Bulten sinir sayisi pdf
Yüklə 182,95 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İnsan Zihninin Kendi Koyduğu Sınırları Aşabilmesi: ‘Öğrenilmiş Çaresizlik’ Karşısında ‘Öğrenilmiş İyimserlik’
94 Sınır Özel Sayısı, Yaz 2016 İ nsan, hayatını sürdürürken çeşitli sınırlarla kuşatılmıştır. Bunların kimisi fiziksel ve dış etkenlerden kaynaklıyken bazıları da psi- kolojik ve içsel nedenlerle oluşur. İnsan nasıl kendi potansiyelini ketleyebilir ve kendi kendini olumsuz sınırlarla nasıl kuşatabilir? Bunun ne kadar bilincindedir? Kendi yarattığı veya koşul- ların dayattığı sınırların farkında mıdır ve bun- lara müdahale edebilir mi? Sınırlarının farkında olmak onları ortadan kaldırmanın ilk koşuludur. Bu bağlamda öğrenilmiş çaresizlik kuramı, ça- resizliğin nasıl “öğrenildiğini” ve insanın haya- tındaki temel kararları nasıl etkilediğini inceler. Çaresizlik öğrenilebildiğine göre, ‘çaresiz olma- mak’ da öğrenilebilir mi? Bilinçli farkındalık ile bu nasıl başarılabilir? İnsan davranışında öğrenme sürecinin çok önemli bir yeri vardır. Deneyim ve pratik so- nucu davranıştaki göreceli ve kalıcı değişmeler olarak tanımlanan öğrenme, konuştuğumuz dili, tutum ve inançlarımızı, gelenek ve görenekleri- nizi, amaçlarımızı, uyumlu ve uyumsuz kişilik özelliklerimizi ve algılarımızı etkilemektedir. (Hulse, Egeth ve Deese, 1980, aktaran Ersever ) Öğrenilmiş çaresizlik kavramı ilk olarak, daha sonradan Pozitif psikolojinin kurucularından ola- cak Seligman ve arkadaşı Maier’in (1967) Pen- nsylvania Üniversitesinde hayvanlarla yaptıkları araştırmalarıyla tanımlanmıştır. Bu araştırma- cılar kaçma, çaresizlik ve kontrol grubu olmak üzere, üç grup köpek kullanmış ve köpeklere iki İnsan Zihninin Kendi Koyduğu Sınırları Aşabilmesi: ‘Öğrenilmiş Çaresizlik’ Karşısında ‘Öğrenilmiş İyimserlik’ Derleyen: Selin Erş Shutterstock.com Anadolu Aydınlanma Vakfı Düşünüyorum Bülteni Sınır Özel Sayısı, Yaz 2016 95 ayrı deneysel işlem uygulamışlardır. İlk aşamada birinci gruptaki köpeklere bir kutu içinde kaçabilecekleri elektrik şoku verilmiş, kutu içindeki bir pedala bastıklarında elektrik şoku kesilmiştir. Bu gruptaki köpeklere şokun geleceği- ni önceden belirten herhangi bir ayırt edici uyarıcı verilmeksizin 64 şok ve- rilmiş ve köpekler bir kaç tekrardan sonra şoku pedala basarak durdurmayı öğrenmişlerdir. Deneye katılan ikinci gruptaki köpeklere ise birinci grup- taki köpeklerle aynı özellik ve sayıda şok verilmiş, ancak, deney ortamı bu gruptaki köpeklerin elektrik şokunu kesemeyeceği biçimde düzenlenmiştir. Deneye katılan üçüncü grup köpeklere deneyin birinci aşamasında hiç bir iş- lem uygulanmamıştır. (Ersever) Köpeklerin her biri kendi grubunda bu deneyimi kazandıktan sonra, üç grup da başka bir kutuya konmuştur. Bu- rada, kutunun bir tarafını diğerinden ayıran alçak bir engel yer almaktadır. Böylece köpekler engelin üzerinden atlayarak elektrik şoklarından kaçabi- leceklerdir. Deney sonuçları incelen- diğinde, şokları önceden denetlemeyi öğrenen köpekler engeli aşıp kaçabi- leceklerini çok kısa sürede fark etmiş- lerdir. Daha önce şok verilmeyen kö- pekler de çok kısa sürede engeli aşıp şoktan kurtulmayı öğrenmiştir. Ancak yaptığı hiçbir şeyin işe yaramadığını öğrenmiş olan köpek, kutunun şoksuz bölümüne geçmek için engelin üze- rinden kolayca atlayabilecek olmasına karşın, kaçmak için hiçbir çaba göster- memiştir. Kutudan düzenli olarak şok almasına rağmen kısa bir sürede pes etmiş ve olduğu yerde yatmıştır. Ku- tunun diğer tarafına atlayarak elektrik şokundan kaçabileceğini hiç fark et- memiştir. Köpekler, maruz kaldıkları ve daha da önemlisi engelleyemedik- leri bu elektrik şoku karşısında çare- sizlik geliştirmişlerdir. (Aksoy) Öğrenilmiş çaresizlik modeli, köpek- lerin kendi davranışlarıyla elektrik şokunun verilmesi arasında hiç bir ilişkinin bulunmadığını öğrenmeleri- ne işaret etmektedir. Yani, davranış