Bəkir Nəbiyev prof. Mahir Naqib Rəyçilər: mea-nın müxbir üzvü, prof. Azad Nəbiyev
Yüklə 1,43 Mb. Pdf görüntüsü
|
16 G iriş etməklə, Ə.Bəndəroğlunun nöqteyi-nəzərinin yanlış və ziyanlı olduğunu göstərmək lazımdır. Çünki «Kitabi-Dədə Qorqud» dövründən formalaşan «türkman» etnonimini beləcə dəyişmək heç cür məqbul sayıla bilməz. Təsadüfı deyildir ki, «Dədə Qorqud» tədqiqatçıları F.Zeynalov və S.Əlizadə yazmışlar: «Drezden nüsxəsində aydın-aşkar əliflə yazılan sözün «türkman» oxunması xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Məlumdur ki, türkmanlar, İraqdakı azərbaycanlılar - kərküklülərdir» (136, 250). Kərküklü tədqiqatçı Mahir Naqib Osmanlı türkcəsinə çevirdiyi və İstanbulda çıxan «İraq türkman folkloru» kitabımıza yazdığı «Abidə bir əsər» adlı məqaləsində bu məsələyə xüsusi diqqət yetirmişdir: «Əsər oxunarkən görünəcək ki, hörmətli Q.Paşayev «türkmən»i «türkman»-dan ayırmaqdadır. Hətta kitabın azəri çapında ona «İraq-türkman folkloru» adı vermişdir. Q.Paşayevin çeşidli qaynaqlara dayanaraq müdafiə etdiyi qənaəti dəstəkləmək gərəkdir, Ancaq Türkiyədə «türkman» kəlməsinin heç işlənməməsi və İraq türklərmin «türkmənlər» olaraq tanınması bizi «türkman» yerinə «türkmən» kəlməsini işlətmək zorunda qoydu» (180% 12). Göründüyü kimi, prof. Mahir Naqib də «türkman» etnoniminin işlənməsini dəstəkləyir. Xoşbəxtlikdən Ə.Bəndəroğlu qənaətində yanıldığını dərk edərək 2003-cü ildən «Yurd» qəzetində və başqa mətbu orqanlarda «türkman» etnonimini işlədir. Onu da deyək ki, «türkman» etnomminin etimologiyası barədə də tədqiqatçılar arasında fıkir ayrılığı vardır. XI əsrdən başlayaraq bu söz fars mənbələrində «türkmanənd» biçimində işlənmişdir ki, bu da türkcə «türk», farsca «manənd» - bənzər, yəni «türkəbənzər» deməkdir Kərkük folkorunun janrları 17 (255, 176-177; 359, 24). Başqa bir məxəzdə göstərilir ki, ərəb dilini bilməyən türklərlə ərəblər arasında tərcümanlıq etdiklərinə görə «tərcüman» adı verilmiş, vaxt keçdikcə «tərcüman» kəlməsi «türkman» kimi işlənmişdir (357, 9). Bir qism tədqiqatçılar isə qeyd edirlər ki, türk+man - türk+mən - «türk adamı», «türk əsgəri» mənasında işlənmişdir (83, 18-19). Məlumdur ki, yarımköçəri həyat keçirən türkmanlar tərəkəmə adlanmışlar. «Oğuz» və «türkman» anlayışlarının bir etrıik topluma daxil olduğundan, «Dədə Qorqud» boylarından ilk söz açanlardan. biri - Əbülqazi Xan Xivəli «Şəcəreyi-tərakəmə» - Tərəkəmələrin şəcərəsi - soykökü əsərində bu məsələyə də toxunmuşdur (136, 5). «Türkman» etnoniminm «tərəkəmə» sözünün cəmi «tərakəmun»dan olması və «türkman» şəklinə düşərək sabitləşməsini də düşünmək lar. Lakin biz «man» sözünün əzəmət, ululuq, xalis, əsil, böyük, qüdrətli mənasında işləndiyini bildirən tədqiqatçılara (357, 10) haqq qazandırırıq. Türkman sözünün lap qədim zamanlardan məlum olduğunu nəzərə alsaq, onun «ulu türk», «əzəmətli türk», «qüdrətli türk», «xalis türk», «əsil türk» anlamlarında işlənməsi şübhə doğurmur. Azərbaycan dilində və Kərkük dialektində indi də işlənən qocaman, azman, ataman, keçəman (böyük kərtənkələ), şişman və s. kimi sözlərdə «man»ın böyük, ulu, əzəmətli mənasında işlənməsi deyilənlərə dayaq olur. Onu da deyək ki, İraq-türkman ləhcəsi ilə Orta Asiya türkmənlərinin dili arasında əsaslı fərqlər vardır. Türkmən dilində ilkin uzanan saitlər geniş yayılaraq sözün mənasını dəyişiı:. Məsələn: