Boshqaruv psixologiyasi

PSIXOMETRIK USULLAR
Psixometriya-psixik vokea va xodisalarning mikdoriy tomonining nisbati va tavsiflarini urganadi. Psixometriyaning muxim belgisi psixik jarayonlarning individual farklar, empirik dalillar dinamikasini, parametrlarini ulchash texnologiyasining standartlashganligidir. Psixometriya ishonchliligi bilan ajralib turuvchi psixodiagnostik metodikalarini yaratishga yunaltirilgan. Psixometrik usullar tarkibiga psixologik test xam kiradi.
TEST - psixologik diagnostika metod bulib, u ma’lum ma’noga ega bulgan standart savol va masalalardan iborat. Test intellektual va maxsus kobiliyatlarini, shaxsning psixofiziologik xususiyatlari va sifatlarining rivojlanishini, kasbiy layokatni aniklash, kasbiy ekspertiza va reabilitatsiya shuningdek, kasbiy maslaxatlar jarayonida kullaniladi. Test utkazish 3 boskichga ajratiladi:
- test, savolnomasini tanlash (tadkikot masalasi bilan belgilanadi);
- test utkazishda etika normalariga rioya kilgan xolda kursatmaga
muvofik tashkil etish;
- olingan ma’lumotlarni kayta ishlash va natijalarni urganish.
Boshqaruv psixologiyasida maxsus kobiliyatlarning diagnostika va kasbiy yutuklar muxim axamiyat kasb etadi. An’anaviy intellektual testlar akademik kobiliyatlarni urganishga karatilgan. Vakant (bush) urinlarga nomzodlarni kasbiy tanlovi uchun ishonchli usullarga bulgan extiyoj psixologlarni maxsus kobiliyatlarni diagnostika kilish uchun test ishlab chikildi. Ishlab chikarishning turli soxalari ishchilarning oldiga uziga xos talablarni kuyadi. Kasbiy tanlov, kasbiy maslaxat, kadrlarni joylashuvi, vakant ishchi urinlarini tuldirish maksadida muxim kasbiy psixofiziologik xususiyatlar, psixologik sifatlar, kasbiy malakalarni aniklash imkonini beruvchi testlar bulishi lozim. Kasbiy yutuklar testi faoliyatning ma’lum bir turini egallash darajasini ulchash yoki kasbiy tayyorgarlik natijalarini tashxis kilish maksadida kullaniladi.Maxsus kobiliyatlar testi asosan kasbiy tanlov uchun kullaniladi. Ayniksa, sensor kobiliyatlar diagnostikasi xususiyatlarini kurib chikamiz. Kupgina, kasblar sensor soxaning xususan kurish va eshitishning yukori darajada rivojlanishini talab kiladi. Vizual kobiliyatlar testi muxim kasbiy belgilarga boglik xolda kurish utkirligini, ranglarni farklay olish va ularning ichki xususiyatlari urtasidagi boglikliklar darajasini aniklaydi. Eng keng tarkalgan kuz utkirligini aniklab beruvchi test - sinovda ishtirok etayotgan sinaluvchilarga bosma xarflar tasvirlangan jadval kursatiladi va tadkikotchi tomonidan ko‘rsatilayotgan xarflarni aniklash kerak bo‘ladi.Eshitish kobiliyatlarini aniklashda ovoz, signal kup xollarda odam ovozi eshittiriladi. CHukurrok urganilishi maksadida masalan, musikiy eshitish kobiliyatini aniklash testlari kullaniladi.Xarakat kobiliyatlarini diagnostika kilish-xarakat reaksiyalarini tasvirlash va koordinata tezligini aniklash maksadida kullaniladi. Bunday xollarda biz sensomotor diagnostikasini nazarda tutishimiz kerak, chunki aksariyat xollarda bu kurish orkali bajariladi. CHet elda barmoklar maxoratini, buyumlarni uynata olish tezligi, kul mustaxkamligi, reaksiya vakti, kul xarakatining tezligini taxlil etuvchi testlar keng tarkalgan.SHuningdek, ishchilar kasbiy tanlovida texnik kobiliyatlar testi muxim 5fin egallaydi. Texnik kobiliyatlar deganda - murakkab intellektual kobiliyatlar