Böyük şəxsiyyətlər bütün dünyaya məxsusdur

24 
 
edildi.  Onun  hakimiyyətə  nisbətən  sürətlə  qalxmasında  kürd nəslinə  məxsus  olan 
klan  nepotizminin  rolu  ilə  yanaşı,  onun  meydana  çıxan  istedadları  da  az  rol 
oynamamışdı.  Misirin  vəziri  kimi  o,  məlik  (kral)  tituluna  yiyələnmişdi, 
baxmayaraq ki, o, əsasən sultan kimi tanınırdı. 
Onun  mövqeyi  Fatimilər  sülaləsinin  şiə  xəlifətini  ləğv  edib  Misiri  yenidən 
sünni  təriqətinə  dönməsini  elan  etməsi  ilə  daha  da  möhkəmləndi  və  nəticədə 
onların  vahid  hökmdarı  oldu.  O,  bir  müddət  nəzəri  olaraq  Nurəddinin  vassalı 
olmasına baxmayaraq, bu tabelik 1174-cü ildə Suriya əmirinin vəfatı ilə başa çatdı. 
Misirdəki  varlı  kənd  təsərrüfatı  mülkiyyətindən  istifadə  etməklə,  kiçik,  lakin  sərt 
qaydadakı nizamlı ordu ilə Suriyaya daxil olub, keçmiş süzereninin gənc oğlunun 
xeyrinə regentliyi tələb etdi. Lakin tezliklə o, bu iddiadan əl çəkdi və iki il ərzində 
Suriyanın,  Şimali  Mesopotamiyanın,  Fələstinin  və  Misirin  bütün  torpaqlarını 
birləşdirməyə çalışdı. Hərbi gücdən sürətlə və qəti şəkildə istifadə etmək zərurəti 
yarandıqda, o, bunu ağıllı diplomatiyaya arxalanmaqla başa çatdırdı. Alicənab və 
ləyaqətli adam kimi onun nüfuzu tədricən böyüdü, həm də qüdrətli hökmdar kimi, 
o, heç də iddialardan, volyuntarizmdən və qəddarlıqdan xali deyildi. 
Səlahəddinin  hər  bir  hərəkəti  özünü  cihad  ideyasına  həsr  etməkdən 
ilhamlanırdı,  bu,  xristian  səlibinin  müsəlman  ekvivalenti  idi.  Müsəlman  dini 
institutlarının  böyüməsini,  genişlənməsini  alqışlamaq  onun  siyasətinin  mühüm 
hissəsi  idi.  O,  müsəlman  alimlərinə  və  moizəçilərinə  himayəçilik  göstərirdi, 
onlardan  istifadə  etmək  üçün  mədrəsələr  və  məscidlər  yaradırdı.  Mənəvi  inkişaf 
yolu ilə, bu, onun həyat tərzinin həqiqi bir hissəsi idi, o, çalışırdı ki, öz səltənətində 
eyni çalışqanlıq və entuziazm yaratsın. Axı belə yararlılığı müsəlmanların ilk nəsli 
beş əsr əvvəl, məlum dünyanın yarısını işğal edəndə sübuta yetirmişdi.  
Səlahəddin həmçinin hərbi tarazlığı öz xeyrinə dəyişdi  – çox saydakı idarə 
olunmayan qüvvələri birləşdirməklə və nizama salmaqla ordunu gücləndirdi. Lakin 
bu  vaxt  yeni  və  yaxşılaşdırılmış  üsullardan  istifadə  etməyə  lüzum  duymadı. 
Nəhayət, 1187-ci ildə o, latın səlib kralları ilə mübarizəyə öz tam gücünü sərf etdi. 
Bu vaxt onun orduları rəqiblərininki ilə bərabər vəziyyətdə idi. 4 iyun 1187-ci ildə 
öz hərbi düşüncəsinin köməyi ilə, düşmənlərinin bəzilərində isə belə bir fenomenal 
qabiliyyətin  olmaması  üzündən  Səlahəddin  Şimali  Fələstində  Tiberiya 
yaxınlığındakı  Xittində  səlibçilərin  taqətdən  düşmüş  və  susuzluqdan  yanan 
ordusunu tələyə salıb, bir zərbə ilə onu darmadağın etdi.  
Nazaretdən  bir  az  aralıda  yerləşən  Xittin  təpəsi  yaxınlığındakı  döyüşdə 
götürülən  əsirlərin  sayı  o  qədər  çox  idi  ki,  onların  əl-qolunu  sarımaq  üçün  bütün 
çadırların kəndirləri də kifayət etmirdi. Əsirlərin çoxluğuna görə qul bazarında bir 
səlibçini  bir  cüt  ayaqqabıya  almaq  olurdu.  Əlamətdar  hal  odur  ki,  Səlahəddin, 
demək olar ki, bütün əsirlərə aman verdi. Yalnız 200 nəfər tampliyer və hospitalyer 
rıtsarı islamın qəddar düşmənləri olduqlarına görə edam edildi. 
Yerusəlim  kralı  da  əsir  düşmüşdü  və  Səlahəddinin  qarşısında  dayanmalı 
oldu.  O,  kralı  xoş  qaydada  qarşıladı,  ona  soyuq  şərbət  içirtdi.  Lakin  kral  qədəhi 
Arnauta  vermək  istəyəndə  Səlahəddin  onun  hərəkətini  bu  sözlərlə  dayandırdı: 
“Ona  göstərilən  xeyirxahlığı  unudan  riyakara  və  xainə  mənim  alacığımda  su  və 
qida yoxdur”. Sonra o, Arnauta islama keçməyi təklif etdi, təklif rədd olunduqda o, 

