil 2). Bu NQR şimal-şərqdən Carlı-Cəlilabad dərinlik qırılması (16), c ənub-qərbdən - şərti olaraq çökəkliyin ox xətti, cənub- şərqdə isə Araz dərinlik qırılması (23) ilə hüdudlanır. Kür d ərinlik qırılmasından şimal-şimal-şərqdə yerlə- şən, Üst Tabaşir çöküntüləri üzrə cənub-qərbdə struktur çıxıntı və kiçik amplitudlu braxiantiklinallarla mürəkkəb- l əşən, şimal-şərq istiqamətli yatıma malik monoklinaldan B.Hüseynov, Ə.Salmanov, B.Məhərrəmov 21 ibar ət olan, şimal-şərqdə isə Paleogen-Miosen kompleksi üzr ə Çatma antiklinoriumundan təşkil olunmuş rayon Kür v ə Qabırrı çaylararası NQR kimi ayrılır (şəkil 2). Bu rayon c ənub-şərqdə Gəncəçay-Qanıx submeridional istiqamətli d ərinlik qırılması (21) ilə həm Yevlax-Ağcabədi çökəkli- yind ən, həm də Acınohur MNQR-dən ayrılır. Kiçik Qafqazdan Aşağı Araz və Arazboyu çökəklik- l ərlə ayrılan Talış dağ sisteminin qarşısında neft-qazlılıq baxımından əhəmiyyət kəsb edən şimal-şərqdə Saatlı- L ənkəran gömülmüş qalxımlar zonası və ya Cəlilabad d ərinlik qırılması (17), cənub-qərbdə Talışqarşısı qırılma (24), şimal-qərbdə isə Biləsuvar struktur çıxıntısı və eyni zamanda Aşağı Araz dərinlik qırılması (23) ilə hüdudlanan Ta lışqarşısı (və ya Cəlilabad) çökəkliyi neftli-qazlı Paleogen-Miosen çöküntü kompleksi üzr ə eyni adlı MNQR-d ən ibarətdir (şəkil 2). Mezozoy yaşlı Saqareci, Eldar, Mingəçevir və Kürdəmir-Saatlı-Lənkəran gömülmüş qalxımlar zonası ilə Kiçik Qafqaz arasında yerləşən Qarayazı, Yevlax-Ağcabə- di çökəklikləri və bu çökəklikləri Kiçik Qafqazdan ayıran Kiçik Qafqazqarşısı monoklinal, əvvəlki neft-geoloji ra- yon laşdırma sxemlərində Kür-Qabırrı çaylararası, Yevlax- Ağcabədi və Gəncə NQR-ləri, Aşağı Araz dərinlik qırıl- ması və Biləsuvar struktur çıxıntısı ilə Yevlax-Ağcabədi çökəkliyindən ayrılan Talışqarşısı (və ya Cəlilabad) çökəkliyi isə, eyni adlı NQR kimi ayrılmışlar. Adları çəkilən NQR-lərin Kiçik Qafqaz və Talış dağ silsilələri qarşısında yerləşmələri və onları formalaşdıran neftli-qazlı Az ərbaycanın quru ərazisində neft-qaz-geoloji rayonlaşdırma 22 komplekslərin oxşar cəhətlərini nəzərə alaraq onları vahid Kiçik Qafqaz- Talışqarşısı neftli-qazlı vilayəti kimi (IV) adlandırmaq olar. Bu neftli- qazlı vilayətin cənub-qərbində yerləşən, struktur- tektonik cəhətdən Kiçik Qafqazqarşısı monoklinalı əhatə edən Gəncə NQR-i struktur-tektonik quruluşları bir- bir indən əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənən iki hissədən ibarət olduğu qeyd edilməlidir. Kiçik Qafqazqarşısı monoklinal adlanan struktur- tektonik vahidin Şəmkir struktur çıxıntısın- dan şimal-qərbdə, Kür (14) və Kiçik Qafqazqarşısı (18) dərinlik qırılmaları arasında yerləşən hissəsi heç də mono- kli nal deyil. Bu sahə şimal-qərbdə Qazax körfəzvari çökək- liyi və Qafqazəksi istiqamətli struktur çıxıntılarla mürək- kəbləşmişdir. Əsasən Üst Tabaşirin vulkanogen və karbonatlı çöküntülərindən təşkil olunmuş Qazax-Tovuz antiklinal zonası ilə şərqdə onun davamında Dəliməmmədli qalxımı yerləşən antiklinal zonadan ibarətdir. Subeninə istiqamətdə uzanan, antikli nal quruluşa malik olan bu zona Qazax-Dəllər- D əliməmmədli mümkün neftli-qazlı rayonu (MNQR) kimi ayrılır. Qazax-Dəllər-Dəliməmmədli MNQR-i şimalda Kür (14), c ənubda Kiçik Qafqazqarşısı (18) və Dəliməmmədli (19), şərqdə isə Gödəkboz-Tərtər (22) dərinlik qırılmaları ilə s ərhədlənir (şəkil 2). Naxçıvan mümkün neftli-qazlı rayonu (MNQR) tekto- nik c əhətdən, Kiçik Qafqaz dağ silsilələri ilə Kür dağlararası çökəklikdən ayrılan, ümumqafqaz istiqamətli, böyük ölçülü Ordubad çök əkliyinin cənub-qərb hissəsini t əşkil edən törəmə muldaya uyğun gəlir. |