214
rilən iclasda onun adı çıxış eləyənlərin siyahısında ikinci
olmasına baxmayaraq, ona söz verilməyib. Bu baxımdan
mən xahiş eləyərdim ki, orada iclasda sədrlik eləyən hör-
mətli akademikimiz Bəkir müəllim konstitusiya layihəsinin
23-cü maddəsinə öz münasibətini bildirsin.
H.ə.əliyev: Bəkir müəllim, daha bildirməlisən. Bəkir
müəllim orada əziyyət çəkib, rəhbərlik eləyib, indi istəyir-
siniz ki... Buyurun, Bəkir müəllim.
b.nəbiyev – EA-nın ədəbiyyat, dil və incəsənət böl-
məsinin akademik katibi: Hörmətli prezident, möhtərəm
müşavirə iştirakçıları. Mən elə bilirəm ki, ayın 30-da olan
yığıncaqda Azərbaycan dilinin Azərbaycanın dövlət dili
olması haqqında təklifi irəli sürən bir adam olmayıb, bura-
da Ramiz müəllimin verdiyi məlumatdan gördünüz ki, 15
nəfər olub. Bu 15 nəfərin hamısına da mən söz vermişəm.
Beləliklə də, bir adama söz verməməyim hələ mənim bu
məsələyə münasibətdə özgə bir mövqe tutmağıma dəlalət
eləmir. O ki, qaldı Afad müəllimə söz verməməyimə, öz
aramızda gəlin etiraf eləyək, mənim həyatımda ölkənin
rəhbərinin iştirak elədiyi iclası aparmaq birinci dəfə idi.
Mən çox həyəcanlı idim. Və mən çox sevinirəm ki, bircə
xətaya yol vermişəm, o da bundan ibarətdir. Afad müəllim,
mən buna görə üzr istəyirəm.
H.ə.əliyev: Eybi yoxdur.
b.nəbiyev: Hörmətli prezident, indi ki, mən bura çıx-
mışam, - yəni mən danışmaq fikrində deyildim, elə hesab
eləyirdim ki, bir halda ki, orada yığıncağı aparmışam, bu
mənim qənaətimdir, - icazə verin, bir arayış verim. Bu ara-
yışı da verməyə hörmətli şairimiz Nəriman Həsənzadənin
nitqindəki bir detal məni vadar eləyir.
215
O, çox gözəl şairdir, tariximizi də çox gözəl bilir. Bir
sıra tarixi pyeslərin müəllifidir. Lakin burada gətirdiyi ta-
rixi bir faktda balaca bir yanlışlıq oldu. Halbuki o faktın
bizim üçün çox böyük əhəmiyyəti var. Orada Əbül – üla
Gəncəvidən yox, bizim böyük şairimiz, böyük alimimiz Xə-
tib Təbrizidən söhbət gedir. Xətib Təbrizi XI əsrdə yaşamış
Azərbaycan filoloqu, Azərbaycan şairidir. Onun haqqında
mərhum Azərbaycan alimi, gözəl ərəbşünas filoloq Malik
Mahmudov iki kitab çap elətdirib – 1982-ci, 1983-cü illərdə.
Kitablardan birinin adı belədir: “Piyada Təbrizdən Şama
qədər”. Piyada Təbrizdən Şama qədər elm dalınca gedən
bu şairin, filoloqun adı Xətib Təbrizidir. Onun bir xatirə-
si həmin alimin kitabında öz əksini tapır. Müxtəsər məz-
munu bundan ibarətdir: deyir, mən kor filosof şair Əbül –
Üla Məərinin dərsində oturmuşdum. Məscidin hücrəsində
dərs keçirdik. Bir də gördüm ki, təbrizli qonşularımdan bir
neçə adam girdi məscidə. Mənim qanım qaynadı. Çoxdan
həmyerlilərim haqqında heç bir məlumat almamışdım.
Ona görə müəllimdən izn istədim ki, bəs, bəlkə mən gedim
həmyerlilərimlə danışım. O, mənə icazə verdi. Mən təfər-
rüatları demirəm. Deyir ki, mən onun özünün eşitdiyi bir
məkanda, yəni ondan yəqin bir – iki metr aralı təbrizli qo-
humlarımla, tanışlarımla söhbət elədim, qurtardım. Onlar
dağılışdılar, getdilər. Əbül – üla Məəri, o filosof məndən
soruşdu: Ya Xətib, sən o adamlarla hansı dildə danışırdın?
Mən cavab verdim ki, azərbi dilində danışırdım. Bizim
tərəflərdə, yəni Təbrizdə və onun ətrafında bu dildə danı-
şırlar. Dedi ki, mən sizin dilinizi bilmirəm. Amma onu çox
məmnuniyyətlə dinlədim. Sonra mənim bu iki gözdən kor
müəllimim bizim danışdığımız sözləri eynilə elə təkrar elə-
216
di, indiki anlayışla desək, maqnitofon lenti kimi. Mən onun
bu hafizəsinin qarşısında heyrət elədim. Bax, mətləb bu cür
olubdur.
