Bəxtiyar tuncay

 
301 
Da  kiygəylər  xoçları  xoyunlarnnq,  tüzlər  (enqişlər  //  egişlər)  köp  etsərlər 
aşlıxlarnı  //  Da  kiysinlər  tişisin  xoylarnınq,  tüzlər  köp  etkəylər  aşlıx  (Məz. 
64/65: 14). 
Çəmənlərin sürülərlə (qoç və qoyunla) dolur,  
Dərələrini taxıl bürüyür.  
Onlar cuşa gəlib tərənnüm söyləyir!  
xoyun III Bax: xoy II 
xoyunğına (-lar) ism. - quzu 
xoz  (-nu,  -lar)  ism.  –  qoz  (juglans  regia):  Bir  cins  xozdur,  üstü  körklü 
xabuxtur da içinə nemə yox, boş, yemişsiz. Üstü gözəl, içi isə boş, yəni meyvəsiz 
bir  qoz  növüdür.  Xoz  ağaçı.  Qoz  ağacı.  Xoz  xabuxu.  Qoz  qabığı.  Xozğa  oxşaş. 
Qoza bənzər. Müq. et: çetlevük, unguz 
xoza ism. – qoza 
xozalax  ism.  –  içində  mirvarilərin  saxlanılması  üçün  nəzərdə  tutulmuş  və  fil 
sümüyündən düzəldilmiş qoza formalı xüsusi qab və ya qablama. 
xozğa ~ fel. – hərəkətə gəlmək: Zera da hali da yürəkinqizgə sizinq (Xaçan 
ki  sizinq  də  yürakinqizgə)  törəsizlikni  etiyirsiz  yerdə,  egirlikni  xollarınqız 
sizninq xozğıyır (sizinq tüzər) (Məz. 57/58: 3). 
Xeyr, qəlbinizdən fitnə-fəsad çıxır,  
Bu dünyada əlinizdən zorakılıq gəlir.  
xozğal  ~  fel.  –  hərəkətlənmək,  hərəkətə  gətirilmək:  Uyalsınlar  da 
xozğalsınlar  (Uyalğaylar  da  muşxullanğaylar)  menqi  menqilik  da  uyat  bilə 
taspolğaylar (tas bolğaylar) (Məz. 82/83: 18). 
Əbədilik utanaraq vəlvələyə düşsünlər,  
Rüsvay olub yox olsunlar.  
xozğavuçı ism. – üsyançı, üsyankar 
xravu Bax: xıravu 
xrx Bax: xırx
 
xrmzı Bax: xırmızı 
xrsız Bax: xırsız 
xrş Bax: xış
 
xsır Bax: xısır 
xsxa Bax: xısxa 
xsxaç Bax: xısxaç 
xsxart ~  Bax: xısxart ~ 
xş Bax: xış 
xşım Bax: xışım 
xşl ~  Bax: xışıl ~ 
xucax Bax: xuçax 
xuç  (-nunq,  -qa,  -ta,  -tadır,  -uma,  -un,  -una,  -unda,  -lar,  -larnınq,  -larnı,  -
larında) //  xuc  (-qa) ism.  –  hücrə.  Xəlvətə  çəkilərək ibadət  edilmək  üçün  nəzərdə 
tutulmuş kiçik otaq: Xaçan ki yığılır edinqiz xuçta. Hücrədə toplaşdığınız vaxt. 
xuç ~ (-mağa, -tu, -ıy edi, -ıyır, -qan, -qanınq, -up) fel. – qucmaq, qucaqlamaq 
xuçax  (-ıma,  -ınqa,  -ına,  -ınadır,  -ın,  -ından)  //  xucax  (-ınqa,  -ına,  -ında,  -
ından) ism. – qucaq: Xaysından ki toldurmastır ovuçun kendininq çaluçı da ne 

