Bu kitab Azərbaycan Respublikası Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsinin 07 sentyabr 2015-ci IL dk-827/M nömrəli
Yüklə 1,87 Mb. Pdf görüntüsü
|
34 İmam Əbu Hənifə Hafiz Əbu Bəkr Əhməd ibn Əli əl-Xatib əl-Bağdadi “Tarixu Bağdad” əsərində bunları yazır: “Abdullah ibn Davud əl-Xuraybi dedi ki: “Müsəlmanlar namazda Əbu Hənifəyə dua etməlidirlər”. Bunu dedikdən sonra məclisindəkilərə Əbu Hənifənin hədis və fiqh elmindən danışdı”. 49 Xuraybi məşhur hədis hafizlərindəndir. Zəhəbi, “Təzkirə- tul-hüffaz” əsərində ondan bəhs edərək onu hafiz, imam, öndər ifadələri ilə tərifləmişdir. Vəki də “Abdullah ibn Davudun üzünə baxmaq ibadətdir”, − demişdir. Əsərində həmçinin bunları yazır: “Xuraybiyə “Əbu Hənifə bir çox məsələdə əvvəlki fikirlərindən daşınmışdır” − deyə irad tutdular. O, belə cavab verdi: “Elmdə dərinləşən hər fəqih əvvəlki fitvasından dönər”. 50 İmam, hafiz Xuraybi, Əbu Hənifəni böyük elm sahibi və sünnəni mühafizə edən bir insan olaraq tanıdır. Xatib isə, bunları yazır: “Muhəmməd ibn Hafs nəql edir: Həsən ibn Süleyman, “Elm ortaya çıxıb yayılmazdan əvvəl qiyamət qopmaz” - hədisini şərh edərkən belə demişdir: “Burada Əbu Hənifənin elmi və rəvayətləri açıqlaması nəzərdə tutulmuşdur”. Bu şərhi yazan Həsən ibn Süleyman hədis hafizlərin- dəndir. Belə ki, Zəhəbi “Təzkirətul-hüffaz” 51 və “Siyəru aləmin- nubəla” əsərlərində 52 onun tərcümeyi-halını yazmışdır. “Siyər”ində onun haqqında bunları yazır: “Qubbeyta, 53 hafiz, etdiyi işi təmiz görən İmam Əbu Əli Həsən ibn Süleyman əl-Bəsri. Misirdə yaşamışdır. İbn Yunus hədis 49. Xatib Bağdadi, “tarixu Bağdad”, Xııı, 344. 50. İmam Zəhəbi, “təzkirətul-hüffaz”, ı, 338. 51. İmam Zəhəbi, “təzkirətul-hüffaz”, ıı, 572. 52. İmam Zəhəbi, “Siyəru aləmin-nübəla”, Xıı, 508. 53. Xoşhallı insan deməkdir. 35 İslam alimlərinin gözü ilə hədis elmində hafizi olduğunu söyləmişdir”. Məhz belə bir imam Əbu Hənifəni tərifləyir, elmini, hədisləri və digər rəvayətləri haqqı ilə şərh etdiyini bildirir. Xatib “Tarixu Bağdad” əsərində bunları da qeyd edir: “Muhəmməd ibn Sələmə, Xələf ibn Əyyubun belə nəql etdiyini bildirir: Elm Allahdan Həzrət Muhəmmədə (s.ə.s), sonra səhabələrinə, sonra tabeuna, onların ardından da Əbu Hənifə və əshabına keçmişdir. İstəyən bunu qəbul etsin, istəyən də qəbul etməsin”. 54 Burada bunu da qeyd etmək yerinə düşər: Xələf ibn Əyyubun bu sözü İbn Hazmın Muhəmməd ibn Nəsr əl- Mərvəzi haqqında dediyi sözə bənzəyir. Belə ki, Zəhəbi, “Siyəru aləmin- nübəla” adlı əsərində İbn Nəsr əl-Mərvəzinin tərcümeyi-halında bunları yazır: “Əbu Muhəmməd ibn Hazm bir əsərində belə yazır: “İnsanların ən elmlisi, sünnələri bir yerə toplamağa çalışan, bunları yaxşı əzbərləyən, mənalarını öyrənən, hədislərin