Beynəlxalq İqtisadi Münasibətlər Kitabın təşkil edilməsində göstərdiyi köməyə görə müəllimim Rəşad Fərhad oğlu
Yüklə 5,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Cədvəl 12.1. BMT büdcəsinə daha çox üzvlük haqqı köçürmüş 10 ölkə, 2002
- Cədvəl 12.2. BMT büdcəsinə adambaşına düşən paya görə daha çox üzvlük haqqı köçürmüş 10 ölkə, 2002 Üzv-dövlətlər
- Mənbə: BMT-nin rəsmi internet saytı – www.un.org
483
Ümumi Milli Məhsulun həcmi və bir sıra korrektələr (xarici borcun həcmi, adambaşına düşən gəlirin aşağı səviyyəsi və s.) əsasında müəyyən edilir. Bu metodologiya əsasında Baş Məclis hər bir üzv-dövlətin üzərinə düşən büdcə xərclərinin faiz payını müəyyən edir ki, bu da minimal rəqəm olan 0,001%-dən maksimal rəqəm olan 22%-ə qədər tərəddüd edir. Daha az inkişaf etmiş ölkələr üçün maksimal rəqəm 0,01% təşkil edir. 2002-ci ildə BMT-nin müntəzəm büdcəsinə daha çox üzvlük haqqı köçürmüş 10 ölkənin siyahısı Cədvəl 12.1.-də göstərilmişdir.
%-lə milyon dollarla ABŞ
22,0 283,1
Yaponiya 19,7
218,4 Almaniya 9,9 109,3
Fransa 6,5
72,4 Birləşmiş Krallıq 5,6 62,0
İtaliya 5,1
56,7 Kanada
2,6 28,6
İspaniya 2,5
28,2 Braziliya 2,1 23,2
Cənubi Koreya 1,9
20,7 Mənbə: BMT-nin rəsmi internet saytı – www.un.org
Üzvlük haqlarının həcmi Ümumi Milli Məhsul əsasında hesablandığından daha varlı ölkələr adətən daha çox, kasıblar isə daha az ödəyirlər.
1974-cü ildə Baş Məclis bir ölkə tərəfindən ödənilə biləcək üzvlük haqqının yuxarı səviyyəsini 25% həcmində müəyyən etmişdi. Daha sonra 2001-ci ildə bu hədd 22%-ə qədər aşağı salınıb. Hələ ki bu yuxarı hədd yalnız ABŞ-a münasibətdə tətbiq edilir.Əgər bu hədd olmasaydı ABŞ-ın payı daha çox olardı, belə ki, üzv-dövlətlərin məcmu Ümumi Milli Məhsulunun təxminən 27%-i ABŞ-ın payına düşür. Üzvlük haqqının həcminə görə ikinci 484
yerdə Yaponiya durur. Avropa Birliyinin üzvləri isə bir yerdə büdcənin təxminən 35%-ni ödəyirlər. üzvlük haqqı şkalası hər 3 ildə bir dəfə tam olaraq yenidən nəzərdən keçirilir və bu zaman milli gəlir haqqında sonuncu statistik göstəricilər nəzərə alınır ki, bununla da üzvlük haqqının daha ədalətli və dəqiq hesablanması təmin edilir.
Üzv-dövlətləri BMT-nin müntəzəm büdcəsinə köçürülən üzvlük haqlarının həcminə görə qruplaşdırsaq, görünər ki, ölkələrin kiçik bir qrupu xərclərin böyük bir hissəsini təmin edir. Bu onların dünya gəlirində daha böyük paya malik olmaları ilə əlaqədardır. Lakin digər meyarların tətbiqi başqa bir mənzərə yaradır. Məsələn, üzvlük haqları adambaşına düşən hissəyə görə müəəyn edildiyi halda BMT-nin ən iri donorları sırasında üç kiçik ölkə və Şimali Avropanın dörd dövləti olacaqdır (Cədvəl 12.2.).
