Bəkir Nəbiyev prof. Mahir Naqib Rəyçilər: mea-nın müxbir üzvü, prof. Azad Nəbiyev
Yüklə 1,43 Mb. Pdf görüntüsü
|
290 III fəsil bayatısını demiş və bəyin adamları Arzunu ləkəli hesab edərək atası evinə qaytarmışlar. Beləliklə, Qəmbər Arzu ilə evlənmişdir. İbrahim Daquqi bunun zəif bir rəvayət olduğunu göstərir (117, 106) və Əta Tərzibaşının çap etdirdiyi variantın kamil olduğunu qeyd edir. Doğrudur, dastanın Əta Tərzibaşının çap etdirdiyi variantında da buna bənzər bayatıya təsadüf edilir. Lakin bayatını Qəmbər yandığından deyir. Arzunu Tatın oğluna gəlin aparanda Qəmbər qarğış edir, sağ aşiq olduğuna görə heç kim atın başını tutub gəlini apara bilmir. Hamı Qəmbərdən xahiş edir ki, atın başını о çəkib aparsın. Qəmbər razılıq versə də hirsindən, hiddətindən gözü yolu görmür, at dabanını ayaqlayır. Qəmbərin dabanından qan fışqırır. Ayaqqabıları qanla dolur. Üzünü Arzuya tutub deyir: Hannan sevgilim, hannan, Məhəbhətin çıxmaz cannan. Dizgününü çəkərək tut, Dabanım doldu qannan. Arzu deyir: Hannan Qəmbərim, hannan, Məhəbbətin çıxmaz cannan. Dabanından gələn qan Gəlsin mənim gözümnən. Sağ aşiq olduğuna görə Arzunun gözündən yaş yerinə qan gəlməyə başladı. «Tat buna qızdı. Qayınbaba bir qəmçi aldı əlinə, verdi Qəmbəri qəmçi önünə. Belə vurdu, belə vurdu, etdi özünü leş. Döndü Qəmbər yandığından dedi: Tat oğlu, Güləcə boy, Etdin xan Arzuma toy, Kərkük folklorunun janrları 291 Kərəsin mən almışam, Ayranın başıva qoy. Arzu qəhərləndi. Bu əmim oğlu məni çox sevərdi. İndi bu məxluqun içində mənə böhtan atdı. Dedi: Hə eylədin, eylədin, Altunu pul eylədin. Sən mənə dəyməmişdin, Nişin böhtan eylədin? Aldı Qəmbər: Hə eylədim, eylədim, Altunupul eylədim. Hamsı ağac zorunnan Sənə böhtan eylədim (40, 23-25). Onu da demək vacibdir ki, 1991-ci ilin noyabr ayında iraqlı tədqiqatçı-alim Əbdüllətif Bəndəroğlu «Arzu- Qəmbər»in Tuz Xurmatu variantını Nizami adına Ədə- biyyat İnstitutuna təqdim etmək üçün Bağdaddan Bakıya gətirdi. Ədəbi əlaqələrimiz yolunda bu variantın böyük əhəmiyyəti vardır. Hər şeydən əvvəl maraq doğuran cəhət odur ki, əsərin bu variantında hadisələr Araz çayı sahilində cərəyan edir. Həyatın əzab-əziyyətlərinə dözməyən Qəmbər özünü Araz çayına atır. Arzu üzünü göylərə tutub kömək diləyir: Quruyasan, ey Araz Əlimizdən düşdü saz. Qəmbəri çay apardı, Yetiş, ey Xıdır İlyaz. Dastanın Tuz Xurmatu variantında dördlüklərin- baya- tıların sayı 31-dir. Bundan əlavə, bu variantda iki misralıq 292 III fəsil şer parçalarına da təsadüf edilir. Məsələn: Qəmbər: Kəsmə gözləriy mənnən, Ayrılmaz ruhum sənnən. Arzu: Gözlərim ha səndədi Səniy eşqiy məndədi və s. Onu da qeyd edim ki, bədii cəhətdən daha kamil olan bu variant məzmunca dastanın Kərkük variantından