BuludHeyderEliyev indd
Yüklə 1,93 Mb. Pdf görüntüsü
|
16 ğundan o, bəhs etdiyi sahələrlə bağlı öz görüşlərini aydın məntiqlə söyləyirdi. Konkret olaraq dövlətimizin dilinin adına gəldikdə isə o deyirdi: “... Heç kəs deyə bilməz ki, XII əsrdə kim nə deyibsə, o bu gün bizim üçün ehkamdır. Heç kəs deyə bilməz ki, XV əsrdə kim nə deyibsə, o da bizim üçün ehkamdır. Bunu nəzərə almaq lazımdır və bunu unutmaq lazım deyil. Bu gün biz dövlət dilimiz haqqında məsələni müzakirə edərkən heç bir konyukturaya yol verməməliyik. Hansısa bir qərarı qəbul edəcə- yiksə, - bu, kimin xoşuna gələcək, ya gəlməyəcək, - bu bizi narahat etməməlidir. Biz onu həqiqət əsasında qəbul etməliyik və kimdənsə üzrxahlıq da etməməliyik: Bağışlayın, biz sizinlə qardaşıq, amma biz dilimizi belə etmək isəyirik. Mən bununla da razı deyiləm”. Heydər Əliyev əsl dilçi, tarixçi kimi təhlil aparır – dili- mizin kökü barədə müfəssəl məlumat verir, dilimizin mən- sub olduğu qrupu xarakterizə edir, keçdiyi inkişaf yollarını səciyyələndirir, dilimizin daim inkişafda olduğunu söylə- yirdi. O deyirdi: “... Keçmiş Sovetlər İttifaqının ərazisində türk- dilli 23 xalq məskun olubdur. Yəni türkdilli xalqlar çoxsaylıdır və millətcə, dilcə türk kökündən olan xalqlar çoxsaylıdır. Əgər keç- miş Sovetlər İttifaqının ərazisində türkdilli 23 xalq olubsa, onun hüdudlarından kənarda da var. Bu da təbiidir, çünki dünyada olan dillər ayrı – ayrı dil qruplarına bölünüblər və bu dil qrupları tarix boyu, əsrlər boyu formalaşıblar, sonra şaxələniblər və hər bir şaxə müəyyən proseslər nəticəsində öz istiqamətində inkişaf edib və gəlib indiki səviyyəyə çatıbdır”. Bununla da Heydər Əliyev dillərin, o cümlədən türk dillərinin tarixi köklərin- dən şaxələnməsini təbii bir proses kimi qiymətləndirir, hər şeyin inkişafda olduğunu dünya yarandığı gündən indiyə qədər baş verən inkişaf kimi dəyərləndirirdi. Doğrudan da, dünyada hər şey dəyişir, inkişaf edir, yeniləşir, bir söz- 17 lə, olduğu kimi qalmır. Belə olan təqdirdə şaxələnmənin, diferensiallaşmanın qarşısını almaq inandırıcı görünmür. Bu mənada keçmiş Sovetlər İttifaqı ərazisində yaşayan 23 türkdilli xalqın hər birinin dilinin adı olması onların tarixi nailiyyətləridir, onların inkişafıdır. Ancaq bununla belə, inkişaf türkdilli xalqların heç birinin tarixi – etnik kökünü inkar edə bilmir, bu heç mümkün də deyildir. Bu mənada Heydər Əliyev dillərin (o cümlədən türk dillərinin) dünə- ni, bu günü və sabahı barədə aydın bir məntiqlə deyirdi: “Şübhəsiz ki, dünyada olan dillərin bugünkü səviyyəsi də son hədd deyil. Bəşəriyyət, insan cəmiyyəti daimidir, hər şey inkişaf- dadır, yüz, iki yüz, beş yüz ildən sonra nə olacaqdır, - bunu biz indi deyə bilmərik. Ancaq şübhəsiz ki, nə dünya belə olacaqdır, nə də dünyanın mənzərəsi bu şəkildə qalacaqdır. Hər şey inkişafdadır. Belə