---

25 
 
xain  saydığı  adama  aman  vermədi  və  Səlahəddinin  döyüşçüləri  onun  boynunu 
vurdular. 
Təkcə bu döyüşdə səlibçilərin itkisi o qədər ağır idi ki, müsəlmanlar tezliklə 
bütün Yerusəlim krallığını və digər əraziləri viran qoymağa qadir oldular. Üç ayın 
ərzində Askelon (İsraildəki  indiki  Aşkelon) işğal edildi. Lakin onun nailiyyətinin 
tacı  –  daha  dağıdıcı  zərbə  bütün  səlib  hərəkatının  2  noyabr  1187-ci  ildə 
müsəlmanların və xristianların hər ikisi üçün müqəddəs sayılan Yerusəlimin 88 il 
ərzində frankların əlində qaldıqdan sonra Səlahəddin ordusuna təslim olması idi.  
Səlahəddin  sultan  taxtında  oturub  Yerusəlimin  dərdə  qərq  olmuş  xristian 
sakinlərinin onun yanından necə keçib getdiklərini seyr edirdi. Onlar hər şeylərini 
atıb  özləri  ilə  ağır  xəstə  olanları  və  yaralıları  götürmüşdülər.  Səlahəddin  bir 
alicənablıq  coşğunluğu  ilə  hospitalyer  rıtsarlara  şəhərdə  qalmağa  icazə  verdi  ki, 
xəstə  olduqlarına  görə  şəhərdən  çıxa  bilməyənlərə  onlar  qulluq  etsinlər. 
Xristianların  əksəriyyəti  müəyyən  məbləğdə  pul  vermək  yolu  ilə  köləlikdən  azad 
olundu. Beləliklə, Birinci Yerusəlim krallığı bu qaydada məhv edildi. 
Onu  da  qeyd  etmək  lazımdır  ki,  səlibçilər  buna  qədər  Yerusəlimi  tutanda, 
onlar  şəhərdə  qəddarcasına  bir  “qəssabxana”  düzəltmişdilər:  heç  nəyə  məhəl 
qoymadan bütün dinc müsəlmanları qılıncdan keçirmişdilər. 
Səlahəddin  cəngavər  vicdanının,  igidliyin,  öz  sözünə  sədaqətliliyin, 
həmçinin  ədalətin,  alicənablığın  və  əliaçıqlığın  nümunəsinə  çevrilmişdi.  Qərb 
dünyası  üçün  böyük  əhəmiyyət  kəsb  edən  o  idi  ki,  Səlahəddin  Yerusəlim  kralı 
Qvido de Luzinyanı azadlığa buraxmışdı.  
Səlahəddin şəxsi cəsarəti ilə də fərqlənirdi, ən ağır döyüşlərdən də qorxmur, 
çəkinmirdi.  Bu  vaxt  isə  o,  məqsədinə  çatmışdı,  Yerusəlimi  xristianların  əlindən 
almışdı. Şəhər xristianlar tərəfindən işğal ediləndə, onun sakinlərinin barbarcasına 
qırğını  nəticəsində  qan  su  yerinə  axırdısa,  müsəlmanların  şəhəri  yenidən  özlərinə 
qaytarmaları  sivilizasiyalanmış  yaxşı  bir  inamla  və  Səlahəddinin,  onun 
qoşunlarının  ədəb-ərkanlı  davranışı  ilə  əlamətdar  olmaqla,  şəhərin  iki  dəfə 
tutulması arasındakı kontrastı açıq şəkildə göstərdi. 
Onun  gözlənilməz  uğuru,  1189-cu  ildə  səlibçilərin  işğallarının  üç  şəhərlə 
məhdudlaşmasına gətirib çıxardı. Çox güman ki, Səlahəddin onun Yerusəlimi işğal 
etməsinə Avropanın reaksiyasını qiymətləndirməmişdi, ona görə də xristianlar yeni 
səlib yürüşü çağırışı ilə çıxış etdilər. Üstəlik çox sayda böyük kübarlar və məşhur 
rıtsarların iştirak etdiyi bu səlib yürüşü həmçinin üç ölkənin krallarını mübarizəyə 
qoşdu.  Bunlar  Almaniya  imperatoru  Fridrix  Barbarossa,  İngiltərə  kralı  I  Riçard 
Şirürəkli  və  Fransa  kralı  II  Filip  Avqust  idi.  Fridrix  Barbarossa  kiçik  bir  çayda 
çiməndə  batdı  və  onun  ordusu  tezliklə  parçalandı.  Digərləri  quruda  ərazinin 
içərilərinə  girəndə  bədbəxtliklə  üzləşdilər  və  nəticədə  Filip  vətənə  döndü,  Riçard 
isə  ümidini  itirib  axırda  Səlahəddinlə  danışıb  xristian  zəvvarların  üç  il  ərzində 
Yerusəlimə Sahibin qəbrinə sərbəst ziyarət etmək razılığını aldı.  
Yerusəlimə  gəlməyə  can  atan  bütün  xristian  zəvvarlara  o,  imtiyazlar  və 
toxunulmazlıq qarantiyası verdi. Çünki Səlahəddinin düşüncəsinə görə Yerusəlim 
həqiqətən  də  Müqəddəs  şəhər  olduğundan,  orada  zorakılığa  və  qəddarlığa  yer 
olmamalı idi. 

---