Bəxtiyar tuncay

 
299 
xoturlu (-larnı) sif. – qoturlu 
xov ~  Bax: xuv ~ 
xovux ism. – qovuq 
xovun // xuvun ism. – qovun, yemiş 
xovur ~ (-urlar, -ıyırmen) // xuvur ~  (-ıyırsen, -ğan) fel. – qovurmaq 
xovurmax ism. – qovurma: Et xovurmaxı. Ət qovurması. 
xovurul  ~ (-ıyırmen, -max, -maxпna, -up) // xuvurul ~ (-ma, -ğan, -up) fel. – 
qovrulmaq  
xoy I (-nunq, -nu, -nı,-dan, -unqnunq, -unqnu, -u, -lar, -larnınq, -larğa, -larnı, -
lardan, -larınqnınq, -larınqa, -larımıznınq, -larımıznı, -ları, -larınınq, -larına, -ların) 
ism. – qoyun: Da kiygəylər xoçları xoyunlarnınq, tüzlər (enqişlər // egişlər) köp 
etsərlər  aşlıxlarnı  //  Da  kiysinlər  tişisin  xoylarnınq,  tüzlər  köp  etkəylər  aşlıx 
(Məz. 64/65: 14). 
Çəmənlərin sürülərlə dolur,  
Dərələrini taxıl bürüyür.  
Onlar cuşa gəlib tərənnüm söyləyir! 
Yol  berdi,  neçik  xoyunlarğa  (xoylarğa),  joğovurtuna  kendininq  
(kensininq) da çıxardı alarnı, neçik xoylarnı anabadğa (Məz. 77/78: 52). 
Öz xalqını isə qoyun kimi oradan çıxarmışdı,  
Çöldən onları sürü kimi aparmışdı.  
Xopsun  alay,  neçik  sunmxta  eçkilərni  da  ögüzlərni  da  neçik  minq  da 
semiz  xoyunlarnı  (xoylarnı).  Qoy  yaralanmış  ürəyin  keçi,  öküz  və  min  qoyun 
təqdim edilərcəsinə (sevincindən) sıçrasın. 
xoy II ədat. – qoy. İcazə, razılıq, əmr, lazımlıq bildirir: Xoy xalsın. Qoy qalsın.  
Xoy tez tuysunlar. Qoy tez eşitsinlər. Bilməs misiz ki, friştələrni da yarğularbiz, 
xoy  ki,  dünyədəgilərni?  (I  Kor.  6:  3).  Dünyanı  mələklərin  mühakimə  edəcəyini 
bilmirsinizmi? 
Xoy // Xoyın x. ism. – Qoyun. Qoç bürcü (21 mart-22 aprel). 12 bürcdən biri 
xoy ~ (-ma, -mağa, -ıyım, -uyum, -ğun, -ğın, -sun, -ıyıx, -alıx, -unquz, -sunlar, 
-mağın, -manqız, -dum, -dım, -dunq, -du, -dı, -dux, -duq, -dunquz, -dular, -dılar, -
madım,  -madınq,  -madı,  -madınqız,  -madılar,  -dunq  esə,  -upmen,  -uptur,  -uptır,  -
upturlar,  -uptırlar,  -up  edi,  -up  edilər,  -armen,  -ar,  -arbiz,  -arlar,  -man,  -massen,  -
mas, -mastır, -masbiz, -massiz, -maslar, -ar edinq, -ar edi, -ar edix, -mas edi, -mas 
edix,  -ıy  edi,  -ıy  edinqiz,  -ıy  edilər,  -ıyırmen,  -uyırmen,  -uyur,  -ıyır,  -ıyırbiz,  -
ıyırlar,  -mıyırmen,  -mıyır,  -uyır  edix,  -ğaymen,  -ğaysen,  -ğay,  -ğaybiz,  -ğaylar,  -
magaysen,  -mağay,  -mağaybiz,  -mağaysiz,  -mağaylar,  -ğay  edi,  -ğay  edir,  -mağay 
edi,  -sam,  -sanq,  -sa,  -sanqız,  -salar,  -masa,  -masax,  -sa  edi,  -masa  edi,  -sarmen,  -
sarsen, -sar, -sarlar, -mısarsen, -mısar, -ğan, -ğandır, -ğannınq, dır, -ğanğa, -ğanına, 
-ğanın,  -ğanından.  –ğan  bolğay,  -ğan  bolsa,  -max,  -maxqa,  -maxta,  -maxı,  -
maxında, -maxından, -up, -mıyın) fel. – qoymaq: Xoyğaysen alarnı, neçik yalının 
otnunq, zamanında yüzünqə seninq // Xoyğaysen alarnı, neçik yalınına otnunq, 
zamana  yüzlərinqdən  seninq  (Məz.  20/21:  10).  Sən  onları  sobaya  qoyan  tək 
yandıracaqsan.  Oğlanlar  ki  toğarlar,  öskəylər  (turğaylar)  da  aytkaylar  bunı 
(bunu)  oğlanlarına  kensilərininq    (kendilərininq  ki,  xoyğaylar  Tenqrigə 

