Bəhram hüseynov, ƏHMƏd salmanov, bakir məHƏRRƏmov azərbaycanin quru əraziSİNDƏ neft-qaz- geoloji rayonlaşdirma
Yüklə 413,66 Kb. Pdf görüntüsü
|
| Xızı neftli-qazlı rayonu (NQR).
C ənub-Şərqi Qafqaz neftli- qazlı subəyalətinə (NQSƏ) daxil olan CŞ Qafqaz neftli- qazlı vilayətinin (NQV) Şm.Ş hisəsində yerləşən Xızı NQR-i B.Hüseynov, Ə.Salmanov, B.Məhərrəmov 33 ərazisi şimal-şərqdən Siyəzən, şimal-qərbdən Qərbi Xəzər, c ənub-qərbdən Malkamud-Xaltan-Germian dərinlik qırılma- la rı, cənub-şərqdən isə Xəzər dənizi ilə hüdudlanır (şəkil 8). Şəkil 8. Xızı neftli-qazlı rayonu. Strukturların yerləşmə sxemi. Tektonik c əhətdən Xızı tektonik zonasının və Təngi- Beşbarmaq antiklinoriumunun Vəlvələçay hövzəsində Qər- bi X əzər dərinlik qırılmasından CŞ-də yerləşən hissələrini (ŞQ-də qalan hissələri neft-qazlılıq baxımından əhəmiyyət k əsb etmirlər) əhatə edir. Bu NQR-in stratiqrafik k əsilişində əsasən Mezozoy, ayrı-ayrı məhdud sahələrdə Paleogen-Miosen çöküntül əri iştirak edirlər [ 30 ] (şəkil 9, 10, 11, 12, 13). Xızı tektonik zonasında yer səthində Alt Tabaşir çökün- tül əri geniş yayılmış, Üst Tabaşir və Paleogen çöküntüləri isə sonrakı yuyulmalardan yalnız sinklinallarda saxlanılmışlar. Zonanın şimal-qərb və mərkəzi hissələrində Üst Tabaşir Az ərbaycanın quru ərazisində neft-qaz-geoloji rayonlaşdırma 34 çöküntül ərindən təşkil olunmuş geniş sinklinallar, cənub-şərq hiss əsində isə yer səthində Alt Tabaşir çöküntülərindən təşkil olunmuş antiklinallar üstünlük təşkil edirlər. Şəkil 9. Gədisu-Sitalçay istiqamətində geoloji profil (Ə.Süleymanov). Şəkil 10. Bəyimdağ-Təkçay. Geoloji profil (B.Məhərrəmov). Rayonun cənub-qərbində mürəkkəb quruluşlu Tufan an- tikli noriumu, ondan şimalda isə Şahdağ sinklinoriumu yerlə- şir. Sonuncu cənub-şərq istiqamətində Xızı sinklinoriumu ilə birləşir və çox vaxt Şahdağ-Xızı sinklinoriumu da adlanır. B.Hüseynov, Ə.Salmanov, B.Məhərrəmov 35 Az ərbaycanın quru ərazisində neft-qaz-geoloji rayonlaşdırma 36 Şəkil 12. Keşçay-Beşbarmaq istiqamətində geoloji profil (Ə.Süleymanov, B.Məhərrəmov). Şəkil 13. Germian-Bəyimdağ-Keşçay-Beşbarmaq istiqam ətində geoloji profil (Ə.Süleymanov). Şahdağ-Xızı sinklinoriumu əsasən Üst Yura və Tabaşir yaşlı çöküntülərdən təşkil olunub. Sinklinoriumda yerləşən Şahdağ qırışığının nüvəsi Üst Senon çöküntülərindən, Xızı sinkl inal zonasının nüvəsi isə Üst Tabaşir, Paleogen və B.Hüseynov, Ə.Salmanov, B.Məhərrəmov 37 Neogen çöküntülərindən təşkil olunub. Sinklinorium Malkamud-Xaltan- Germian dərinlik qırılması boyu uzanan Dübrar- Yaşma sinklinoriumu ilə hüdudlanır. Xızı