fərq- lənmir. Bu dastan başqa türkdilli xalqların folklorunda da özünü göstərir. Tədqiqatçı S.Paşayev «Arzu-Qəmbər»in 1974 və 1975-ci illərdə toplanmış və 1980-ci ildə Daşkənddə Cəfər Bəkirovun çap etdirdiyi iki variantından söz açır (181, 16). Bu variantlarda Arzu və Qəmbərin heç bir qohumluq əlaqəsi yoxdur. Birinci variantda təkcə bir bayatı, neçə-neçə gəraylı, qoşma, qıfılbənd-deyişmələr vardır. İkinci variantda bayatıların sayı çox olsa da, qoşmalar, qıfılbənd-deyişmələr, yeni süjet və motivlərin əlavə olunması göstərir ki, bu variantlar sonralar yaranmışlar. Beləliklə, onlar qadın yaradıcılığından çıxaraq, daha geniş miqyas almış və aşıq-baxşı yaradıcılığına daxil olmuşlar. О ki, qaldı «Arzu-Qəmbər» dastanının Azərbaycan və Kərkük variantlarına, çəkinmədən demək olar ki, bu dastan, Kərkük folkloru da daxil olmaqla, Azərbaycanın malıdır. NƏTİCƏ İraq-türkman folklorunun sistemli monoqrafik tədqiqi ilə bağlı əsərin ayrı-ayrı fəsillərində irəli sürülən fıkir və müddəalar aşağıdakı nəticələrə gəlməyə imkan verir: - İraqın şimalında, əsasən, Kərkük vilayətində toplu halda yaşayan, sayı iki milyon yarıma çatan (358 a ; 8; 362, 36, 53) bu elatın dili Azərbaycan dilindən fərqlənmir. - Kərkük folkloru Azərbaycan folklorunun qüdrətli qoludur. - İraq-türkman folklorunun tədqiqi tarixi keçmişimizin, dil tariximizin, estetik fikir tariximizin, xalq poeziyamızın, dialektologiyamızın və eləcə də folkloramuzun tam və əhatəli öyrənilməsi yolunda misilsiz əhəmiyyətə malikdir. Ona görə ki, şifahi xalq ədəbiyyatı, ümumiyyətlə Xalqın tarixi inkişaf mərhələlərini, həyat tərzini, dünya-baxışını, inam və etiqadını, adət-ənənəsini və s. əks etdirən, onun bəşər tarixində məxsusi yerini göstərən müstəsna dəyərə malik tükənməz xəzinədir. Bu xəzinədə uzaq keçmişlərlə bağlı hadisələrə, mərasimlərə, inam və etiqadlara, adət-ənənələrə, hətta hafizələrdən silinmiş tarixi həqiqətlərin güclə sezilə bilən izlərinə belə təsadüf edilir. - İraq-türkman folklorşünaslığının tarixində XX əsrin ikinci yarısı mühüm mərhələ təşkil edir. Xoyrat və manilər, xalq havaları, atalar sözü və məsəllər, tapmacalar, ilkin janr nümunələri bu vaxt toplanaraq çap edilmişdir. Görülən işlər, özlüyündə böyük elmi və əməli əhəmiyyəti olan folklor nümunələrini toplama və nəşr etmə çərçi- vəsində qalmamış, ауrı-ауrı janrların tədqiqi yolunda da müəyyən işlər görülmüşdür. Bu sahədə fəaliyyət göstərən tədqiqatçılar arasında Əta Tərzibaşının xidmətləri xüsusi qeyd edilməlidir. Əta Tərzibaşı öz şəxsi nümunəsi və yardımı ilə Kərkük dolaylarında böyük bir folklorşünaslar nəslinin yetişməsinə təkan vermişdir. Əta Tərzibaşı, Şakir Sabir Zabit, Məhəmməd Xurşid, Yüklə 1,43 Mb. Dostları ilə paylaş:
|