Mən bunu xüsusilə ona görə qeyd elədim ki, Heydər
Əliyeviç, bu məsələnin təxminən bir min il tarixi var. Bu
yazıçı – Xətib Təbrizi 930-cu ildə anadan olubdur. Əgər
930-cu ildə anadan olan yazıçı – şairin dilindən mənbələrə,
ərəb mənbələrinə əsasən bizim mərhum professor Malik
Mahmudov bu mətləbi deyibsə bizə, onun qəbri nurla dol-
sun və bizim komissiya üzvləri bir daha bilsinlər ki, “Azər-
baycan dili” anlayışdır “azərbi”, oradakı o “can” sözünə
siz fikir verməyin, ona görə ki, dilin inkişafında şəkilçinin
artırılması tamamilə təbii şeydir.
İndi mən soruşuram: “azərbi” və Təbrizdə danışılan
dil. Daha bu, Şotlandiyada danışılan dil deyil ki! Bu, təmiz
ana dilimiz, o zamankı mərhələsində danışılmış bir dildir.
Diqqətiniz üçün sağ olun.
H.ə.əliyev: Sağ olun. Sabir, buyur. Sabir ikinci dəfə
danışır.
S.rüstəmxanlı: Təklifim var, hörmətli prezident.
H.ə.əliyev: Yaxşı.
S.rüstəmxanlı: Mən qısaca bir təklif vermək istəyirdim.
Hörmətli prezident və hörmətli müşavirə iştirakçıları. Bəkir
müəllimin bu sözü məni məcbur elədi bir misalı da mən çə-
kim. 1300 il əvvəl Məhəmməd peyğəmbərin vaxtında, yəni
onun zamanında yaşayan və onun yaxın silahdaşlarından
birindən soruşublar ki, bu Azərbaycan nə məmləkətdir?
Peyğəmbərin həmin silahdaşı deyib ki, Azərbaycan qədim-
dən türklərin yaşadığı bir dövlətdir. Bunu bütün tarixçilər
də, bütün filoloqlar da bilir. Ona görə istənilən tərəfdən –
217
həm Azərbaycan dili tərəfdarlarının, həm də türk dili tərəf-
darlarının burada nə qədər istəsəniz dəlil gətirməyə imkanı
var – bir-birini bəyənən, bir-birini qəbul eləyən və bir-birini
inkar eləyən. Taleyimizin tarixi belə gətirib.
Mənim fikrim nədir? Hörmətli prezident, burada bə-
ziləri elə başa düşür ki, dilin dəyişilməsindən söhbət gedir.
Guya biz “türk dili” deyəndə Osmanlı türklərinin dilini qə-
bul eləyirik. Tamam ayrı bir söhbət gedir, ayrı bir məsələ-
dir. Mən sizdən üzr istəyirəm, qoy heç kim inciməsin və
burada yenə sizə müraciət edirəm. Siz Azərbaycan xalqının
taleyində, tarixində çox ciddi rol oynamış bir adamsınız.
Siz Azərbaycanda hakimiyyət başına gələndə mənim 23
yaşım var idi. Bütün ömrümüz sizin dövrünüzdə keçib və
sizin Azərbaycan üçün nə işlər gördüyünüzü biz hamımız
bilirik. Məhz sizin vaxtınızda Azərbaycanda elə mədəniy-
yət məsələləri qaldırılıb ki, on illərlə ona heç kim toxuna
bilməyib qorxusundan. Məhz sizin vaxtınızda Azərbaycan-
da repressiya qurbanlarının haqqı bərpa olunub, o cümlə-
dən Hüseyn Cavid Sibirdən qaytarılıb öz Vətəninə və onun
haqqı özünə verilib. Məhz sizin vaxtınızda bizim bir çox
unudulmuş yazıçılarımızın, şairlərimizin haqqı qaytarılıb,
yubileyləri keçirilib, qəbirlərinin üstündə məqbərələri, abi-
dələri qurulub. Məhz sizin vaxtınızda Azərbaycan varlığı
bir daha xatırlanıb, “Azərbaycan” sözü dünyada gur səslə-
nib və Azərbaycanın mənəvi yaddaşı dirilib, Azərbaycanın
yaddaşı qaytarılıb özünə. Keçmişimizə qorxusuz baxa bil-
mişik.
Mən bugünkü müzakirəni sizin gördüyünüz işlərin da-
vamı hesab eləyirəm. Elə hesab edirəm ki, bu gün siz bu
məsələyə məhz ona görə bu cür ciddi vaxt ayırırsınız ki, siz
Dostları ilə paylaş: |