Böyük şəxsiyyətlər bütün dünyaya məxsusdur
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
20 Karlın imperiyasının təşkili heç də nöqsanlardan və məhdudiyyətlərdən xali deyildi. Ancaq müxalifət hərəkatları barədə olduqca az məlumatlar vardır. Karlın varisi Luinin başçılığı altında hazırlanmış imperiyanın tarixi göstərir ki, ən görkəmli qabiliyyətlərə malik olan şəxsdən belə, siyasi sistem asılı olduqda, onun yoxa çıxması ilə hökmən bu sistem üçün iflas təhlükəsi yaranır. Artıq kralın sağlığında sahil regionları normanların hədələrinə məruz qaldı. Ölümündən xeyli əvvəl, 806-cı ildə Karl imperiyanı öz oğlanları arasında bölməyi planlaşdırırdı. İki böyük oğlu öldükdən sonra o, Lui Akvitaniyalını həmimperator və yeganə vəliəhd kimi taclandırdı. Bir neçə ay sonra, 814-cü ilin yanvarında Karl vəfat etdi. Germanların ya fransızların Şarlemanın həqiqi varisi olması barədəki mübahisə Orta əsrlərdən başlayaraq müasir dövrə qədər davam edir. Napoleon özünü Şarlemanın varisi adlandırırdı. İkinci Dünya müharibəsindən sonra “Qərbi” Avropanın birləşməsi barədəki müzakirələr onun modelini dirçəldirdi. Karl haqqında populyar əfsanələr və şeirlər meydana gəldi, onların zirvəsini “Roland haqqında nəğmə” epik poeması təşkil edir. Qay Yuli Sezarın adından kayzer, çar, qeysər titulları yarandığı kimi, Karlın adından slavyan dillərində - çex dilində “kral”, polyak dilində “krol”, rus dilində “korolğ” və sairə sözlər meydana gəlmişdir. Karlın sarayında yaşayan Eynhard Şarlemanın xarakterik cəhətlərini belə təsvir edir: “O, qeyri-adi hündürlükdə olan geniş və möhkəm bədənə, lakin yaxşı proporsiyaya malik idi. Onun sifəti dəyirmi idi, gözləri canlı, saçları gümüşü və sıx idi, üzü xoş və şən idi. Oturanda və ya duranda o, yaxşı təəssürat bağışlayırdı, baxmayaraq ki, o, yoğun bədənə malik idi, boynu gödək idi, qarnı bir qədər qabağa çıxırdı, lakin bədənin yaxşı proporsiyası bunu gizlədirdi. O, möhkəm addımlarla addımlayırdı. Özünü adi adam kimi aparırdı. Ucadan danışırdı. O, yaxşı sağlamlığa malik idi, ölümündən dörd il əvvəl qızdırmadan dəfələrlə əziyyət çəkmişdi. O, ölümünə yaxın bir ayağını çəkirdi”. Onun sarayındakı şairlərdən biri onu “rex pater Europae” – “Avropanın kral atası” adlandırmışdı. Həqiqətən də, heç kəs Avropa tarixinə Orta əsrlər ərzində onun kimi bir damğa vura bilməmişdi. Böyük fransız mütəfəkkiri Şarl Monteskye isə özünün “Qanunların ruhu haqqında” dahiyanə əsərində Böyük Karla xüsusilə yüksək qiymət verir, tərifli sözlər bir növ panegirika xarakteri daşısa da, həqiqətin heç də təhrif olunması kimi qəbul edilmir. Tomas Moru düşündüklərindən daha çox oxuduqları haqqında danışmağına görə tənqid edən Monteskye, bu nəhəng sima haqqında daha çox düşündüklərini danışsa da, obyektivlikdən azacıq da olsa uzaq qaçmır, axı onun qiyməti də başlıca olaraq oxuduqlarına, tədqiqatına əsaslanır. O, Böyük Karlı erkən orta əsrlərin qəhrəmanı və əfsanəvi şəxsiyyəti, həm də Qərbi Avropada ilk xristian dövlətinin yaradıcı hesab edir. Çünki Karl həqiqətən də xristian dəyərlərinə əsaslanan dövlət qurmağa səmimi qaydada cəhd etmişdi. İcma adətləri əsasında deyil, həqiqət ruhunda qanunlar təsis etmişdi. O, hesab edirdi ki, dövlətin möhkəmliyi, tabeliyə əsaslanan hakimiyyətin gücündən asılı olduğu kimi, həm də təbəələrin sədaqətindən, onların etimadından və məhəbbətindən