---

 
302 
xuçaxın  kendininq,  xaysı  ki  oraxnı  ya  bürtüknü  yığıştırır  edi  //  Xaydan  ki 
toldurmadı  xuçaxın  çaluçı  da  ne  xulaçın  kensininq  ki,  bürtüknü  yığar  edilər 
(Məz. 128/129: 7). 
O, biçinçinin ovcunu,  
Dərz bağlayanın qucağını doldurmaz!  
xuçaxla ~ Bax: xuç ~ 
xuda  ism.  –  quda:  Xudalar,  kelinni  küvürgənlər.  Qudalar,  gəlini  yola 
salanlar. 
xudalıx (-nı) ism. – qudalıq: Birgəmə xudalıx etti: xızımnı xardaşı oğluna. 
Qızımı qardaşı oğluna alıb bizimlə quda oldu. 
xudratlı Bax: xudrətli 
xudrət (-im, -imə, -in, -imiz) ism. (< azərb.< ər.) – qüdrət 
xudrətli //  xudratlı sif. – qüdrətli 
xudrətsiz (-ni) sif. – qüdrətsiz, gücsüz 
xudrətsizlix (-imə) ism. – qüdrətsizlik, gücsüzlük, imkansızlıq 
xul I (-men, -dur, -dır, -siz, -nunq, -ğa, -nu, -nı, -dan, -um, -uma, -umnu, -unq, 
-unqmen,  -unqnunq,  -unqa,  -ına,  -unqnu,  -unqnı,  -unqda,  -unqdan,  -unquznı,  -u,  -
udur,  -udır,  -ununq,  -una,  -un,  -unu,  -undan,  -lar,  -larbiz,  -larnınq,  -larğa,  -larnı,  -
larım,  -larımnınq,  -larımnı,  -larınq,  -larınqnınq,  -larınqa,  -larınqnı,  -larınqda,  -
larınqdan,  -ları,  -larıdır,  -larıbiz,  -larısiz,  -larıdırlar,  -larınınq,  -larına,  -ların,  -
larında,  -larından,  -larınqıznınq)  ism.  –  qul,  nökər,  xidmətçi:  Krisdosnunq  xulu. 
Məslihin qulu. Övünə toğqan xul ya xulnunq oğlu övdə toğqan. Evdə doğulmuş 
qul və ya qulun evdə doğulmuş övladı. Törəninq xulu. Qanunun xidmətçisi. Alpan 
törəsininq xulu. Alban məhkəməsinin xidmətçisi. 
xul II Bax: xol 
xul III Bax: xulə 
xulə ism. (< azərb.< ər.) – qüllə 
xulaç  ism.  –  qulac. 3  arşına bərabər  (2, 134  metr)  uzunluq  ölçü vahidi:  Yüz 
xulaç kenebir ipi.  100 qulac kəndir. 
xulax (-qa, -nı, -ta, -ım, -ımnınq, -ıma, -ımnı, -ınq, -ınqa, -nqnı, -ı, -dır, -ınınq, 
-ına,  -ın,  -ından,  -ımız,  -ınqız,  -ınqıznı,  -lar,  -larğa,  -larnı,  -larım,  -larımnınq,  -
larıma, -larınq, -larınqnı, -larımız, -larımızda, -ları, -larınınq, -larına, -ların) ism. – 
1.  qulaq:  Ekinçi  avazdır,  xaysı  ki  xulax  bilə  işitilir.  Ikincisi  səsdir  ki,  qulaqla 
eşidilir. Xulax etər edim Tenqrimə menim. Qulaq asardım Tanrıma. Keri ettilər 
meni  da  hali  xaytıp  dolaştılar  çövrəmə,  xulax  xoydular  aşaxlatmağa 
(aşaxlatma  //  aşaxlatıp)  meni  yergə  //  Keri  ettilər  meni  da  yana  hali  xaytıp 
çövrələdilər  meni,  sağışladılar  aşaxlatma  meni  yergə  // Saldılar  meni  da  hali 
yənə çövramni aldilar, sağış ettilər aşaxlatma meni yergə (Məz. 16/17: 11). 
İndi izimə düşüb məni mühasirəyə aldılar,  
Güdürlər (qulaq qoyurdular) ki, məni yerə vursunlar.  
Tenqrim  menim,  kündüz  sarnadım  sanqa  da  manqa  işitmədinq,  keçə  də 
manqa  xulax  xoymadınq  (Məz.  21/22:  3).  Ey  Tanrım,  gündüz  müraciət  etdim 
qulaq  vermədin,  gecə  də  məni  eşitmədin.  Men  suçlu  dügülmen,  evet  Tionesios, 
xaysi ki xulaxların saxlıyır ayaxlarında. Mən suçlu deyiləm, nə edim ki, Dionisin 
qulaqları  ayaqlarındadır  (ayaqlarına  düşülməsini  sevir).  Yazıxlımen  xulaxlarım 

---