Bəxtiyar tuncay

 
297 
xorx ~ II Bax: xırx- 
xorx ~ III Bax: xor ~ I 
xorxax Bax: xorxuçan 
xorxmaxlıx Bax: xorxu 
xorxu (-nunq, -ğa, -nu, -da, -dan, -nq, -nqnunq, -nqa, -nqnu, -nqdan, -su, -sı, -
suna,  -sun,  -sunda,  -sundan,  -sından,  -nquz,  -nquzdan,  -lar,  -larnı,  -lardan,  -ları,  -
larına,  -larından)  ism.  –  qorxu:  İşit,  Tenqri,  xoltxama  (alğışıma)  menim 
(alğışıma,  Tenqri,  yalbarğanıma  //  yalbarmaxımda  menim)  sanqa, 
xorxusundan duşmannınq xutxar boyumnu (canımnı) menim (Məz. 63/64: 2). 
Ey Allah, eşit səsimi, Sənə şikayət edirəm,  
Həyatımı düşmən vahiməsindən qoru.  
Pislərin fəndlərindən,  
Şər iş görənlərin vəlvələsindən  
Məni qoru.  
Xorxusu  Eyəmizninq  surptur  (ari)  da  xalır  menqilik  (Məz.  18/19:  10).  Rəbb 
qorxusu  safdır,  əbədi  yaşayır.  Çıxartın  oğlanların  xırğın  etkəy  alarnı  xılıç  da 
içkərtin  övlərindən  alarnnq  anda  xalabaları  (xalabalıxlari)  xorxununq 
otuzyaşarlarnı goyslar bilə birgə da oğlanlar toxtalğan xartlar bilə birgə (Qan. 
32: 25). 
Gənc oğlanı və qızı,  
Südəmər körpəni, ağsaçlı insanı  
Bayırdan qılınc, daxildən dəhşət məhv edəcək.  
Mendə  toxtaldı  (toxtadı  //  toxtatdı  //  toxtattı)  öçəşməxinq  seninq,  xorxunq 
seninq  muşxullattı  (muşxullattılar)  meni  //  tezləngəninq  seninq    seskəndirdi 
meni (Məz. 87/88: 17). 
Qəzəbin üzərimdən basır,  
Verdiyin vahimələrdən məhv oluram.  
xorxuçan (-dır) sif. – qorxaq, qorxacaq: Kim hər zaman xılıçnı çıxarıyır, ol 
xorauçandır (Albanların atalar sözlərindən). Kim ki hər zaman qılıncını çıxarır, o 
qorxacaqdır. Müq. et:  xorxax, xorxuçı 
xorxuçı (-sın, -larınq, -larınqnı, -larına) ism  – qorxaq, qorxacaq:  Xuvatlıdır 
Biy  kensindən  xorxqanlarınınq  (xorxuçılarına)  kendininq  da  bitiklərin 
kensininq (kendininq) övrətir alarğa (Məz. 24/25: 14). 
Rəbb Ondan qorxanlara sirrini açar,  
Onlara Öz əhdini öyrədər.  
xorxuğına  ism. – yüngül qorxu 
xorxulu  (-sen,  -dur,  -dır,  -durlar,  -dırlar,  -ğa)  sif.  –  qorxulu,  zəhmli:  Sen 
xorxulusen da kim bolur bolma (turma) alnınqa seninq? (Məz.  75/76: 8). 
Sən zəhmlisən, Sən!  
Qəzəblənəndə qarşında kim dura bilər?  
Biy biyikləngən da xorxulu (Məz. 46/47: 3). Haqq-Taala Rəbb necə də zəhmlidir, 
xorxusuz // xorxusız  sif. – qorxusuz: Evet xaçan kelsə Dimoteos, baxınqız 
ki,  ne  türlü  xorxusuz  bolğay  (1  Коr.  16:  10).  Timotey  nə  vaxt  yanınıza  gəlsə, 
aranızda olanda onun heç bir şeydən qorxmamasına diqqət yetirin
. 