olan halda, şübhəsiz ki, bizim mənsub olduğumuz türkdilli xalqlar da şaxələniblər, məskun olduqları yerin, ərazinin təsiri altında, qonşularının, başqa amillərin təsiri altında hərəsi öz is- tiqamətində inkişaf edibdir”. Bununla da Heydər Əliyev türk- dilli xalqların ortaq dəyərlərdən, vahid kökdən şaxələnmə- sini təbii qəbul etməklə yanaşı, hər birinin məskun olduğu ərazinin, əlaqədə olduqları xalqın təsiri ilə bağlı özünəməx- sus xüsusiyyətlər əldə etdiklərini də istisna etmirdi. Hey- dər Əliyev türk dillərinin dövlət dili statusu alması barə- də qeyd edirdi ki, burada dövlətin yaranması və dövlətin formalaşması vacib amillərdəndir. Düzdür, türk xalqlarının dövlətçilik tarixi və çoxlu dövlətləri olmuşdur. Ancaq türk xalqlarının (xüsusilə keçmiş Sovetlər İttifaqında yaşayan 23 türkdilli xalqın) milli dövlətlərinin dövlət dili daha çox XX əsrlə bağlıdır. Yəni, türk sözü ümumiləşdirici bir etnik termin kimi tarixən millət və dövlət adı kimi işlənmişdir. 18 Sonralar bu sözün (türk sözünün) ehtiva etdiyi millət və dövlət anlayışı inkişaf etmiş, şaxələnmiş, qol – budaqlara ayrılmışdır. Bütün bəşəriyyət üçün millət, dövlət anlayışı və onun statusunun müəyyənləşməsi türk xalqlarının da, təbii ki, tarixi taleyidir. Bu barədə Heydər Əliyev deyirdi: “Ancaq bu dillərin, yəni bizim bu türk dili qrupuna mənsub dil- lərin gəlib dövlət dili səviyyəsinə çatması XX əsrdə baş veribdir. Mən başqa Avropa dillərini demirəm. Dövlət dili statusu alınma- sı da, şübhəsiz ki, hər bir dövlətin dövlət kimi formalaşması ilə bilavasitə əlaqədardır”. Heydər Əliyev dövlət dili anlayışına aydınlıq gətirmək üçün tarixdən müqayisələr gətirir, qohum – qardaş türk xalqlarının tarixində baş vermiş hadisələri xatırladırdı. Bu- nunla da müqayisələr və tarixi gerçəklikləri üzə çıxarmaq yolu ilə dövlət dili və onun formalaşması ilə bağlı həqiqət- ləri söyləyirdi. O, Osmanlı imperatorluğunun simasında bu imperatorluğun dilinin adı və Türkiyə Cümhuriyyə- ti yaranandan sonra bu cümhuriyyətin dövlət dilinin adı barədə çox dəqiq elmi fikri dəlil kimi gətirirdi. Bu məna- da Heydər Əliyevin dediklərini xatırlamaq yerinə düşər: “Osmanlı imperatorluğu və Osmanlı dili bu müzakirələr zamanı (yeni konstitusiya layihəsində 23-cü maddənin – dövlət dili məsələsinin müzakirəsi nəzərdə tutulur – B.X.) tez – tez yada salınır. Amma məlumdur ki, Osmanlı imperatorluğunun dövlət dili XIX əsrədək türk dili deyildi, tarixçilərimiz bunu yaxşı bilir- lər. İmperatorluq Osmanlı İmperatorluğu idi, amma dövlət dili türk dili deyildi. Götürün arxivlərdə onların kitablarına baxın, həmin padşahların, sultanların fərmanlarına baxın, onlar türk dillərində yazılmayıb. Bütün bunlar ərəb–fars dillərində yazılıb. Gedin İstanbuldakı muzeylərə baxın, yəqin çoxları baxıblar, kim Yüklə 1,93 Mb. Dostları ilə paylaş:
|