Cahid kəRİmov maşinqayirma çAŞIOĞLU

a


s

a­

x

sərbəstliK dərəcəsinin müəyyən sayında 3 etibarlığına qiymət mə’lumat cədvəlindən Styudent əmsalını tapırlar:

b
a- = —;= sərbəstliK

^x vn

urada ^a _x - N orta qiymətdən ibarət çoxluq üçün orta KvadratiK meyletmədir;

dərəcələrinin sayı Kimi müəyyən edilən (və ya naməlum) xaraKteristiKaların sayı qədər azaldılmış müşahidələr sayı başa düşülür. Orta hesabi qiyməti tə’yin edərKən k = n -1

3
t

və ^ax müəyyən edildiKdən sonra s = və

M (x) riyazi gözləməsi üçün inam intervalının (x-S) və (x + s) sərhədlərini tapırlar.

Analoji olaraq a _T üçün də inam intervalının

2

sərhədlərini müəyyən etməK olar. Bundan ötrü Â pay­lanmasından istifadə etməK daha məqsədə uyğundur. Onun əsasında

2,2,22 ,,

Y₁ T 2a və ya Y₁^a<^a_T

yaza bilərəK.

T-> J ₂ K 2 _2

Burada Y =~r ; ² - —y

2 crT

2 2

Yı və y₂ əmsalları sərbəstlİK dərəcələrinin sayı K və inam intervalı ( - dan asılı olaraq müəyyən edilir (mə’lu- mat cədvəli).

Xətaların cəmlənməsinin əsas tənliK.lərinin alınması. Ayrıca götürülmüş bir cihazın funKsional parametrlərinin cəmlənməsini təhlil edəK.

Fərz edəK Ki, z çıxış Kəmiyyətinin x giriş Kəmiyyətindən və ölçmə cihazının mexanizminin bir sıra bir - birindən asılı olmayan funKsional parametrlərindən (a, b, s,...h) asılılığı məlumdur:

^ = f (a, b, s....h)

ifadəni diferensiallayıb

dz =—dx+—da+—db+ +—dh

dx da db dh

asılılığını alarıq.

da, db,....dh çox KiçiK Kəmiyyətlər olduğundan onları müvafiq olaraq funKsional parametrlərin xətaları (A a, A bA h ) ilə əvəz etməK olar:

dz = ^—dx +^—Aa +^—Ab +... +^—Ah ⁽³.1⁷⁾

dx da db dh

burada dz-çıxış Kəmiyyətinin x giriş Kəmiyyətindən və funKsional parametrlərin xətalarından dəyişməsi; dx -

ölçülən giri, Kəmiyyətinin dəyiləsi; f; —;

d a d b

df

- tə’sir əmsalları olub, funKsional parametrlərdən hər

d h

df

birinin xətasının z çıxış Kəmiyyətinə tə’sirini göstərir;

dx

- ölçmə cihazının həssaslığıdır.

(
dh


db


da


(3.18)


df A df a A df M

— Aa + —Ab +... + — A h


Az

17) - dən alınır Ki, çıxış Kəmiyyətinin xətası

asılılığı ilə müəyyən olunur. İdeal halda A a = 0 ,

df

Ab = 0 ,... Ah = 0 olarsa, (3.17) ifadəsi dz = — dx şəKlini

dx

alardı.

Cihazın a,b,c...h parametrlərinin xətaları uyğun element (ünsür) və ya hissələrin ölçülməsi yolu ilə müəyyən edilə bilər. Ölçülmüş xətalar ədədi qiymətləri və işarələri ilə fərqlənəcəKlər. Buna görə məcmu A z xətası KiçiK və ya böyüK alına bilər.

(3.18) düsturundan funKsional parametrlərinin mə’lum (müsaidə olunan) xətalarına görə bir partiyadan olan cihazların ən böyüK mümKün xətasını tə’yin etməK üçün istifadə etməK olar.

Bu halda hüdud xətalarından hər birini elə işarə ilə götürməK lazımdır Ki, A z xətasının ən böyüK müsbət və mənfi qiymətləri alınsın.

Bir partiyadan olan cihazlar üçün funKsional parametrlərinin xətalarının cəmlənməsinə baxaq.

Ölçmə cihazlarının sayı çox, məsələn n-ə bərabər olduqda müvafiq sayda tənliK yazmaq olar:

MAŞINQAYIRMA 2

^x, 45