tushuniladi. Bu kobiliyatlar uz ichiga keng tasavvurlar, texnik saloxiyat va sensomotor malakalarini kamrab oladi. Texnik kobiliyatlar testi- injenerlar, mexaniklarni kasbiy tanlovida keng doirada kullaniladi. Bu borada A.A.Beknet va Minnesotski testlari keng tarkalgan.Maxsus kobiliyatlarning sunggi guruxiga A.Anastazi kasbiylashgan kobiliyatlarni kiritadi. Ularni ulchash uchun tuzilgan testlar faoliyatning ma’lum kasb soxasida shakllantiriladi. AKSHda Minnisota shtatida konselariya testi keng ommalashgan bulib, tartibni kabul kilish tezligi, ishbilarmonlik atamalar ruyxatini bilishi, eshitishi, xabardorlik, savodxonlik chiroyli nutkka egalik kabi kobiliyatlarni aniklab beradi.Kasbiylashgan kobiliyatlarga shuningdek, badiiy, musikaviy, tadkikiy konstruktorlik, ishbilarmonlik, ijtimoiy va ijrochilik kobiliyatlari kiradi.YUtuklar testi sinovdagilarning ma’lum bilim, kunikma va malakalarini egallanganlik darajasini aniklab beradi. Iktidor testlarndan farkli ravishda ular maxsus ta’lim dasturlarining kasbiy tayyorgarlikning ma’lum samaradorligiga, kasb egallashga bulgan ta’sirini ulchaydi. Boshkacha kilib aytganda, yutuklar testi asosan individning ta’lim yakunidagi sunggi muvaffakiyatlarini baxolashga yunaltirilgan.Insonlarda yutuklar testining 3 ta shaklini kullashadi: xarakat testlari, yozma va ogzaki testlar. Bu testlarda anik kasbiy faoliyatda eng muxim bulgan bir kator topshiriklarni bajarish talab etiladi. Xarakat estlari idoraviy kasblarda (texnik kotiba, mashinistka, stenografist va xokazolarda) keng kullaniladi.YUtuklarning yozma testlari maxsus bilimlar ya’ni, savodxonlik uchun muxim bulgan kasblarda ishlatiladi. Mazkur testlar asosiy tushunchalar, mavzulardagi sinfiy belgilar, texnik tavsiflar, formulalarni urganilganligini ulchashga yunaltirgan. Standartlashgan baxolash shakli ob’ektiv xarakatga ega bulib, guruxiy ishlaщga imkon beradi va kup vaktni talab etmaydi.Kasbiy yutuklarning ogzaki testlari - maxsus kasbiy bilimlarga tegishli bulgan standartlashgan savollar seriyasidan iborat. Savollar kasbiy faoliyatni taxlil etish, malakali ishchilarni kuzatish va xar kaysi savolning muximliligi asosida tanlanadi.YUtuklar testlarini kasbiy saloxiyatni baxolash maksadida kullanishi AKSHda psixologlar attestatsiyasi tajribasidan kurish mumkin.Psixologlikka imtixon topshirish uchun nomzodlar universitetning psixolog ma’lumotga ega bulishlari va diplomli psixolog sifatida 2 yil ishlagan bulishlari shart. Imtixon ikki kisimdan iborat.Ettita faoliyat soxasi buyicha 100 ta topshirikni bajarish: klinik psixologik, rivojlanish psixologiyasi, umumiy eksperimental psixologiya, test va statistik taxlil, ijtimoiy psixologiya va psixologik konsultatsiya.Beshta savolga tasviriy javoblar berish, ulardan bittasi - tadkikot metodologiyasi buyicha va 4 tasi sanab utilgan 7 ta faoliyat soxalarining 2 tasi buyicha xamda bu soxalardan kaysi biridan topshirishini nomzodning uzi tanlaydi.Xar kaysi shtatda psixolog unvonini va amaliy faoliyatga linsenziya berishning uziga xos konun-koidalari mavjud. Ammo ularning xammasi uzlarni psixolog deb nomlovchi saloxiyatsiz psixologlardan jamiyatni chegaralash maksadiga karatilgan.YUtuklar testining keng tarkalishi ular mutaxassislarga, ishchi kasbiy tayyorgarlik darajasini aniklash xamda shaxsda kasbiy tanlashni kuzatish va kasbiy yutuklarni bashorat kilish imkonini beradi.