sinklinal zonas ının şimal-şərq sərhədində Təngi-Beşbarmaq antikli- noriu muna aid antiklinal qalxımlar ayrılır. Uzunl uğu 100 km, eni 7-10 km-ə çatan mürəkkəb quruluşlu, ensiz qalxımdan ibarət olan Təngi-Beşbarmaq antiklinoriumu Xızı və Qusar-Dəvəçi sinklinoriumlarını bir- birindən ayırır. Siy əzən dərinlik qırılması üzərində formalaşan, ŞQ-də Qaraçay vadisind ən CŞ-də Xəzər sahillərinə qədər uzanan T əngi-Beşbarmaq antiklioriumu, Xızı Tektonik zonasından Qarabulaq regional qırılması ilə ayrılır. Çox mürəkkəb qurul uşa malik olan antiklinoriumun nüvəsi Orta Yuranın gilli, m ərkəzi sinklinalı isə Titon və Valanjin yaşlı karbo- natlı çöküntülərindən təşkil olunmuşdur. Asimmetrik quruluşa malik olan Təngi-Beşbarmaq antiklinoriumunun çox dik yatımı ilə fərqlənən Şm.Ş q anadının mərkəzi hissəsində Üst Tabaşir çöküntüləri şimal qanadı boyu Alt Tabaşir çöküntüləri üzərinə transqressiv yatırlar [ 30 ] . Qaraçaydan şərqə doğru antiklinorium iki antiklinaldan və onları bir-birindən ayıran sinklinaldan ibarətdir. Sinklinal Aalen-Bayos çöküntülərin-dən təşkil olunub. Təngi-Beşbarmaq antiklinoriumu ensiz, çox vaxt şimala doğru aşırılan və böyük amplitudlu üstəgəlmələrlə mürəkkəbləşən antiklinallarla səciyyələnir. Bu NQR-d ə Təngi-Beşbarmaq, Bəyimdağ-Təkçay- Sitalçay- Yaşma, Germian neftli-qazlı zonaları və mümkün Az ərbaycanın quru ərazisində neft-qaz-geoloji rayonlaşdırma 38 neftli- qazlı strukturlar mövcuddur. Tərtib olunmuş geoloji profıllərdən görünür ki, struktur qalxımlar Mezozoy çöküntülərindən təşkil olunmuşdur [ 30 ] . B əzi qalxımların qanad və periklinallarında az qalınlıqlı Paleogen-Miosen çöküntülərinə təsadüf edilir (şəkil 9, 10, 11, 13). Rayonun CŞ hissəsində hipsometrik və geotektonik baxımdan yüksəkdə yerləşən, yer səthində Valanjin-Hoteriv çöküntül ərindən təşkil olunmuş Bəyimdağ-Təkçay qalxımı və onunla kulis şəklində uzlaşan Sitalçay və Yaşma qalxımları zonanın mərkəzi antiklinal zonasını təşkil edirlər. Bu zonadan Şm.Ş-də Keşçay qalxımından ensiz Zarat, CQ-də isə Germian qalxımından ensiz və uzun Təkçay sinklinalları ilə ayrılır. Zonanın CŞ qurtaracağında yerləşən, tağ hissəsi Barrem-Apt, qanadları isə Üst Tabaşir çöküntülərindən təşkil olunmuş Şurabad braxiantiklinalı, CQ-də yerləşən Sitalçay və cənubda yerl əşən Yaşma qalxımlarından Paleogen-Miosen və Alt Plio- sen çöküntül ərilə dolmuş, eyni adlı sinklinalla ayrılır (şəkil 9). Xızı NQR-in neft-qazlılığı təbii çıxışlar və qazılmış çoxsaylı geoloji-xəritəalma, struktur-axtarış və axtarış- k əşfiyyat quyuları ilə öyrənilmişdir. T əngi-Beşbarmaq