Bojan [optrajanov

 
 
6.3. RASTVORI 
 
 
RASTVORUVA^ I RASTVORENA SUPSTANCA 
Rastvorena supstanca i rastvoruva~ 
Koga imame rastvor (molekularno disperzen sistem), disperzionata sredina ja vikame rastvoru-
va~
*
, a dispergiranata supstanca – rastvorena supstanca
*
. 
Za rastvoruva~ naj~esto ja smetame supstancata ~ie koli~estvo vo rastvorot e najgolemo, 
dokolku taa, koga e ~ista, ima ista agregatna sostojba kako i obrazuvaniot rastvor. Zaradi 
sporedlivata golemina na ~esti~kite na rastvorenata supstanca i na rastvoruva~ot, rastvorite 
se homogeni sistemi. 
Naj~esto se sre}avaat te~nite rastvori, a od ovie najgolemo zna~ewe imaat vodnite  – onie vo 
koi rastvoruva~ e vodata. Poslednovo e vistina ne samo vo laboratorijata, tuku i vo `ivite or-
ganizmi. @ivite kletki, imeno, se obrazuvani predimno od voda. 
AGREGATNA SOSTOJBA NA RASTVORUVA^OT I NA 
RASTVORENATA SUPSTANCA KAJ RASTVORI 
Rastvoruva~ 
Rastvorena 
supstanca 
Primer 
Gasovit 
Gasovita 
Vozduh, homogena smesa od gasovi 
Gasovit 
Te~na 
Pari od parfem vo vozduhot 
Gasovit 
Cvrsta 
Pari od naftalen vo vozduhot 
Te~en 
Gasovita 
Soda-voda (CO
2
 vo voda) 
Te~en 
Te~na 
Rastvor na alkohol vo voda 
Te~en 
Cvrsta 
Za{e}erena voda 
Cvrst 
Gasovita 
Vodorod vo paladium 
Cvrst 
Te~na 
Zabarski amalgam
 
(`iva vo srebroa) 
Cvrst 
Cvrsta 
Zlato za nakit (bakar ili srebro vo zlato) 
                                                 
 
 
a
 
Mo`e da ima i drugi cvrsti sostojki.
*
 
Vsu{nost, ne postojat pre~ki vo rastvorot da ima ne edna, tuku pove}e  rastvoreni supstanci. Ponekoga{ duri i 
rastvoruva~ot e obrazuvan od pove}e od edna supstanca.
 
 
178

---

Inaku, koga se ~isti, rastvoruva~ot i rastvorenata supstanca mo`e da 
bidat gasoviti, te~ni i cvrsti, a takov mo`e da bide i obrazuvaniot 
rastvor. Vo gornata tabela se dadeni nekoi primeri na rastvori obra-
zuvani od rastvoruva~ i rastvorena supstanca koi, koga se  ~isti, se 
nao|aat vo sekoja od trite voobi~aeni agregatni sostojbi (gasovita, 
te~na i cvrsta). 
 
Mo`ebi najneobi~en e rastvorot na vodorod vo metalot paladium. Kako 
{to se gleda na {ematskiot prikaz na gradbata daden na sl. 6.42, 
dvoatomski molekuli (no i oddelni atomi) od vodorod se nao|aat ras-
predeleni niz me|uprostorite vo strukturata na paladiumot. Dosta 
neobi~en e i zabarskiot amalgam – rastvor na te~na `iva vo cvrsto 
srebro (sl. 6.43). 
Sl. 6.42. Rastvor na 
vodorod vo paladium 
({ematski)
 
Mnogu po~esti se cvrstite rastvori (sl. 6.44) kaj koi ~esti~ki od 
ednata supstanca se rasporedeni me|u ~esti~kite od drugata. Toa mo`e 
da se vr{i na dva na~ina – so vgraduvawe na ~esti~ka od ednata supstan-
ca na mesto {to go zazemala ~esti~ka od drugata supstanca (kako kaj 
mesingot; sl. 6.44 a) ili so vgraduvawe na ~esti~ka od ednata supstanca 
vo me|uprostorite vo mno`estvoto ~esti~ki od drugata supstanca (kako 
kaj ~elikot; sl. 6.44 b). 
 
