BöLÜM. 1918-1939-cü illərdə beynəlxalq münasibətlər
Yüklə 2,54 Kb. Pdf görüntüsü
|
tyabrın 27-də uzatdı. I925-ci ildə isə Millətlər Cəmiyyəti Mosul rayonunu İraqa verdikdə Türkiyə buna eliraz etdi. Lakin 1926-cı il 5 iyun tarixli Ankara müqaviləsi ilə bununla razılaşmağa razı oldu. Yaranmış belə ağır vəziyyətdə təminat sənədlərinin hazırlanması və imzalanması zəruri idi. Təminat paktı məsələsində İtaliya aparılan müzakirələrdən sonra İngiltərənin təklifini qəbul etdi. Reyn paktında İtaliya ikinci təminatçı dövlət olmalı idi. Təminat məsələsinə həsr edilmiş Lokarno (İsveçrə) konfransı 1925- ci il oktyabrın 5-16-da keçirildi. Konfransda Böyük Britaniya. Fransa, Almaniya, İtaliya, Belçika, Polşa və Çexoslovakiya nümayəndə heyətləri iştirak edirdilər. Konfransın sədri Ostin Çem- berlen idi. Lokarno konfransının yekununda aşağıdakı sənədlər imzalandı: yekun aktı; Almaniya, Belçika, Fransa, Böyük Britaniya və İtaliya arasında təminat müqaviləsi və ya Reyn paktı; Almaniya ilə Belçika arasında arbitraj sazişi; Almaniya ilə Fransa arasında arbitraj sazişi; Almaniya ilə Polşa arasında arbitraj sazişi; Almaniya ilə Çexoslovakiya arasında arbitraj müqaviləsi; Fransa ilə Polşa arasında saziş; Fransa ilə Çexoslovakiya arasında saziş. Reyn təminat paktım imzalayan dövlətlər Versal sülh müqaviləsi ilə müəyyən edilmiş ərazilərdə status-kvoya hörmət edəcəklərinə, bir-birilərinə qarşı müharibələrdən imtina etməyə və sərhədlərinin toxunulmazlığına dair öhdəlik götürürdülər. Sənədləri imzalayan Almaniya da bütün ərazi məsələlərinin Fransa, Belçika, Polşa və Çexoslovakiyanın iştirakı ilə beynəlxalq arbitraj sistemində həllinə dair öhdəlik götürürdü. İngiltərə və İtaliya paktın təminatçı dövlətləri oldular. Bununla da Fransanın Avropada rolu zəiflədilirdi. Lokarno sazişləri 1925-ci il dekabrın 1- də Londonda son olaraq imzalandı. İştirakçı dövlətlərin parlamentləri paktı təsdiq etdi. Lokarno sazişləri ilə Almaniya Millətlər Cəmiyyətinə üzv qəbul olunmağa dəvət edildi. 1926-cı il sentyabrın 1 O-dan etibarən Almaniya nümayəndə heyəti Millətlər Cəmiyyəti 43 nin işində iştirak etməyə başladı. Almaniya digər dövlətlərlə yanaşı bərabər siyasi hüquqlar aldı. Lokarnodan sonra da böyük dövlətlər arasında mövcud olan ziddiyyətlər zəifləmədi. Avropada Fransanın hegemonluğunun qarşısını almaqdan ötrü İngiltərə hökuməti Almaniya və İtaliya ilə əməkdaşlıq etmək xətti götürdü. Belə şəraitdə İtaliya da İngiltərə ilə əlaqələr qurulmasına xüsusi diqqət yetirirdi. 1925-ci ilin dekabr ayında Rapalloda Çemberlenlə Mussolininin görüşündə sənədlərin imzalanması ilə iki ölkə arasında qarşılıqlı etimad bərqərar oldu. 1926- cı il yanvarın 27-də İngiltərə ilə İtaliya hökumətləri hərbi borclar məsələsinə dair saziş imzaladılar. İtaliya birinci dünya müharibəsi illərində yaranmış borclarını ödəməkdə güzəşt əldə etdi. Bu saziş İtaliyanın maliyyə vəziyyətini yaxşılaşdırdı. İtaliya-İngiltərə münasibətlərinin yaxşılaşdığını görən Fransa Rumıniya ilə müqavilələr imzaladı. Balkanlarda və Aralıq dənizində nüfuz dairəsi uğmnda mübarizə 1926-cı il mayın 30-da