---

 
298 
xorxut ~ (-ma, -ma, -tum, -tunq, -tu, -madı, -ur, -man, -mas, -ıyırmen, -ıyırsen, 
-ıyır,  -ıyırlar,  -acax,  -qaysen,  -qay,  -qan,  -qanmen,  -qannq,  -mağan,  -up)  fel.  – 
qorxutmaq: 
xormax Bax: körməx
 
Xorosan Bax: Xorasan 
xoroz  (-nunq, -larda) // xoruz  // xorsuğ  ism. (< azərb.< frs.) – xoruz: Turup 
üçünçi xorozlarda... Üçüncü xoruz banında qalxıb... 
xorsuğ Bax: xoroz 
xort Bax: xart 
xorul  ~  (-uptur,  -ğan,  -ğanda,  -ğanına)  fel.  –  gərilmək:  Xorulğanda  yayı 
anınq xovuşlanğay (xuvuşlanğan // xorulğanına) yayınınq anınq küçsüzlənsin, 
neçik balağuz ki, erir (Məz. 57/58: 8). 
Qoy onlar su kimi axıb yox olsun,  
Kaman üstündəki oxlarının ucları gərilsin..  
xorut Bax: xurut 
xorut ~  Bax: xurut ~ 
xoruz Bax: xoroz 
xoş  sif.  (<  azərb.<  frs.)  –  xoş:  Ayttı  bir  kimesə  alardan,  kendilərininq 
markareləri:  “Gredaçılar  hər  kez  yalğan,  yaman  sözli,  xoş  xursaxlı”  (Tit.  1: 
12).  Onlardan  biri  –  öz  peyğəmbərlərindən  biri  belə  demişdir:  «Kritlilər  daima 
yalançı, azğın heyvan, tənbəl və qarınquludur (hərfi mənada: xoş qursaqdırlar)». 
xoş  ~ (ma, -mağa, -ıyıx, -tum, -tu, -tular, -up edi, -armen, -mandır, -maslar, -
qay,  -mağay,  -qaylar  edi,  -sar,  -sar  edi,  -up)  fel.  –  qoşmaq:  Arabasına  atımnı 
xoşup.  Arabasına  atımı  qoşub.  Kləmiyin  xulax  xoyma,  anı  yaxşığa  baş  xoşma. 
Ona qulaq asmayın, yaxşısı, baş qoşmayın. 
xoşla ~  fel. – xoşlamaq 
xoşlan  ~  (-ır,  -ıyır)  fel.  –  xoşlanmaq:  Yalbarıyıx  da  xolıyıx  andan  ki, 
uzunluxun kündüznünq eminlik bilə da barça könqül xoşluxununq açıxlıxı bilə 
etkəy  keçirmə  bizgə  (barça  xolay  fikirdə  fərəhlik  bilə  bergəy  keçirmə  bizgə). 
Yalvaraq və ondan xahiş edək ki, gün uzunu rahat və xoşhal olaq. 
xoşul ~ (-manqız, -du, -mağaysiz, -ğan, -ğanlar, -maxtan, -maxınqız, -maxına, 
-maxın, -mamaxınqız) fel. – qoşulmaq: Koni  ki, xolarmen  seni  da esli xoşulğan, 
sen  də  boluşuçi  bol  alarğa  (Fil.  4:  3).  Həqiqət  budur  ki,  səndən  şüurlu  şəkildə 
onlara qoşulmağını və yardımçı olmağnı xahiş edirəm. 
xotar  ~  fel.  –  paylamaq,  paylaşdırmaq,  bölüşdürmək:  Bir  kümüş  belbağ, 
xotarma  çiçəklər,  uçu  bilə  altunsuvlu.  Üzərində  ucları  qızıl  suyuna  çəkilmiş 
bəzəkləri paylaşdırılmış şəkildə olan belbağ (kəmər). 
Xotan x. ism. – albanlar arasında rastlanan şəxs adlarından biri 
xotur  (-larnınq,  -lardan) ism.  –  qotur:  Tek  tüşti  tinçsiz  Jopnunq  üstüna  da 
xoturlandı  barça  teni  başından  ayaxına  dirə  da  tomğax  bilə  xaşır  edi 
xoturlarnınq irinin da olturur edi sasımış irinlər üsnə kerməndən şıxarı (Əyy. 
2: 7). Və Əyyub sağalmaz xəstəliyə tutuldu, bədənini başdan ayağa qotur basdı və 
o,  irinli  yaralarını  qaşovla  qaşıyır,  irin  topası  üzərində  oturur  və  şəhər  kənarında 
yaşayırdı. 
xoturlan ~ (dı, -ıp) fel – qoturlaşmaq, qoturluğa tutulmaq 

---