Beynəlxalq iqtisadi hüquq anlayışı Beynəlxalq iqtisadi hüququn nizamasalma predmeti
Yüklə 2,16 Mb. Pdf görüntüsü
|
alman modeli investisiyaların daha geniş və xüsusi ad altında beynəlxalq hüquqi təminat sistemlərinin (investisiya mübahisələrinin həlli ilə bağlı beynəlxalq mexanizmlərin, qeyri-kommersiya risklərinin, beynəlxalq sığorta sisteminin və s.) yaradılmasını da sürətləndirmiş oldu. Nisbətən zəif inkişaf etmiş ölkələr üçün Amerika modelinin təhlükəsi ondan ibarətdir ki, “investisiya anlayışı” özündə qanunauyğun verilimiş lisenziyaları, əmtəələrin istehsali və satışı, o cümlədən (faydalı qazıntıların hasilatı, kəşfiyyatı və s. ilə bağlı), qanunla və müqavilə ilə verilən hüquqları ifadə edir. İnvestisiya anlayışının müvafiq ABŞ modeli xarici investisiyaların daxil olmasında icazəli sistemi təsis etmiş ölkələrin qanunvericiliyə uyğun olmadığından və bir çox sahələr xüsusi icazə tələb edən fəaliyyət kimi qiymətləndirildiyindən təşviq edilmir. ABŞ modelinə görə investisiya fəaliyyəti publik-hüquqi xaraqter kəsb etdiyindən qəbul edən dövlət tərəfindən onun geri çağrılması mümkün deyil və belə olduqda, müvafiq fəaliyyət beynəlxalq hüququn insan (əmlak) hüquqları ilə bağlı normalarla tənzimlənməlidir. Beynəlxalq hüquqla xarici investisiyaların xüsusi halda milliləşdirilməsi yol verilir ki, bu da ikitərəfli investisiya sazişlərində də öz əksini tapıb. Burada ikitərəfli investisiya sazişləri yenilik təqdim etmir. Lakin bəzi ikitərəfli investisiya sazişləri, xüsusən də, ABŞ modeli ekspropriasiyaya və ya milliləşdirməyə bərabər istənilən tədbir və ya tədbirlər sistemi ilə bağlı müddəaları əks etdirir. İstər ekspropriasiya ilə bağlı tədbirlər sistemində, istərsə də ödəniləcək kompensasiya formulasının ifadə tərzində ilk tendensiya diqqəti cəlb edir. Belə ki, əsasən inkişaf etmiş dövlətlərin öz aralarında bağlanan sazişlərdə (məsələn, AFR ilə Hollandiya arasında bağlanan sazişdə “əsaslandırılmış kompensasiya” kimi) ümumi ifadə formulası təsbit edilirsə, iqtisadi inkişaf baxımından fərqli ölkələr arasında bağlanan sazişlər də isə (“çevik, adekvat, effektiv, ədalətli kompensasiyanın” verilməsi kimi) daha dəqiq formuladan istifadə olunur. Sonuncu variant AR ilə bağladığı beynəlxalq sazişlər üçün də xaraqterikdir. Ekspropriasiya edilmiş əmlakın ödənilməsi meyarı da xarici kapitalın təhlükəsizliyi üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Belə ki, bəzi beynəlxalq sazişlərdə (məsələn, İtaliya və Kakidoniya arasında bağlanan ikitərəfli investsiya sazişində) götürülən əmlakın bazar qiymətilə ödənilməsi formulasından istifadə edilirsə, digərlərində milliləşdirmə anında götürülmüş əmlakın real dəyəri ilə ödəmə nəzərdə tutulur. İnvestisiya fəaliyyətində meydana çıxan xüsusi məsələlərdən biri də mübahisələrin həlli mexanizmilə bağlıdır. İnvestorlar bir qayda olaraqq mübahisələrin həlli vasitəsi kimi qəbul edən dövlətin məhkəmə-arbitraj orqanlarına deyil milli mənsubiyyəti olmayan beynəlxalq kommersiya arbitraj məhkəmələrinə müraciətə üstünlük verirlər. 