Fransa-Türkiyə, iyunun 5-də isə İngiltərə-Türkiyə dostluq konvensiyalarının imzalanması ilə müşayiət olundu. Türkiyənin Qərb dövlətləri ilə yaxınlaşması SSRİ hökumətini narahat edirdi. Yunq planı 20-ci illərin sonlarından beynəlxalq münasibətlərdə dünyanı nüfuz dairələrinə bölmək, yeni əlverişli bazarlara və ucuz xammal mənbələrinə yiyələnmək uğrunda mübarizə gücləndi. Almaniya, İtaliya və Yaponiya Versal sülh müqaviləsinin şərtlərinə uyğun olaraq dünyanın bölüşdürülməsinin əleyhinə çıxırdı. Daues planı ilə Almaniyaya istiqrazların verilməsi, ölkəyə xarici kapital axını, markanın sabitləşməsi, əlverişli ticarət müqavilələrinin imzalanması və sənayenin texniki cəhətdən yenidən qurulması alman maliyyə kapitalının mövqelərini xeyli gücləndirdi. Artıq 1927- ci ildə Almaniya məhsullarının ixracı müharibədən əvvəlki səviyyəni ötüb keçdi. Bu isə Almaniyanın xarici siyasətinə əlavə 44 güc verirdi. Belə şəraitdə Almaniya açıq şəkildə yeni iddialar irəli sürməyə başladı. 1928-ci ildən Almaniyanın Reyn vilayətindən müttəfiq ordularının çıxarılmasını və ödədiyi təzminatın məbləğinin aşağı salınmasını tələb etməsi Fransada narazılıq yaradırdı. Mübahisəni həll etmək üçün böyük dövlətlər təzminat məsələsinin müzakirəsini keçirməyə hazır olduqlarını bəyan etdilər. 1928- ci il dekabrın 22-də Böyük Britaniya, İtaliya, Belçika, Fransa və Yaponiya təzminat məsələsinə dair ekspertlər komitəsini təsis etdiklərini rəsmi şəkildə bildirdilər. Komitənin ilk iclası 1929- cu il fevralın 11-də keçirildi. Onun tərkibinə Böyük Britaniya, Fransa, İtaliya, Yaponiya, Belçika, ABŞ və Almaniyanın hər birindən iki nəfər olmaqla 14 nümayəndə daxil oldu. Komitənin sədri Dau- es planının müəlliflərindən biri olan ABŞ eksperti Ouen Yunq idi. Müzakirələr nəticəsində Yunq planı ekspertlər tərəfindən qəbul olundu. Son razılaşma iyunun 7-də əldə edildi. 37 il müddətində Almaniyanın ödəyəcəyi təzminatın orta məbləği l mlrd. 988 mln. marka olmalı idi. Bu məbləğə Almaniyanın Daues planına əsasən aldığı istiqrazların ödənilməsi də əlavə edildi. Yunq planı 1929-cu ildə Haaqada 12 dövlətin - Fransa, Böyük Britaniya, Almaniya, Belçika, İtaliya, Yaponiya, Çexoslovakiya, Yuqoslaviya, Polşa, Rumıniya, Yunanıstan və Portuqaliya nümayəndə heyətinin iştirak etdiyi konfransda müzakirə olundu. Konfransda maliyyə və siyasi komissiyalar yaradıldı. Reyn vilayətinin azad edilməsi məsələsində konfrans iştirakçıları ilkin razılığa gəldilər. Məlum olduğu kimi, Versal müqaviləsinin şərtlərinə görə üçüncü zona yalnız 1935-ci ildə azad edilməli idi. Lakin müzakirələr nəticəsində üçüncü zonanı 1930-cu ilin ortalarınadək azad etmək qərara alındı. Müttəfiqlərin sonuncu ordu hissələri yalnız həmin ilin iyun ayında Reyn vilayətindən çıxarıldı. Yunq planı prinsipcə 1929-cu il avqustun 31-də müvafiq protokolun imzalanması ilə bəyənildi. Qəti olaraq bu plan 1930-cu il yanvarın 20-də keçirilən ikinci Haaqa konfransında qəbul edildi. Yunq planı təzminatın ödənilməsi qaydasını dəyişdirdi. Daues planının müəyyənləşdirdiyi istiqraz vərəqələri sistemi 45 Yüklə 2,54 Kb. Dostları ilə paylaş:
|