Beynəlxalq iqtisadi hüquq anlayışı Beynəlxalq iqtisadi hüququn nizamasalma predmeti
Yüklə 2,16 Mb. Pdf görüntüsü
|
Xarici investisiya qouyluşunun təhlükəsizliyi, onların tənzimlənməsi beynəlxalq investisiya hüququnun prinsip və normaları ilə tənzimlənir. Beynəlxalq investisiya hüququnun prinsiplərini növbəti qaydada ifadə etmək olar: - qəbul edən dövlət tərəfindən xarici investisiyaların tənzimlənməsi; - qəbul edən dövlətin iqtisadiyyatına zərər vurmamaq; - qəbul edən dövlətin daxili işlərinə qarışmamaq; - müvafiq kompensasiya verilmədən xarici investisiyaların milliləşdirilməsinin yolverilməzliyi; - investisiyalardan əldə edilən gəlirin sərbəst xaricə köçürülməsi; - subroqasiya və s. Bu prinsiplər beynəlxalq investisiya münasibətləri sferasında qəbul edilmiş ikitərəfli və çoxtərəfli beynəlxalq sazişlərin əsasında dayanır. Məsələn, qəbul edən dövlətin iqtisadiyyatına zərər vurmamaq prinsipinə uyğun olaraq Enerji Xartiyasına Müqavilədə belə bir müddə təsbit olunub ki, əgər Razılığa gələn Tərəflərin və yaxu da onların vətəndaşlarına mənsub olan hüquqi şəxslər qəbul edən dövlətin ərazisində əhəmiyyətli işgüzar fəaliyyətlə məşğul olmadıqda, verilmiş üstünlükləri pozduqda və ya üstələdikdə, müvafiq dövlətlər müqavilə ilə nəzərdə tutulmuş üstünlüklərdən imtina etmək hüququna malikdir (m.17 (II)). İnvestisiyaların qarşılıqlı müdafiəsi və təşviqi haqqında müqavilələr əksər digər beynəlxalq iqtisadi xaraqterli müqavilələrdə olduğu kimi, beynəlxalq iqtisadi hüququn bir sıra prinsiplərinə (milli rejim, daha əlverişlilik, ayrı-seçkiliyə yol verməmək və s.) formada istinad edir. Qeyd olunan müqavilələrdə əks olunan prinsip və müddəalar beynəlxalq təcrübəyə müvafiq olmaqla bir-birinə oxşadırlar. Bir qayda olaraq həmin müqavilələrdə əsas öhdəlik kimi - qarşılıqlı olaraq razılığa gələn tərəflərin investisiyalarına əlverişli rejim yaratmaq; - xarici əmlakın müdafiəsini təmin etmək; - kapital qoyuluşundanəldə edilən gəlirləri maneəsiz xarici köçürmək imkanının yaradılması, kapital qoyuluşu ilə bağlı məsələlər üzrə mübahisələrin beynəlxalq üçlər (münsiflər) məhkəməsində baxılması şərtlərini təmin etmək və s. qeyd olunur. Beynəlxalq investisiya hüququnun mənbəyi kimi yalnız ikitərəfli və çoxtərəfli investisiaya sazişləri, investisiyaların təhlükəsizliyi üzrə beynəlxalq sazişlər deyil, həm də məskunlaşma haqqında sazişlər ticarət, maliyyə aspekti beynəlxalq müqavilələr və s. çıxış edir. 10.5. İkitərəfli investisiya müqavilələri Xarici kapital qoyuluşu üç komponentdən: qəbul edən dövlətin siyasi rejimindən, iqtisadi inkişafın sabitliyindən və hüquqi təminatdan asılıdır. Hüquqi təminatın daha səmərəli forması isə beynəlxalq hüquqi tənzimetmə ilə həyata keçirilməkdədir. Xarici investisiyaların beynəlxalq hüquqi tənzimlənməsi isə özünün başlanğıcını ikitərəfli beynəlxalq investisiya müqavilələrindən götürür. İkitərəfli investisiya sazişlərində xarici sərmayənin müdafiə məsələləri ilə yanaşı, bir qayda olaraq, ümumi iqtisadi