Bəxtiyar tuncay

 
295 
xolyazov Bax: xolbitik 
xon ~ (-ma, -mağa, -ğın, -dum, -du, -arsen, -ar, -ğaymen, -ğay, -sa, -up) fel. – 
qonmaq: Açıx yer, xonacağ. Qonulacaq açıq yer. 
xonax  (-qa,  -ı,  -ına,  -lar,  -larnınq,  -larğa,  -larnı,  -ları,  -ların)  //  xonah  (-larnı) 
ism.  –  qonaq:  Haybatlan,  xonaxı  elinqninq  seninq.  İzzətlən,  ey  Öz  xalqının 
(elinin) Qonağı (Həzrət İsa (ə) nəzərdə tutulur). 
xonaxla ~ fel. – qonaq düşmək, qonaq olmaq, qonaq etmək 
xonaxlıx ism. – qonaqlıq 
xonaxsız sif. – qonaqsız: 5 kün oruç bolup tözər edi, xonaxsız aş yeməs edi 
(Həzrət  İbrahimdən  (ə)  söhbət  gedir).  5  gün  oruc  tutub  dözərdi,  yeməyi  qonaqsız 
yemzdi. 
xonçu Bax: xonşu 
xondikar  (-nınq,  -ğa,  -ı)  //  xontikar  (-ğa)  ism.  –  xotkar,  kiçik  bir  yaşayış 
məntəqəsinin hakimi 
xondır ~  Bax: xondur ~ 
xondur ~ // xondır ~  fel. – qonaq qəbul etmək, gecələməyə yer vermək 
xonduz Bax: xunduz 
xonşu  (-dan,  -m,  -sun,  -sununq,  -suna,  -lar,  -lardır,  -larnınq,  -larğa,  -larnı,  -
larıma, -larınqnı, -larımızğa, -ları, -larına, -larından) // xonçu ism. – qonşu 
xonşulux (-nunq, -qa, -ta, -unda, -ları) ism. – qonşuluq 
xonşuşdaş Bax: xonuşdaş 
xontikar Bax: xondikar 
xonuşdaş ism. – gecələmə yerindəki müvəqqəti qonşuluq 
xop ~ fel. – hoppanmaq, yuxarı sıçramaq, qalxmaq, yüksəlmək: Xopsun alay, 
neçik sunmxta eçkilərni da ögüzlərni da neçik minq da semiz xoyunlarnı. Qoy 
yaralanmış  ürəyin  keçi,  öküz  və  min  qoyun  təqdim  edilərcəsinə  (sevincindən) 
sıçrasın. 
Xor  x.  ism.  –  Hor.  Həzrət  harunun  (ə)  vəfat  etdiyi  dağın  adı:  Tağ  üsnə  Xor 
Eliazar  boldu  enq  ulu  kahanayabed  xoyulğan.  Yelizar  Hor  dağının  zirvəsində 
baş kahin təyin edildi. 
xor  ~  I  (-ğın,  -dunq,  -du,  -dular,  -ıyırmen,  -up)  fel.  –  gərmək,  gərilmək: 
Xorğın,  tüzətkin  da  xanlıx  etkin  könülük  üçün,  sekinlikinq  üçün  da 
toğruluxunq üçün da yol körgüzuçi bolğay sanqa skançelik bilə onqunq seninq  
(Məz. 44/45: 5). 
Həqiqət, itaətkarlıq və salehlik naminə  
Döyüş arabasına qalx, xanlıq et, 
Əzəmətinlə uğur qazan.  
Qoy sağ əlindən möhtəşəm işlər gəlsin 
xor ~ II Bax: xır ~ 
xoran ism. (?) – səcdəgah 
xoranç  ism.  –  bic,  qeyri-qanuni  nigahdan  doğulan  şəxs:  Yazıxlanırbiz  da 
dügül  anqar  oğlanları  yazıxnınq,  toğunçlar  bularğanlar  da  buzulğanlar  // 
Yazıxlandılar  da  dügül  anınq  oğlanları  xorançlar,  toğqanlar  yolsuz  da 
xolayına, ya xaxutlanğan (Qan. 32:  5). 
Ona xəyanət etdilər,  