BMT büdcəsinə adambaşına düşən paya görə daha çox üzvlük haqqı köçürmüş 10 ölkə, 2002
Adambaşına dollarla Lüksemburq 2,15 Lixtenşteyn 2,13 Yaponiya 1,74 Norveç
1,65 Danimarka 1,60 Monako
1,38 İslandiya 1,35 Almaniya 1,34 Avstriya 1,31 Isveç
1,30
Mənbə: BMT-nin rəsmi internet saytı – www.un.org
Sənayecə inkişaf etmiş bir sıra iri ölkələr tərəfindən BMT-nin sisteminə ayrılan vəsaitlərin əhəmiyyətli hissəsi sonradan onların özünə geri qayıdır. Bu, BMT tətərfindən bu ölkələrdən materiallar əldə edilməsi, bu ölkələrin vətəndaşlarına əmək haqları ödənilməsi və
485
əməliyyat xərcləri hesabına baş verir. 2000-ci ildə BMT sistemində əmtəə və xidmətlərin alınmasına çəkilən xərclər 3,7 milyard dollar təşkil edib ki, bunu da 64%-i, yəni təxminən2,4 milyard dolları sənayecə inkişaf etmiş ölkələrdə xərclənib. ABŞ şirkətlərinin payına bu məbləğin 527 milyon dolları düşüb.
BMT-nin xərcləri bütün üzv-dövlətlərin iştirakını nəzərdə tutan sərt prosedura uyğun olaraq təsdiq edilir. Ilk olaraq BMT-nin müvafiq departamentləri baş katibə büdcə barədə təkliflərini təqdim edirlər. Baş katib bu təklifləri diqqətlə öyrəndikdən sonra büdcə tərtib edilir və baxılmaq üçün Baş Məclisə təqdim edilir. 16 üzvdən ibarət olan İnzibati və Büdcə məsələləri Komitəsi və 34 üzvdən ibarət olan Proqramlar və Koordinasiya üzrə Komitə daha sonra büdcəni diqqətlə nəzərdən keçirirlər. komitələrin tövsiyələri Baş Məclisin İnzibati- Büdcə Komitəsinə (bu Komitəyə bütün üzv-dövlətlər daxildirlər) göndərilir ki, bu Komitə də büdcəni bir daha diqqətlə təhlil edir. Nəhayət büdcə son təsdiq üçün Baş Məclisin müzakirəsinə çıxarılır. 1988-ci ildən büdcənin təsdiqi konsensus yolu ilə həyata keçirilir. Bu praktika ölkələrə xərclərin sürətlə artmasına yol verməmək imkanı verir. Real qiymətlərlə, yəni inflyasiyanın tempi və valyuta məzənnələrinin tərəddüdləri nəzərə alınmaqla, BMT-nin büdcəsi son onilliklərdə əhəmiyyətli dərəcədə azalmışdır. Baxmayaraq ki, üzv-dövlətlər daim yeni proqramlar və fəaliyyət növlərinin həyata keçirilməsi barədə qərar verirlər. 1994-cü ildən etibarən Baş Məclis iki illik müddət üçün təxminən 2,6 milyard ABŞ dolları həcmində büdcə təsdiq edir. Katibliyə həmin büdcədən çıxış edilərək ayrılan vəsait heç vaxt bu rəqəmi örtməmiş, hətta 1998-1999-cu illərdə 2,5 milyard ABŞ dollarına qədər azalmışdır. Hətta nominal ifadədə belə xərclər 1994-1995-ci illərin səviyyəsini heç vaxt ötməmiş və yalnız 2002-2003-cü illərdə yenidən 2,6 milyard dollara çatmışdır ki, bu da real dəyərinə görə, 1994-1995-ci illərin büdcəsindən əhəmiyyətli dərəcədə azdır. Belə ki, inflyasiyanın tempi və valyuta məzənnələrinin tərəddüdləri nəzərə alınmaqla 1994-1995-ci illərin büdcəsi hazırda cari qiymətlərlə 3,1 milyard dollara bərabər olardı. BMT-nin xərclərinə nəzarət etmək üçün daxili nəzarət mexanizmləri mövcuddur. Bu mexanizmlərin vəzifəsi vəsaitlərin əvvəlcədən təsdiq edilmiş məqsədlər üçün daha səmərəli xərclənməsini təmin etməkdir.
Yüklə 5,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|