əməkdaşlığın və inkişafın genişləndirilməsi zərurəti ifadə edilir. Xarici investisiyalara münsibətdə qəbul edən dövlət ilk növbədə investorun mənsub olduğu dövlətlə fəaliyyətinin şərtlərini müəyyən edərək milli qanunvericiliyinə deyil, beynəlxalq müqavilə formasında qarşılıqlı tənzimetmə formasına üstünlük verməkdədir. Həm ikitərəfli, həm də çoxtərəfli sazişlərdə investisiya fəaliyyətinin xüsusi rejimi ilə yanaşı, müqavilələrdə qarşılıqlı olaraq investorların hüquq subyekliyinin tanınması və dövlət (milli) mənsubiyyəti, qanunvericilik təminatları, bir sözlə beynəlxalq xüsusi hüquq münasibətləri sferasında meydana çıxan problemlərin ümumi hüquqi tənzimlənməsi əks olunur. Bir qayda olaraq beynəlxalq müqavilələrdə xarici investorlar üçün kapital qoyuluşu və onunla bağlı fəaliyyətə ədalətli, bərabərhüquqlu və əlverişli rejimin təmin olunması üzrə dövlətin öhdəliyi ifadə olunur. Ümumi məsələlərlə yanaşı həmin müqavilələrdə investisiya prosesinin xüsusi məsələləri də təsbit edilir. UNCTAD-ın hesabatlarına görə dünyada ən çox baölanan sazişlərin bir kateqoriyasını məhz ikitərəfli investisiya müqavilələri təşkil edir. İkitərəfli investisiya sazişlərinin qlobal xaraqter alması onunla əlaqədardır ki, istər inkişafda olan, istərsə də keçid iqtisadiyyatlı dövlətlər qeyri-bərabər beynəlxalq iqtisadi vəziyyətdə çoxtərəfli beynəlxalq investisiya sazişləri ilə inkişaf etmiş dövlətlər qarşısında öhdəlik daşımaq marağında deyillər. Buna görə də ikitərəfli sazişlər əsasən iqtisadi potensialı müxtəlif olan ölkələr arasında bağlanmış, daha sonra isə siyasi etimaddan asılı olaraq daha da genişlənərək ikitərəflilik çoxtərəfliyə transformasiya edilir. İkitərəfli investisiya müqavilələrinin Almaniya, ABŞ, Fransa, Yaponiya və s. modelləri fərqləndirməməkdir. Bu sahədə daha çox sazişlər II Dünya müharibəsindən sonra xarici investisiyalara xüsusi zərurət duymuş AFR-ə məxsusdur. Xarici investisiyaların təhlükəsizliyinin təminat sferasında bir qayda olaraq AFR, Yaponiya, ABŞ modelləri diqqəti cəlb edir. Əgər ABŞ təminat, sığorta sistemi özünün “kvazıbeynəlxalq” xaraqteri ilə və ABŞ ilə ona mənsub şəxslərin xüsusi kapitalını qəbul edən dövlət arasında beynəlxalq investisiya sazişlərinin bağlanmasına əsaslanırsa, alman və yapon təminat sistemi isə beynəlxalq sazişin mövcudluğundan asılı olmayaraq dövlətdaxili təminatdan çıxış edir. Hər bir halda kapital ixrac edən dövlət qəbul edən dövlətdə siyasi risklə bağlı vəziyyət yarandıqdan sonra özünün investoruna dəymiş zərəri ödəyir və subroqasiya prinsipi əsasında qəbul edən dövlətə qarşı tələb hüququ həmin dövlətə keçir. Qeyd etmək lazımdır ki, alman və yapon təminat sistemi nəzəri-praktik baxımdan beynəlxalq müqavilə qaydasını istisna etməsə də, subroqasiya üçün əsas kimi dövlətdaxili qanunvericilik çıxış edir. AFR-in bağladığı sazişlər ABŞ müqavilələrindən daha geniş məzmuna malik olduğundan, sonradan ABŞ və AFR modelinə üstünlük verməkdədir. Nəticə etibarilə Yüklə 2,16 Mb. Dostları ilə paylaş:
|