Biosfera haqida

6. Ekologik jarayonlar va ekologik omillar.
Ekologik omillarning uzoq 
va yo„naltirilgan harakatlar yig„indisi organizmlarni ekotizim va butun biosferada 
uning jamoasini o„zgarishiga olib keladi. Bu o„zgarishlarni ekologik jarayonlar 
sifatida aniqlash mumkin. Yаshab turgan muhitni yoki insonni o„rab turgan 
muhitni yomonlashishini belgilaydigan barcha jarayonlar uchun umumiy bo„lgan 
detirioratsiya (Kommoner, 1972) atamasi taklif etilgan. Hozirgi paytda «atrof 
muhitni ifloslanishi» atamasining ishlatilishi qisman sodir bo„layotgan jarayonlarni 
ifodalaydi. 
Deterioratsiyaga teskari (deteriorizatsiya) jarayoni xorijiy adabiyotlarda 
konservatsiya nomini olgan. Biroq bu atama unchalik aniqlikka ega emas. Qayta 
tiklanish, saqlash, «sog„lomlashtirish» atamalari aniqroq ifoda etadi. Shuningdek 
«melioratsiya» atamasidan ham keng foydalaniladi. Agar ilgari undan faqat 
yerlarni yaxshilash bo„yicha foydalanilgan bo„lsa, ayni paytda atrof muhitni 
yaxshilash bo„yicha barcha tarbirlarda foydalanildi. 
Yuqorida keltirilgan atamalar bilan birgalikda: intoksikatsiya (tirik 
organizmlarni degradatsiyaga uchratuvchi), kontaminatsiya (eotizimlarning 
kimyoviy zararsiz parchalanmaydigan moddalar bilan ifloslanishi), peyorizatsiya 
(muhit estetikasining buzilishi), destruksiya (ekotizimlarni inson kuchi bilan 
buzish) dezertifikatsiya (cho„llanish) kabi bir qator atama va tushunchalardan 
foydalaniladi. 
Nazorat savollari 
1.
Ekologik omillar deganda nimani tushunasiz? 
2.
Abiotik, biotik va antropogen omillarga misollar keltiring. 
3.
Organizmlarning yashash sharoiti (mavjudligi) nima? 
4.
Ekologik valentlikk ta‟rif bering. 
5.
Ekologik omillarning mintaqaviyligini tavsiflang. 
6.
Limitlovchi omil nima? 
7.
Minimum qanday ifodalanadi va uning muallifi kim? 
8.
Minimum qanday muhim cheklashga ega? 
9.
Tolerantlikning muallifi kim va uni ifodalab bering. 
10.
Amaliy sharoitda tolerantlik va minimumdan foydalanishga misollar
11.
keltiring. 
12.
Tolerantlik doirasidan tashqarida omillarning o„zaro ta‟siri qanday
13.
bo„ladi? 
14.
Kompensatsiya effekti deganda nimani tushunasiz? 
15.
Ekologik omillarning qisman kompensatsiyasiga misollar keltiring. 
16.
Ekologik jarayonlar ekologik omillar bilan qanday aloqada. 
17.
Deterioratsiya va melioratsiya (ekologik) atamalarining mazmunini
tushuntiring.