ve davranışın sonucu arasında bir ilişki olmadığı konusu yaşamın çeşitli yön- lerine genellenerek çaresizlik davranı- şını ortaya çıkarmaktadır. (Cananoğlu, 2011) Hiroto (1974) kontrol edilemeyen gürültü uyarıcısı vererek insanlarda öğrenilmiş çaresizlik gelişimini araş- tırmıştır. Yine üçlü deney düzeneği içinde oluşan araştırmada, deneyin birinci aşamasında, çaresizlik ve kaç- ma olmak üzere iki denek grubu çok yüksek sese maruz bırakılmıştır. Ça- resizlik grubundaki denekler hayvan deneylerinde olduğu gibi hem kontrol grubuna hem de kaçma grubuna göre daha yüksek oranda çaresizlik davra- nışında bulunmuşlar, gürültüyü kont- rol edebilecekleri halde kontrol etme yönünde çok az çaba göstermişlerdir. Öğrenilmiş çaresizlik kavramı pek çok bilim adamı tarafından değişik şe- killerde tanımlanmıştır. İlk defa Seligman tarafından ortaya atılmış olan öğrenilmiş çaresizlik, kı- saca bir davranış ile bu davranışın so- nucu arasında bir bağlantı olmadığını öğrenmesi sonucunda bireyin benzer durumlarda gereken davranışı yapma- ması olarak tanımlanabilir (Isaacowitz ve Seligman, 2007). Seligman’a göre davranışları ile belirli bir sonucu kont- rol edemeyeceğini öğrenen bireyde, güdüsel, bilişsel ve duygusal alanlar- da olmak üzere, üç yetersizlik ortaya çıkar. (Maier ve Seligman 1976, Akta- ran Ersever, 1993). Güdüsel alandaki yetersizlik kendini, davranışa gerek- tiği kadar aktif olarak hazır olmama şeklinde gösterir. Bilişsel yetersizlik kendini kontrol algısının zayıflaması ile gösterir. Olayların kontrol edilme- si mümkün olsa bile, bireyin kontrol edebilmek için gerekli olan davra- nışları öğrenmesi güçleşir. Duygusal yetersizlik otonom faaliyetlerdeki de- ğişme ile kendini gösterir. Bireylerde- ki kalp atışlarındaki yükselme, kaygı gibi belirtiler buna örnektir. (Ersever.) Abramson ve arkadaşlarına (1978) göre iki tür çaresizlik vardır. Bunlar- dan birisi evrensel diğeri de birey- sel çaresizliktir. Evrensel çaresizlik, sonucu kontrol etme yönünden tüm bireylerin başarısız olduğu durumları belirtmektedir. Bireysel çaresizlik ise sonucu kontrol etme yönünden bir bireyin başarısız diğer bireylerin ise başarılı olduğunu gösteren durumları ifade etmektedir Tadeusz, (1993)’a göre öğrenilmiş çaresizlik olumsuz durumlardan ka- çınmak veya başarmak gayretlerinde çevreyi etkileyecek bir yol bulamayan bireyin denemelerden vazgeçmesidir. (Aktaran, Sünbül ve Gürsel, 2001). Başka bir tanıma göre, kişinin her- hangi bir durumda çok sayıda başa- rısızlığa uğrayarak, bir şey yapsa da hiçbir şeyin değişmeyeceğini, olayla- rın kendi kontrolünde olmadığını, o konuda bir daha asla başarıya ulaşa- mayacağını düşünüp, bir daha deneme cesaretini kaybetmesidir. Öğrenilmiş çaresizlik, geçmişteki acı deneyim- lerden çıkarılan negatif şartlanmaların bugünkü davranışları belirlemesidir (Sekman, 2006, Cananoğlu, 2011). Atkinson ve arkadaşları (1996) öğre- nilmiş çaresizlik yaşantısı sırasında insanda ortaya çıkan durumu stres du- rumu olarak ele almaktadır. Bu çare- sizlik yaşantısına bağlı olarak yaşanan stres durumu sırasında insanda ortaya psikolojik, bilişsel ya da fiziksel bo- zukluklar çıkabilir. Geçirdiği yaşantılarında istenilen so- nucun ortaya çıkmasını sağlayamayan ve davranışları ile bir sonucun ortaya çıkışını kontrol edemeyeceğine yani başarısız olacağına inanan bir insan, gelecekte davranışlarıyla sonucu kont- rol edebilecek bile olsa, sonucu kontrol etmesini mümkün kılacak davranışları göstermeyecektir. Yapılan araştırma- lar, davranışlarıyla sonucu kontrol edemeyen organizmanın başlangıçta hareketsiz kaldığını, denemeler ilerle- dikçe, edilgin hale geldiğini yani pasif- leştiğini ve ilerleyen saflarda durumun “davranış-sonuç” ilişkisi bakımından tam bir “çaresizlik” halini aldığını or- taya koymaktadır. (Cananoğlu, 2011) Anadolu Aydınlanma Vakfı Düşünüyorum Bülteni Yüklə 182,95 Kb. Dostları ilə paylaş:
|