10.6. Beynəlxalq investisiya münasibətlərinin regional beynəlxalq hüquqi tənzimlənməsi Beynəlxalq investisiya münasibətlərinin regional tənzimetmə mexanizmləri bir qayda olaraq maneə və məhdudiyyətlərin xaraqterindən, xarici investorların daxilolma və fəaliyyət rejimindən asılı olaraq fərqləndirilir. Avropa İttifaqı, İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatı (OECD), Asiya-Sakit okean İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatı (ASEAN), Şimali Amerika Azad Ticarət Zonası (NAFTA) istisna olmaqla əksər inteqrasiya qrumları xarici investisiyaların daxil olmasında liberallaşdırmanı nəzərdə tutmurlar. Regional inteqrasiya sazişləri üçün xaraqterik məsələlərdən biri də ondan ibarətdir ki, bəzən investisiya məsələləri təsis sazişinə daxil edilirsə, bəzən də sonradan əlavə saziş və protokol bağlamaqla investisiya məsələləri üzrə müstəqil tənzimetmə sistemi formalaşdırılır. İnvestisiyaların tənzimlənməsinin daha təkmil regional sistemi Qərbi və tədricən Mərkəzi Avropa ölkələrinin iqtisadi və siyasi mərkəzi kimi çıxış edən Avropa İttifaqı və onunla sıx əməkdaşlıqda olan digər Avropa sturukturlarına məxsusdur. Azad ticarət zonasından ümumi bazara kimi inkişaf mərhələsi keçmiş Avropa İttifaqı iqtisadi siyasətin həyata keçirilməsində dövlətüstü mexanizmlər də təsis etməklə investisiya fəaliyyəti üçün də mühüm form kimi çıxış edir. Avropa İttifaqı ilə yanaşı Avropa Azad Ticarət Assosasiyası investisiya problemlərini də əks etdirən yeni konvensiya imzalayıb. Həmin konvensiyaya görə xarici investisiyaların daxilolma proseduruna münasibətdə milli rejim təqdim edilir. Eyni zamanda əqli mülkiyyət hüquqlarının müdafiəsi, maliyyə bazarının tənzimlənməsi qaydalarının unifikasiyası, Avropa Azad Ticarət Assosasiyası üzvü olan dövlətin müəssisəsinin digər üzvünün ərazisində sərbəst müəssisə yaratmaq hüququ və digər müəssisələrin beynəlxalq hüquqi tənzimlənməsi təmin edilib. Avropada kapitalın liberal fəaliyyət rejiminin əsası hələ 1994-cü ildə Belçika, Lüksemburq və Hollandiya arasında bağlanan Gömrük İttifaqı haqqında Sazişə təsadüf edir. Müvafiq saziş 1957-ci il İqtisadi ittifaqın yaradılması haqqında müqavilə ilə daha sərbəst iqtisadi məkanın yaradılmasına zəmin hazırlamışdı. 1957-ci il Müqaviləsinin 4-cü maddəsində qeyd edilir ki, hər hansı bir məhdudiyyət olmadan müvafiq dövlətlər arasında kapitalın sərbəst hərəkəti təmin olunmalıdır. Fiziki şəxslərin hərəkət sərbəstliyi qəbul edən müvafiq dövlətin rezidentləri üçün nəzərdə tutulan rejimlə müəyyən edilir (m.2). 1992-ci il Avropa İttifaqı haqqında Maastrix Müqaviləsi kapitalın hərəkət rejiminin liberallaşdırılması haqqında yeni müddəaları təsbit edir. Müqavilədə qeyd edilir ki, üzv dövlətlər, həmçinin üzv dövlətlərlə üçüncü dövlətlər arasında kapitalın hərəkətinə olan bütün maneələr aradan götürülür (m.73(b)). Bu müqavilədə kapitalın sərbəst hərəkəti üçün geniş təminat sistemi yaradılsa da, müəyyən istisnalar da nəzərdə tutulur (m.73(f)). Avropa İttifaqı çərçivəsində investisiyaların tənzimlənməsi: - qarşılıqlı kapital qoyuluşunun tam liberallaşdırılması; - iştirakçı ölkələrin müəssisələri üçün vahid qanunvericiliyin formalaşdırılması; - qarşılıqlı olaraq investisiyaların stimullaşdırılması üzrə tədbirlərin müəyyən edilməsi; - vahid hüquq qaydası çərçivəsində fəaliyyət göstərən müəssisələrin qovuşmasının dövlətüstü qaydalarının işlənib hazırlanması; Yüklə 2,16 Mb. Dostları ilə paylaş:
|