---

 
300 
umsaların kensilərininq (kendilərininq) da unutmağaylar iş(lər)in Tenqrininq 
(Məz. 77/78: 6-7). 
Qoy gələcək nəsil də bilsin,  
Gələcəkdə doğulacaq övladlar da  
Balalarına bu təlimi verə bilsin.  
Qoy ümidlərini Allaha bağlasınlar,  
Allahın işlərini unutmasınlar,  
Əmrlərini yerinə yetirsinlər.  
xoyan  (-lar,  -larnınq,  -larğa)  ism.  –  dovşan  (lepus):  Tağlar  biyiktir  (biyik) 
marallarğa da xayalar işançı (işanç) xoyanlarğa (Məz. 103/104: 18). 
Uca dağlar dağ keçilərinin oylağıdır,  
Qayalar qayadovşanlarının sığınacağıdır.  
Bax: tavşan 
xoyaş Bax: xuyaş, günəş 
xoyçı  (-nı,  -dan,  -sı,  -lar,  -larğa,  -larnı,  -lardan,  -larına)  //  xoyçu  (-ğa,  -lar,  -
larğa) ism. – çoban: Zadiq biynin xoyçısı. Zadiq bəyin çobanı. 
xoydur  ~  (-dum,  -dunq,  -upbiz,  -up  edi)  fel.  –  qoydurmaq:  Törə  möhürün 
xoydurupbiz beklik üçün. Əminlik üçün məhkəmənin möhürünü qoydurduq. 
xoyın Bax: xoy, xoyun II 
Xoyın Bax: Xoy 
xoynu Bax: xoy, xoyun 
xoyrux Bax: xuyrux 
xoyu I (-sun) sif. – qatı 
xoyu II Bax: xuyu 
xoyulux  ism.  –  qatılıq:    Neçik  xalınlıxı  (xoyuluxu)  topraxnınq  ki,  (zera) 
yayılıptır dünyədə (üsnə yerninq), saçılğaylar (dağılğaylar) sövəkləri alarnınq 
yuvux tamuxqa (Məz. 140/141: 7). 
Şumlanan yerdə şırımlara qatı torpaq töküldüyü kimi  
Sümüklərimiz cəhənnəmin qapısına səpilib.  
xoyun I // xoyn ism. – qoyun, ağuş: Men incitkəninə alarnınq xılxap kiyər 
edim,  aşax  etər  edim  oruç  bilə  canımnı  menim  da  alğışım  menim  xoynuma 
menim  xaytsınlar  //  Men  xiynağanlarına  alarnınq  yas  kiyər  edim,  aşaxlatır 
edim oruç bilə boyumnı menim, da alğışım menim xoynuma xaytsın (Məz. 34 
/35: 13). 
Vaxtı ilə onlar xəstələnərkən  
Çul geyib, oruc tutub canıma zülm edirdim,  
Başımı aşağı salıb dua edirdim. 
İndi qoy o dualar ağuşuma qayıtsın mənim. 
xoyun II (-nu, -lar, -larnınq, -larğa, -larnı, -lardan, -larım, -larımnınq, -laınq, -
larınqnınq, -larınqa, -ları, -larınınq, -larına, -ların, -larından) // xoyın (-lar, ~larınqa) 
ism. – qoyun (ovis): Xoyunlarnı da tuvarnı  (sığırnı da xoynı) da barça neməni 
da dağın artıx kiyiklərni (dağı da barça bolğanlarnı yerdə) (Məz. 8: 8). 
Bütün sürü və naxırları (qoyun və inəkləri),  
Çöldə yaşayan heyvanları... 

---