doğruluğunu, həmçinin, alimlərin icma və ixtilaf etdiklərini ən yaxşı bilən şəxsdir”. İbn Hazm fikirlərinə belə davam edir: “Səhabələrdən sonra bu sifətləri Muhəmməd ibn Nəsr əl-Mərvəzi qədər timsalında görəcəyimiz başqa şəxs yoxdur. Bir şəxs Həzrət Peyğəmbər və səhablərinə aid bütün hədislərin hamısını Muhəmməd ibn Nəsrin bildiyini iddia etsə, həqiqəti demiş olar”. Mən də deyirəm ki: 55 İbn Hazm İbn Nəsr haqqındakı bu qənaətə onun əsərlərini araşdırıb tədqiq etdikdən sonra gəlmişdir. Onun bu iddiasını Əhməd ibn Hənbəl və digər alimlərə də şamil etmək mümkündür. 56 54. Xatib Bağdadi, “tarixu Bağdad”, Xııı, 336. 55. Bunu deyən İmam Zəhəbidir. 56. İmam Zəhəbi, “Siyəru aləmin-nübəla”, XıV, 40. 36 İmam Əbu Hənifə Mən bunu da əlavə etmək istəyirəm ki, İbn Hazma görə Muhəmməd ibn Nəsr, Zəhəbiyə görə Əhməd ibn Hənbəl necədirsə (yəni hansı mövqedədirsə), mənim fikrimcə İmam Əzəm Əbu Hənifə həmin mövqeyə daha layiqdir. Çünki o, özünə tabe olunan müctəhidlərin öndəri, alimi və ən təcrübəlisidir. Əhməd ibn Hənbəl və İbn Məinin müəllimi olan Xələf ibn Əyyubun onun haqqındakı fikrinə gəldikdə isə, o Əbu Hənifə haqqında araşdırma apardıqdan sonra bu qənaətə gəlmişdir. Bu, böyük ustad tərəfindən edilmiş d oğ- ru şahidlikdir. Necə doğru olmaya bilər? İbnun-Nədimin ifadə etdiyi kimi o, bir çox elm sahələrindən xəbərdar idi. Nəqli və əqli elmlərdə ustad, sünnəni dərindən bilən, məşhur Mişqat şarihi Molla Əli əl-Qari, “Sənədul-ənam fi şərhi musnədil-iməm” adlı əsərində bunları yazır: “Əbu Hənifə haqqındakı ən gözəl hüsnü-zənn belə olmalıdır: O, səhih və zəif rəvayətləri yaxşı bilirdi”. 57 İmamların öndərlərindən sayılan Müvəffəq ibn Əhməd əl-Məkki “Mənəqibul-iməm əl-əzəm” adlı əsərində bəhs edilən Xələf haqqında bunları yazır: “Xələf ibn Əyyub Bəlxli idi. Əbu Yusifdən hədis rəvayət etmişdir. Öz dövründəki insanların ən zahidi və ibadətə düşkünü idi. Abdullah ibn Mübarəyi ziyarət etmiş, o da onu qucaqlamış və hədiyyələr vermişdir. Gedəndən sonra onun haqqında “Siması necə də cənnət əhlinin üzünə bənzəyir” − demişdir. Xələf Hammad ibn Sələmədən də hədis öyrənmişdir. Hammad onun haqqında belə demişdir: “Bu şəxsin siması kimi əxlaqı da necə gözəldir. Bizim yanımıza Xorasandan onun kimi yaxşı insan gəlməmişdir”. Xələf hicri 205-ci ildə vəfat etmişdir. Bəlx valisi Nuh ibn 57. Molla əli əl-Qari, “Sənədul-ənam”, s. 52 Dehli 1330. Muctəbəi nəşri. kitabı nəşrə hazırlayan əbdul-Fəttah əbu Ğuddənin qeydi: “əli əl-Qarinin bu sözü və İbn Hazmın daha əvvəl keçən Muhəmməd ibn nəsrlə bağlı qənaəti, hədislərin əksəriyyəti mənasında başa düşülməlidir. yoxsa bütün hədisləri və sünnələri ümmətdən yalnız bir insanın bilməyi mümkün deyil. Yüklə 1,87 Mb. Dostları ilə paylaş:
|