---

 
296 
Ona övlad olmadılar,  
Ona görə rüsvay oldular.  
Çünki bic və tərs nəsildirlər. 
xorasan ism. – Xorasan parçası 
Xorasan  //  Xorosan  x.  ism.  Hazırda  ayrı-ayrı  əraziləri  İran,  Əfqanıstan  və 
Türkmənistan  arasında  bölüşdürülmüş  əski  türk  ölkəsi:  Xorasan  xalisi.  Xorasan 
xalısı. 
xorata ism. – şadyanalıq: Eksik aytsalar edi xoran alnına, kültkü da xorata 
etkəylər edi.  Səcdəgah önündə ən az etdikləri şey gülmək və şadyanalıq idi. 
xorğaşın (-ğa, -nı, -dən, -ınqnı, -lar) // xorhaşın (-ğa), оп. xurğaşın (-lar) ism. 
– qurğuşun: 
-Da xaysılardırlar peşələngən teprənməgən barlıxlar?  
-Temir-baxırlar, xorğaşınlar, kümüşlər da altunlar da kimlər ağaçlardan 
da özgə materialardan da özgə bularğa oxşaşlar köplər. 
-Bəs, süni surətdə düzəldilmiş tərpənməz varlıqlar hansılardır? 
-Dəmir, mis, qurğuşun, gümüş və altunlar, eləcə də bəzi ağac növləri və başqa 
materiallardan düzəldilmişlər və onlar kimilər. 
xorx  ~  I  (-ma, -mağa, -mama, -qın, -sun, -ayıx, -ıyıx, -sunlar, -mıyım, -ma, -
magın,  -masın,  -mıyıx,  -malıx,  -manqız,  -tum,  -tu,  -tux,  -tular,  -tılar,  -madı,  -
madılar, -upmen, -armen, -ar, -arbiz, -arsiz, -arlar, -man, -mandır, -mam, -mamdır, -
massen,  -mas,  -mastır,  -masbiz,  -massiz,  -maslar,  -masnı,  -arlar  edi,  -mas  edi,  -
maslar  edi,  -uymen,  -ıyırmen,  -ıyırsen,  -ıyır,  -uyır,  -ıyırbiz,  -ıyırsiz,  -ıyırlar,  -
mıyırmen,  -qaymen,  -qaysen,  -qay,  -qaybiz,  -qaylar,  -mağaymen,  -mağaysen,  -
mağay,  -mağaysiz,  -mağaylar,  -qay  edinqiz,  -mağaylar  edi,  -sa,  -masam,  -masa.  -
sarmen, -sar, -sarlar, -mısar, -mısarlar, -malı, -qan, -qannınq, -qanlar, -qanlarnınq, -
qanlarğa,  -qanlarnı,  -qanlardan,  -qanlarınq,  -qanlarınqa,  -qanlarınqdan,  -qanları,  -
qanlarınınq,  -qanlarına,  -qanların,  -qanlarından,  -mağan,  -max,  -maxtan,  -a,  -up.  -
mıyın)  fel.  –  qorxmaq:  Bununq  üçün  xorxmalıx  (xoramıyıx  biz  bulğanğanına 
(muşxullanğanına)  yerninq,  teşkirilgəninə  tağlarnınq  yürəkinə  tenqizninq 
(Məz. 45/46: 3). 
Buna görə biz qorxmuruq:  
Yer üzü alt-üst olsa belə,  
Dağlar uçub dənizin köksünə aşsa belə. 
Kləsə  da  barsam  men  içinə  kölgələrninq  (kolgəsinə)  ölümnünq  (Kləsə  ki 
barsam  da  esə  içinə  ölüm  kolgəsininq), xorxmandır  yamandan, zera  sen, Biy, 
menim  biləsen  //  Egər  ki  bardım  esə  da  men  içinə  xaranqğuluxununq 
ölümnünq,  xorxmağaymen  yamandan,  zera  sen,  Biy,  menim  biləsen  (Məz. 
22/23: 4). 
Ölüm kölgəsinin dərəsində gəzsəm belə,  
Şərdən qorxmaram, çünki Sən mənimləsən,  
Sənin əsan, Sənin dəyənəyin mənə təsəlli verir.  
Anda  xorxqaylar  xorau  (xoraunu),  xayda  ki  bolmağay  (bolmasa)  xorau,  zera 
Biydir övlərinə artarlarnınq / cınsına tocrularnınq (Məz. 13/14: 5). 
Onlar böyük dəhşətə düşəcək,  
Lakin Allah salehlərin nəslinə yar olacaq. 

---