Bu kitab Azərbaycan Respublikası Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsinin 07 sentyabr 2015-ci IL dk-827/M nömrəli
Yüklə 1,87 Mb. Pdf görüntüsü
|
41 İslam alimlərinin gözü ilə hədis elmində Hənifənin, Buxara və Səmərqənddə yaşayan şəxs üçün isə Əhməd ibn Hənbəlin məzhəbinə tabe olmaq çox çətindir. Buxarada Hənbəli, Mərakeşdə Hənəfi, Hindistanda da Maliki məzhəbi mənsubuna rast gəlmək demək olar ki, mümkün deyil”. 67 Zəhəbi, Yəhya ibn Adəmin tərcümeyi-halında Mahmud ibn Ğaylandan bunu nəql edir: “Əbu Usamədən dinlədim: Hz. Ömər öz dövründə mü- səlmanların lideri idi. Bir çox elmlərdən xəbərdardı. İbn Abbas, Şabi, Sevri, Yəhya ibn Adəm kimi simalar da yaşa- dıqları dövrdə elmdə zirvəni fəth etmişdilər”. Zəhəbi daha sonra belə deyir: “Mən də əlavə olaraq bunu demək istəyirəm ki, Yəhya ibn Adəm də ictihad sahəsində imamların böyüklərindəndir. Öz dövrlərində elmə öndərlik edən insanlar: 1. Hz. Ömər. 2. Hz. Əli, İbn Məsud, Muaz və Əbud-Dərda. 3. Zeyd ibn Sabit, Hz. Aişə, Əbu Musa və Əbu Hüreyrə. 4. İbn Abbas və İbn Ömər. 5. Əlqamə, Məsruq, Əbu İdris, İbnul-Musəyyəb. 6. Urvə, Şabi, Həsən, İbrahim ən-Nəxai, Mücahid, Tavus və başqaları. 7. Zöhri, Ömər ibn Əbdüləziz, Qətadə və Əyyub. 8. Aməş, İbn Avn, İbn Cureyc, Ubeydullah ibn Ömər. 9. Əvzai, Sufyan əs-Sevri, Məmər, Əbu Hənifə və Şöbə. 10. Malik, Leys, Hammad ibn Zeyd və İbn Uyeynə. 11. İbnul-Mübarək, Yəhya əl-Kəttan, Vəki, Əbdürrəhman və İbn Vəhb 67. İmam Zəhəbi, “Siyəru aləmin-nübəla”, Vııı, 91-2. 42 İmam Əbu Hənifə 12. Yəhya ibn Adəm, Affən, Şafei və digərləri. 13. Əhməd, İshaq, Əbu Ubeyd, Əli ibn əl-Mədini və İbn Məin. 14. Əbu Muhəmməd əd-Darimi, Muhəmməd ibn İsmayıl əl-Buxari ilə digər elm və ictihad imamları”. 68 Zəhəbi, İbn Hazmın tərcümeyi-halında, onun “Mən haq- qa tabe olur və ictihad edirəm. Özümü hər hansı bir məz- həbə mənsub etmirəm” - dediyini bildirdikdən sonra belə deyir: “Fiqh elmini yeni öyrənməyə başlayan tələbə və ya sıravi insanın Quranın bir hissəsini əzbərlədikdən sonra ictihad etməyi doğru olmadığı kimi, ictihad mərtəbəsinə çatan alimin də başqasını təqlid etməyi doğru deyil. Üstəlik o necə ictihad edə və söylədiklərini əsaslandıra bilər? Yetərli elmi olmadığı halda bunu edə bilərmi? İctihad və təqlid baxımından üçüncü qrup bunlardır: Fiqh elmində yüksək səviyyəyə çatmış, bəsirətli, fərasətli, hədisləri bilən, üsul qaydalarını əzbərləyən, nəhv elmindən xəbərdar, Quran hafizi və təfsirlə məşğul olan, mövzuları yaxşı müzakirə qabiliyyətinə malik, bütün bunlarla yanaşı digər faydalı elmlərlə də məşğul olmuş şəxslər. Sadalanan xüsusiyyətlərə malik şəxs ictihad səviyyəsinə çatmış hesab edilir. Artıq həmin şəxsə hər hansı bir məsələ haqqındakı həqiqət əyan olmuş və Əbu Hənifə, Malik, Sevr, Əvzai, Şafei, Əbu Ubeyd, Əhməd və İshaq kimi böyük imamlardan biri də həmin həqiqətlə əməl edibsə həmin şəxs onlara tabe olmalıdır. Rüxsətlərin ardınca qaçmamalı və Allahdan qorxmalıdır. Xülasə özü dəlillərin hamısından xəbərdar olduğu bir məsələdə ictihad etməli, təqlidə meyl etməməlidir.” 69 68. İmam Zəhəbi, “Siyəru aləmin-nübəla”, ıX, 525. 