baş - baş; baaş - yara; qör - gör; qöör - gor və s. Bu xüsusiyyət nə Azərbaycan dilində, nə də 18 ____G iriş Kərkük dialektində özünü göstərir. Ərəb və ingilis dillərində yer alan dişarası s, z səslərinə eynilə türkmən dilində də rast gəlinir. Bu səslər də nə Azərbaycan dilində, nə də ərəb dili əhatəsində olan İraq türkmanlarının dialektində müşahidə olunur. Azərbaycan dilində də, İraq türkmanları arasında da geniş yayılan g səsinə də türkmən dilində təsadüf edilmir. Bir çox başqa xüsusiyyətlərdə də türkmən dili tamamilə fərqləndiyi halda, İraq-türkman ləhcəsinin fonetik quruluşu Azərbaycan dilinin fonetik quruluşu ilə üst-üstə düşür (174, 14-16; 115, 355). Təsadüfı deyildir ki, iraqlı tədqiqatçı Ə.Bəndəroğlu yazmışdır: «İraq türkmanlarının ləhcəsi Azərbaycan di- lindən fərqlənmir. Lakin İraq türkmanlarının ləhcəsində bəzi xırda fərqlər nəzərə çarpır. Onlar çox cüzidir və qeyri- adi bir şey kimi sayılmamalıdır» (338, 14). Maraqlıdır ki, əslən Ərbildən olan dünya şöhrətli alim, professor İhsan Doğramacı 1995-ci ildə Azərbaycan Elmlər Akademiyasında davamlı olaraq Ərbil ləhcəsində, daha doğrusu, azərbaycanca danışanda Türkiyədən gələn qonaqların onu yaxşı anlamadığını hiss etdi və birdən Akademiyanın prezidentinə tərəf çevrilərək dedi: «İcazə versəniz, Akademiyanızın fəaliyyətini Türkiyədən gələn qonaqlarımıza onların öz ləhcələri ilə anladaram» (358 a , 149). Televiziya müxbirinin: İkinci vətəniniz Azərbaycanda 80 illik doğum gününüzün bayram edilməsini necə qarşılayırsınız? - sualına Doğramacı çoxmənalı və düşün- dürücü cavab verdi: «Azərbaycan mənim ikinci vətənim deyildir. О mənim iki vətənimdən biridir. Öz vətənimdə doğum ilimi keçirmək qədər də real və təbii bir şey ola Kərkük folklorunun janrları 19 bilməz» (358 a , 153). Göründüyü kimi, İhsan Doğramacı haqlı olaraq Azərbaycanı doğma vətəni, Azərbaycan dilini öz doğma dili hesab edir. Heç şübhəsiz, bir bütövün parçaları olduğumuzdandır ki, onlar haqlı olaraq Nəsimi və Füzulini İraq-türkman şairi, biz isə Azərbaycan şairi kimi tanıyır, buna təbii baxır, biri-birimizə etiraz səsimizi ucaltmırıq. Bəlkə elə buna görədir ki, XX əsrin I yarısında Nizaminin Tehranda farsca çap olunan və Nizami Gəncəvi adına Azərbaycan Ədəbiyyatı Muzeyinin Nizami daimi ekspozisiyasını bəzəyən «Xosrov və Şirin» (1934), «Sirlər xəzinəsi» (1934), «Yeddi gözəl» (1937), «İqbalnamə» (1939) kitablarının üzərində Nizami İraq şairi kimi təqdim olunmuş, yalnız «Leyli və Məcnun» (1939) əsərinin üzərində İraqi-əcəm şairi kimi göstərilmişdir. Bütün bunlar о deməkdir ki, söhbət tarixin burulğanlarında parçalanmağa məruz qalmış bir xalqdan gedir. Kərküklü tədqiqatçılardan Fazil Hüseyn və Sinan Səid qeyd edirlər ki, bu elatın türkman olması və azərbaycanca danışması məsələsi XX əsrin birinci rübündə İraqda Osmanlı hakimiyyətinə son verildiyi, İraqın İngiltərənin müstəmləkəsinə çevrildiyi vaxt Mosul vilayətinin müqəd-dəratı həll olunanda ortaya çıxdı. Türkiyə hökuməti onlan türk sayır, İngiltərə hökuməti isə türkman olduqlarını gostərirdi. İngiltərə hökuməti onların osmanlı olmadıqlarını, dillərinin İstanbul ləhcəsinə deyil, Azərbaycan ləhcəsinə oxşar olduğunu, onların əslində türkman olub, Osmanlı İmperatorluğu quraluşundan çox- çox əvvəl Irandan köçürülərək burada məskərı salmalarını. Yüklə 1,43 Mb. Dostları ilə paylaş:
|