Boshqaruv psixologiyasi

Motivatsiyalash strategiyalari va uslublari. U yoki bu motivatsiya strategiyasini qabul qilishga uch xil yondoshish mumkin:
1. Rag‘batlantirish va jazolash orqali: ko‘p va sifatli mehnat qilayotgan xodimlarga ko‘p pul beriladi, yanada ko‘proq ishlayotgan xodimlarga esa yanada ko‘proq to‘lanadi. Sifatsiz mehnat qiluvchilar jazolanadi.
2. Mehnat orqali motivatsiyalash: xodimga qiziqarli va unga yoqadigan ish berilsa olinadigan natija ham shunchalik yuqori bo‘ladi.
3. Rahbar bilan bo‘lgan aloqani kuchaytirish: agar xodim topshiriqni sifatli bajarayotgan bo‘lsa, unga ijobiy baho berish va xatoga yo‘l qo‘ygan paytda esa salbiy baho berishni muntazam shaklga keltirish. Ushbu motivatsiya strategiyasi vaziyatni doimo tahlil qilib borish hamda xodim va rahbar munosabatlarini mukammallashtirib borishni nazarda tutadi.
Boshqaruv amaliyotida xodim mehnat faoliyatini kuchaytirish uchun quyidagi motivatsiya uslublari qo‘llaniladi:

10. 
    Pul berish rag‘batlantirish omili sifatida.
    
11. 
    Ogohlantirishlar.
    
12. 
    Tashkilot bilan yakdillik hissiyotini uyg‘otish.
    
13. 
    qiziqarli mehnat orqali motivatsiyani kuchaytirish.
    
14. 
    YUtuqlarni tan olish va taqdirlash.
    
15. 
    Rahbarlikka jalb etish.
    
16. 
    o‘zgalar bilan hamkorlikda ishlay olganligi uchun taqdirlash.
    
17. 
    Xodimlarni o‘qitish va malakasini oshirish.
    
18. 
    Salbiy omillarni kamaytirish orqali.
    

Pul – universal rag‘batlantirish uslubi bo‘lib, har qanday malaka va ma’lumotli xodimlar uchun ahamiyatli omildir. Biroq, bu omil doim ham motivatsion kuchga ega bo‘lavermaydi. Xersberg fikricha, maoshni oshirish doim ham mehnat samaradorligi oshishiga olib kelmaydi, ammo oylikning past bo‘lsa yoki o‘z vaqtida to‘lanmasa qoniqmaslikni yuzaga keltiradi va ish unumdorligini kamaytiradi. CHet ellik olimlar o‘tkazgan tadqiqot orqali aniqlanishicha, pul quyidagi toifa xodimlar uchun ahamiyatli omildir: yoshlar, bir nechta joyda ishlashga qodir professional xodimlar va maqsadga intiluvchan kimsalar – bunday xodimlar tashkilotda 25% ni tashkil etarkanlar, 19% xodimlar esa tashkilotdagi o‘z mavqe va obro‘-e’tiborni etakchi o‘ringa qo‘yadi, ular uchun nufuzli tashkilotda ishlash muhimdir. YAna 18% xodimlar uchun jamoda o‘zini xavfsiz his etish va do‘stona munosabat etakchi hisoblanadi. Aniqlanishicha, ko‘p pul to‘lanishi yaxshi va samarali mehnat uchun asos yaratdi, degani emas, albatta.
Pul motivatsiya omili sifatida qabul qilinar ekan, moddiy taqdirlash ham ma’lum qonuniyatlar asosida o‘tgani ma’qul. Aniqlanishicha, maoshning oshishi ish haqining 15-20% dan 40-50% gacha bo‘lishi maqsadga muvofiqdir. Maoshni ko‘paytirish orqali xodim faolligining oshishi yarim yildan bir yilgacha davom etishi aniqlangan. SHundan so‘ng mehnat motivatsiyasi yana susaya boshlaydi. Maoshni hatto 2 baravar oshirgan taqdirda xam ma’lum vaqtdan so‘ng xodimning mehnat motivatsiya pasayadi.
YUqorida ta’kidlanganidek, maosh xajmi yosh xodimlar uchun, shuningdek mehnat faoliyati qaltis va zo‘riqish sharoitlarida o‘tuvchi mutaxassislar uchun kuchli motivatsiya omili bo‘lib hisoblanadi. Saraflangan kuch va g‘ayrat tezda tiklanish imkoniyatiga ega bo‘lishi lozim.
Ijodiy salohiyatga ega va mustaqil faoliyat yuritishga moyil xodimlar uchun maoshni oshirish etakchi motivatsiya omili bo‘la olmaydi.
Pul motivatsiya kuchiga aylanishi uchun u haqiqiy mehnat haqiga aylanishi kerak. Buning uchun esa haq to‘lashda quyidagi talablarni hisobga olish zarur:
1. Mutaxassislarni ishxonada ushlab turish uchun raqobatdosh ish haqini to‘lash kerak.
2. Haqqoniylik tamoyiliga amal qilgan holda haqiqiy mehnat haqini ifodalovchi maoshni to‘lash kerak.
3. Mehnat haqini bajarilgan ish natijasi, uning sifati bilan bog‘lash lozim, bu orqali xodim o‘z intilishlari qancha turishi haqida aniq taasavvurga ega bo‘lsin.
4. Xodim o‘z harakati taalluqli tarzda moddiy rag‘batlantirilishi haqidagi ishonchga ega bo‘lishi kerak.
Moddiy rag‘batlantirishning maoshdan tashqari turlicha boshqa shakllari mavjud. Masalan, chet el ilg‘or firmalarida quyidagi rag‘batlantirish shakllari qo‘llanadi:

• 
  YAxshi xodimlarning har yarim yilda maoshi oshib boradi;
  
• 
  Tashkilotda 5, 10 va h.k. yillar davomida mehnat qilganligi uchun mukofot puli bilan taqdirlash;
  
• 
  Yil davomida kasallik varaqasi olmagan xodimga restoranda 2 kishilik kechki ovqat uchun puli to‘langan chipta berish;
  
• 
  Kadrlar bo‘limi tomonidan xodim zimmasida turgan ba’zi muammolarni hal etish. Farzandlar bilan bo‘lgan muammolar, xodimning bank qarzlarini qisman qoplash, hodim kasal bo‘lgan paytda yordam ko‘rsatish, zarur bo‘lgan paytda bepul yuridik xizmat va h.k.;
  
• 
  Nufuzli klinikada tibbiy ko‘rikdan o‘tish uchun yo‘llanma;
  
• 
  Hayoti va sog‘ligini sug‘urtalash;
  
• 
  Farzandlarini o‘quv yurtida o‘qitish uchun foizsiz pul kreditlari berish;
  
• 
  Bolalar bog‘chasiga tashkilot tomonidan pul o‘tkazilishi;
  
• 
  Kollektiv garajlarni qurib berish;
  
• 
  Firma avtomashinasidan bepul foydalanish;
  
• 
  SHaxsiy avtomobil remonti va yoqilg‘isi xarajatlarini qoplash va shu kabi bir qancha imtiyozlar xodimga ko‘rsatiladigan moddiy rag‘batlantirish turlariga kiradi.