69. İmam Zəhəbi, “Siyəru aləmin-nübəla”, XVııı, 191. 43 İslam alimlərinin gözü ilə hədis elmində Zəhəbi, Əbu Hənifənin tərcümeyi-halını yazarkən Xatib əl-Bağdadinin “Tarixu-Bağdad” əsərində Əbu Yusif vasitəsilə Əbu Hənifədən nəql etdiyi hekayəni də əsərinə daxil etmişdir. Hekayədə Əbu Hənifənin elm öyrənməyə başlaması və fiqh elmini digər elmlərdən üstün tutmağına da yer verilmişdir. Zəhəbi həmin hekayənin uydurma olduğunu belə izah edir: “Əbu Yusifdən nəql edilmişdir. “Əbu Hənifə dedi ki: − Elmə böyük marağım var idi. Lakin, hansı elmi öy- rənmək lazımdır deyə qərar verə bilmirdim. Ətrafımdakı insanlardan hər hansı elmdə müəyyən səviyyəyə çatandan sonra nə edəcəyim haqqında soruş- urdum. Mənə − Quran öyrən, − dedilər. Mən də − Öyrənəndən sonra nə iş görəcəyəm? − deyə soruşdum. − Məsciddə otucaqsan. Uşaqlar və gənclər səndən Quran öyrənəcəklər. Çox keçmədən onlardan biri Quranı səndən daha yaxşı əzbərləyəcək və ya səninlə eyni səviyyəyə çatacaq. Bir də baxacaqsan ki, sənin müəllimliyini əlindən alacaq, − dedilər. Burada onu qeyd edim: 70 Elm öyrənməyi ancaq başqalarından fərqlənmək üçün istəyən şəxs belə düşünər. Halbuki, Hz. Peyğəmbər “Sizin ən xeyirliniz Quran öyrənən və öyrədənlərinizdir” – buyurmuşdur. 71 Məsciddən daha fəzi- lətli yer var? Elm öyrədən şəxs Quran müəlliminin dərəcə- sinə çata bilər? Xeyr, bilməz! Hələ günaha bulaşmamış uşaqlardan daha yaxşı tələbə olar? Bu hekayənin uydurma olduğu qənaətindəyəm. Həmçinin sənədində etibarsız ravilər var. Hekayənin davamı belədir: 70. Bunu deyən İmam Zəhəbidir. 71. Buxari, Fədailul-Quran, 21. 44 İmam Əbu Hənifə Soruşdum: − Hədisləri dinləyib yazmaq istəyirəm. Beləcə dünyada ən çox hədis bilən olsam necə olar? Belə cavab verdilər: − Qocalıb əldən düşəndə rəvayət etdiyin hədislərdə xəta etməkdən xilas ola bilməyəcəksən. Belə olduğu təqdirdə insanlar səni yalançılıqda günahlandıracaqlar. Beləliklə, ömrünün sonuna yaxın adını ləkələmiş olacaqsan. Bu cavab qarşısında: − Elə isə bu mənlik deyil, − dedim. Bunu demək istəyirəm: 72 Daha əvvəldə qeyd etdiyim kimi, bu hekayə uydurmadır. Çünki İmam Əbu Hənifə hədis təhsili almışdır. Hicri 100- cü ildən sonra daha çox hədis öyrənməyə çalışmışdır. O vaxtlar uşaqlar hədis elmi işə məşğul olmurdular. Uşaqların və gənclərin hədis dinləyib öyrənməsi hicri 300-cü ildən sonra başlamışdır. Əksinə hədisləri öyrənmək istəyən şəxslər o vaxtlar (Əbu Hənifənin dövründə) böyük alimlər idi. Hətta alimlərin Qurandan sonra, hədisdən başqa öyrənəcəkləri bir elm sahəsi yox idi. Fiqh kitabları isə, o vaxtlar hələ tədvin edilməmişdi. Əbu Hənifə daha sonra belə deyir: Sonra nəhv öyrənmək fikrinə düşdüm. − Nəhvi və Ərəb dilini öyrəndikdən sonra nə işlə məşğul olacam? − deyə soruşdum. Mənə: − Müəllim kimi bir küncdə oturacaqsan. Ən çox iki-üç dinar qazanacaqsan, – dedilər. Mən də − Bunun da axırı yoxdur, − dedim. − Bəs şerlə məşğul olsam və böyük şair olsam necə olar? − deyə soruşdum. − Birini tərifləsən səni mükafatlandırar. Bir şey 72. Bunu deyən İmam Zəhəbidir. Yüklə 1,87 Mb. Dostları ilə paylaş:
|