Sl. 6.43. Amalgamni 
plombi 
 
                           a                                                                               b 
Sl. 6.44. Cvrsti rastvori: mesing (a)  i ~elik  (b) ({ematski) 
Zna~i,   
kaj molekularno disperznite sistemi, disperzionata sredina se vika rastvoruva~ (toj ima, 
koga e ~ist, ista agregatna sostojba kako i dobieniot rastvor), a dispergiranata supstanca se 
vika rastvorena supstanca (rastvorenik). 
                                                                                                                                                         
*
 
Zgoden (no nevoobi~aen) naziv bi bil – rastvorenik. 
 
179

---

Na~ini za izrazuvawe na sostavot na rastvorite 
Koga se zboruva za sostav na nekoj sistem, mo`e da se misli na dve razli~ni karakteristiki na 
sistemot:  
1. Od {to se sostoi toj sistem i  
2. Kolku ima od sekoj od sostavnite delovi na sistemot
*
.  
Vo prviot slu~aj zboruvame za kvalitativen, a vo vtoriot – za kvantitativen sostav na sistemot. 
Odgovor na prvoto pra{awe davaat metodite na kvalitativnata, a na vtoroto – metodite na 
kvantitativnata hemiska analiza. I ednite i drugite se eksperimentalni po svojot karakter i 
kako rezultat na izvr{eni postapki i merewa mo`e da se dojde do soznanija za sostavot na 
sistemite. Toa {to va`i za sekoj sistem va`i, se razbira, i za rastvorite.
 
Op{to zemeno, kaj rastvorite naj~esto e pova`no utvrduvaweto na kvantitativniot sostav na 
sistemite i negovoto izmenuvawe kako rezultat na prote~uvaweto na hemiski reakcii. 
Kvantitativniot sostav na sistemite mo`e da se izrazi na razli~ni na~ini – so zadavawe 
vrednosti za veli~inite {to se vikaat odnosi, udeli i koncentracii. 
Vo sekoj slu~aj, 
pri razgleduvaweto na svojstvata na rastvorite pove}e sme zainteresirani za nivniot 
kvantitativen sostav za ~ie izrazuvawe postojat razli~ni na~ini. 
Odnosi 
Koga zboruvame za odnos, mislime na koli~nik na dve ednoimeni svojstva. Taka, mo`e da se 
zboruva za  odnosot na koli~estvata na dva konstituenta (B i C) so toa {to ovaa veli~ina se vika 
i molski odnos na konstituentite B i C (makar {to podobar naziv bi bil koli~inski odnos na 
tie konstituenti).  
Molskiot odnos se ozna~uva so r
 
(B, C) i e broj definiran kako koli~nik me|u koli~estvoto sup-
stanca na konstituentot B i ona na konstituentot kogo{to sme go ozna~ile so C: 
r(B, C) = 
(C)
(B)
n
n
 
Kako {to znaeme, koli~estvata supstanca se proporcionalni so brojot na edinki
†
. Zatoa 
odnosot na koli~estvata e ednakov so odnosot  na brojot na edinki na dvata konstituenta ili, 
kako {to u{te mo`e da re~eme, so nivniot broen odnos. Za ozna~uvawe na brojniot odnos, se 
polzuva istata oznaka kako onaa so koja se obele`uva molskiot odnos. 
                                                 
*
 
Sostavnite delovi na sistemot, t.e. supstancite od koi toj se sostoi, se vikaat i negovi konstituenti. Nie, natamu, 
~esto }e go koristime ovoj naziv.
  
†
 
Od definicijata za edinicata mol sleduva deka koli~estvoto supstanca e odnos me|u brojot na edinki N (B) i 
Avogadrovata konstanta, t.e. n
 
(B) 
  N
 
(B)/NA ili, za supstancata C, n
 
(C) 
  N (C)/NA. O~igledno, n(B)/n(C) = N(B)/N(C) 
zatoa {to Avogadrovata konstanta vo imenitelite na broitelot i na imenitelot na dvojnata dropka }e se skrati. 
 
180

---