asılıdır. Əgər 21 gələcək hökmdarlar da Böyük Karldan nümunə götürsəydilər, onda xalqların həyatı, heç şübhəsiz, xoşbəxtlik naxışları ilə bəzənərdi. Böyük Karl savadsız olmasına baxmayaraq, bütün ömrü boyu maarifi inkişaf etdirdi, bunun üçün monastırlar yanında çox sayda məktəblər açmışdı, Akademiya yaratmışdı. Akademiyaya isə bütün dünyadan alimləri cəlb etmişdi və özü onun iclaslarına sədrlik edirdi. Karlın təşəbbüsü ilə Bibliyanın səhih mətni tərtib edilmişdi. Monarx qədim german rəvayətlərini və nəğmələrini yığırdı, alimlərə tapşırıq vermişdi ki, özünün doğma frank dilinin qrammatikasını işləyib hazırlasınlar. Bu sübut edir ki, Karl özünü german kimi hiss edirdi, nə öz xalqını, nə də şəxsən özünü latınlaşdırmağa cəhd etmirdi. Onun sarayı german üslubunda qurulmuşdu, boş vaxtını ova və ya kitab oxunmasını dinləməyə sərf edirdi. Sarayın ağasının fərdi sadəliyi və mötədilliyi şəraitində onun ətrafında bir qədər kobud dəbdəbə mövcud idi. Onun hökmranlıq dövrünü bəzən “Karolinq dirçəlişi” adlandırırlar, bu xaosa deyil, qaydalara, parçalanmağa deyil, birliyə xidmət nümunəsi idi. Məhz bu xüsusiyyətlər krala hakimiyyət verir. Böyük bir imperiyanı vahid bir dövlət kimi birləşdirən Şarlemandan fərqli olaraq, sonrakı bəzi dövlət başçıları öz hakimiyyətlərini qoruyub saxlamaq üçün idarə etdikləri xalqı parçalamaqdan, onun bütövlüyünü qorxulu təhlükə altına salmaqdan da çəkinməyərək, əslində dövlətçiliyə zərbə vururdular. Tayfalara, klanlara arxalanan hakimiyyətin dayaqlarının puçluğunu XXI əsrin əvvəllərində baş verən “ərəb baharı” prosesi açıq şəkildə göstərdi. Böyük Karl öz hakimiyyətini dövlətin bütün ərazilərinə yaymışdı, axı bu feodalizm dövründə görünməmiş iş, inqilabi xarakter daşıyan bir hadisə idi. Çünki feodalizm əslində mərkəzi hakimiyyətin iflasından xəbər verirdi, feodallar krallarla hesablaşmır, onları ələ salırdılar. Orta əsrlər Fransasında bir qraf guya krala təzim edirmiş kimi əyiləndə, onu qılçalarından tutub yıxmış, monarxı istehza obyektinə çevirmişdi. Karl isə Avropada sonralar da davam edən prosesin əksinə nəhəng dövlətinin parçalanmasına yol verməmiş, idarəçiliyi təkmilləşdirmək üçün hakimiyyətin pilləli qaydada bölünməsini tətbiq etmişdi. Bütün əməllərinə görə Böyük Karl tarixdə ən görkəmli hökmdarlardan biri hesab olunur. Təkcə Qərbdə Roma imperiyasını yenidən qurması ona tarixin ən böyük şəxsiyyətlərindən ibarət, o qədər də böyük olmayan qalereyaya tam əsasla daxil olmaq hüququ verir. Taxt-tacda olmasının sonunda Böyük Karlın hakimiyyəti bütün Mərkəzi və Qərbi Avropaya – Şimal dənizindən Aralıq dənizinə qədər, Atlantik okeanından Adriatik dənizinin şərq tərəflərinə qədər yayıldı. Qocalıq əsri olan Orta əsrlər termini humanistlər tərəfindən 1500-cü ilə yaxın leksikaya daxil edilmişdi. Qədim Yunanıstanda və Qədim Romada vətəndaş ləyaqətləri inkişaf edirdi, zəka və mədəniyyət ağalıq edirdi, sonralar isə barbarlığın, cəhalətin və ümumi tənəzzülün uzun dövrü başlandı. Humanistlər antik dövrün dəyərlərini bərpa etməyə çalışırdılar və ona görə də tarixçilər onların dövrünü İntibah epoxası adlandırırlar. Elmdə humanistlərdən gələn bir adət üzrə 476-cı ildə Romanın süqutu və Qərbi Roma imperiyası ərazisində barbar krallıqlarının yaranması Orta əsrlərin başlanğıcı kimi qəbul edilmişdir. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|