antiklinoriumunda Üst Yura çökün- tül ərilə əlaqədar olan təbii neft-qaz çıxışları Təngə dərə- sind ə (Vəlvələçay vadisində) və Çıraqqala massivinin alt hiss əsində qeydə alınmışdır. Antiklinoriumun mərkəzi his- s əsində yerləşən Ataçay-Gilgilçay sahəsində geoloji-xəritə- alma quyularının qazılması prosesi Orta Yura çöküntülərilə əlaqədar qaz təzahürləri ilə müşayiət olunmuş, 23 saylı quyuda is ə neftlilik əlamətləri qeydə alınmışdır. B.Hüseynov, Ə.Salmanov, B.Məhərrəmov 39 Xızı tektonik zonasının Keşçay sahəsində Valanjin çöküntül əri ilə əlaqədar təbii qaz, Şurabad sahəsində isə Alb m ərtəbəsinin “Küllülü qumdaşıları” horizontu ilə əlaqədar təbii neft və qaz çıxışları mövcuddurlar. Orta Yura çöküntül ərilə əlaqədar neft-qaz təzahürləri zonanın ŞQ hissəsində yerləşən Afurca sahəsində qazılmış əksər quyularda qeydə alınmış, 11, 15 və 5 saylı quyularda is ə bu təzahürlər güclü neft və qaz atılmaları şəklində olmuşlar. Bəyimdağ-Təkçay, Keşçay, Sitalçay və Şurabad sah ələrində struktur-axtarış quyularının qazılması neft-qaz t əzahürləri ilə müşayiət olunmuşdur. Xızı NQR-in Bəyimdağ-Təkçay, Keşçay və Şurabad sah ələrində qazılmış axtarış-kəşfiyyat quyuları ilə Alt Tabaşir və Orta Yuranın üst hissəsi çöküntülərinin neft- qazlılığı öyrənilmişdir. Keşçay sahəsində qazılmış quyu- larda intensiv qaz t əzahürləri olmuş, 1 saylı quyuda isə Orta Yura nın qumlu çöküntülərindən 75 min m 3 /gün hasilatla qaz v ə 70-80 m 3 su alınmışdır. B əyimdağ-Təkçay sahəsində qazılmış quyularda Orta Yura v ə Alt Tabaşir çöküntülərilə əlaqədar çoxsaylı və əhəmiyyət kəsb edən neft-qaz təzahürləri qeydə alınmış, 3 saylı quyuda isə bir neçə intervaldan sənaye əhəmiyyətli qaz-konden sat axınları alınmışdır. Bu quyuda 1772-1643 m d ərinlik intervalında sınaq zamanı 66 min m 3 /gün hasilatla qaz v ə 21 m 3 /gün hasi latla neft alınmışdır. Şurabad sahəsində Küllülü qumdaşıları ilə əlaqədar olan kiçik ölçülü neft yataqları antiklinal strukturun Şm.Ş qanadında, qaz yatağı isə CQ qanadında mövcuddur. Bu Az ərbaycanın quru ərazisində neft-qaz-geoloji rayonlaşdırma 40 yataqlarda günd əlik neft hasilatı 20-40 t/gün, qaz hasilatı is ə 160 min m 3 / gün ə çatmışdır. Xızı NQR-in perspektivliyi onun əsas neft-qaz toplan- ma zonası olan Bəyimdağ-Təkçay-Sitalçay-Yaşma anti- klinal zonasında və Keşçay, Şurabad sahələrində Orta Yura nın qumlu horizontlarında və Alt Tabaşirin Berrias, Valanjin m ərtəbələrinin karbonatlı və Hoterivin karbonatlı- terrigen çöküntül ərində neft və qaz-kondensat yataqlarının axta rışı ilə əlaqədardır. Yüklə 413,66 Kb. Dostları ilə paylaş:
|