Case-law guide on Article of Protocole No. Aze
Yüklə 0,88 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- D. Digər qanuni məqsədlər
1 SAYLI
P ROTOKOLUN 3- CÜ MADDƏSI ÜZRƏ TƏLIMAT –
A ZAD SEÇKI HÜQUQU
59. Lakin ən azı minimum sayda imza toplanılması və onların yoxlanması tələbi qanunun aliliyi prinsipinə uyğun olmalı və seçkilərin dürüstlüyünün qorunmasına yönəlməlidir. Tahirov Azərbaycana qarşı məhkəmə işində ərizəçinin namizədliyini rədd etmiş seçki komissiyası tərəfindən təqdim edilən təminatlar, xüsusən imzaların etibarlılığına dair qərar verən ekspertlərin təyin edilməsi yetərli deyildi. Bundan əlavə, ərizəçi komissiyanın iclaslarında iştirak etmək və ya arqumentlərini irəli sürmək imkanına malik deyildi və həmin arqumentlərin heç biri komissiya tərəfindən araşdırılmamışdı. Beləliklə, imzaların etibarsız olduğu iddia edilərək ərizəçinin namizədliyinin rədd edilməsi əsassız qərar idi. ATƏT-in hesabatı əsasında Məhkəmə qeyd etdi ki, bu nöqsanlar sistem xarakterlidir və bir sıra namizədliklər bu səbəblərə görə əsassız olaraq rədd edilir. O, Hökumətin birtərəfli bəyanatının insan hüquqlarına hörmətin təmin edilməsi üçün yetərli olmadığı qənaətinə gəldi və bəyanatı rədd edərək işə mahiyyəti üzrə baxılmasını davam etdirdi. 60. Bu kimi say məhdudiyyətlərinə dair meyarlar həmçinin deputat yerlərinin seçkilərin nəticələrinə uyğun surətdə ayrılması ilə əlaqədar olaraq Məhkəmə tərəfindən məqbul hesab edildi. Seçki sistemləri bəzən biri-biri ilə o qədər də uzlaşmayan məqsədlərin həyata keçirilməsinə yönəlmiş olur: bir tərəfdən xalqın rəyini ədalətli və dürüst şəkildə əks etdirmək, digər tərəfdən isə kifayət qədər aydın və ardıcıl siyasi iradənin ortaya qoyulmasına şərait yaratmaq üçün cəmiyyətdəki ideyaların cərəyanlarını düzgün istiqamətləndirmək. 1 saylı Protokolun 3-cü maddəsinin müddəalarından heç də belə nəticə çıxmır ki, seçkinin nəticəsinin müəyyənləşdirilməsində bütün səslər eyni çəkiyə malik olmalıdır və ya bütün namizədlər qalib gəlmək üçün eyni şansa malik olmalıdırlar, yaxud da seçki sistemi həddi keçməyən səslərin "hədər getməsini" istisna edə bilməz (
(qərardad)). 61. Seçkilərdə tətbiq edilən say məhdudiyyətlərinin təsirləri ayrı-ayrı ölkələrdə fərqlənə bilər və müxtəlif seçki sistemləri fərqli və bəzən hətta bir-birinə zidd siyasi məqsədlər daşıya bilər. Bir sistem partiyaların parlamentdə ədalətli təmsilçiliyini daha çox önə çəkə bilər, digəri isə partiya sistemində parçalanmalara yol verməməyə və parlamentdə bir hakim partiyanın çoxluğunun formalaşmasını təşviq etməyə yönəlmiş ola bilər. Məhkəmə bu fikirdədir ki, bu məqsədlərin heç biri özü-özlüyündə məntiqsiz sayıla bilməz. Bundan başqa, məhdudiyyətlərin oynadığı rol onların hansı səviyyədə müəyyən edilməsindən və hər bir ölkədəki partiya sistemindən asılı olaraq fərqlənir. Say həddinin aşağı olması yalnız kiçik qrupların parlamentə düşməsini istisna edir və sabit çoxluq təşkil etmə imkanlarını çətinləşdirir, partiya sisteminin həddən artıq parçalanmış olduğu hallarda isə say həddinin yüksək olması bir çox seçiciləri təmsilçilik imkanından məhrum edir. Bu cür çoxlu sayda situasiyalar mümkün seçim imkanlarının müxtəlifliyini göstərir. Buna görə də Məhkəmə müvafiq seçki sisteminin xüsusiyyətlərini nəzərə almadan həmin sistemin müəyyən etdiyi hər hansı konkret say həddini qiymətləndirə bilməz ( Yumak və Sadak Türkiyəyə qarşı [BP], 131- 132-ci bəndlər). 62. Məsələn, iki alternativ şərtin (ya ayrıca seçki dairəsi təşkil edən adada etibarlı sayılmış səslərin ən azı 30%-ini qazanmaq, ya da bütövlükdə muxtar ərazidə etibarlı sayılmış səslərin ən azı 6%-ini qazanmaq) yerinə yetirilməsi tələbinə gəlincə, Məhkəmə hesab etdi ki, belə sistem seçkidəki namizədlərə maneə təşkil etməkdən çox-çox uzaqdır və daha kiçik siyasi qruplaşmaları müəyyən müdafiə ilə təmin edir ( Kanar adalarının Milli Federasiyası İspaniyaya qarşı (qərardad)). Analoji olaraq, Məhkəmə bu qənaətə gəldi ki,siyahıdakı namizədlərin seçilmiş sayılmasından ötrü namizədlərin siyahısına verilən səslər və parlamentdə onlara ayrılan yerlər üçün müəyyən edilmiş 5%-lik hədd 1 saylı Protokolun 3-cü maddəsinə uyğundur, belə ki, bu, cəmiyyətdə kifayət qədər təmsilçisi olan ideya cərəyanlarını təşviq edir və parlamentin həddən artıq parçalanmamasına kömək edir ( "Yeni Demokratlar" Partiyası və "Bizim Torpaq" Partiyası Latviyaya qarşı (qərardad)). 19
1 SAYLI
P ROTOKOLUN 3- CÜ MADDƏSI ÜZRƏ TƏLIMAT –
A ZAD SEÇKI HÜQUQU
63. Yumak və Sadak Türkiyəyə qarşı [BP] məhkəmə işində isə, əksinə, Məhkəmə müəyyən etdi ki, ümumən seçkidəki 10%-lik hədd həddən artıq yüksəkdir və bu həddin aşağı salınmasını tövsiyə etmiş Avropa Şurasının orqanları ilə razılaşdı. Bu hədd siyasi partiyaları müəyyən hiylələrə əl atmağa məcbur edirdi ki, bu da seçki prosesinin şəffaflığına heç də kömək etmirdi. Bununla belə, Məhkəmə sözügedən seçkilərin konkret siyasi kontekstini, habelə praktikada 10%-lik həddin təsirlərini məhdudlaşdıran müəyyən düzəlişlərin və digər təminatların olduğunu (məsələn, digər siyasi partiyalarla seçki koalisiyası təşkil etmək imkanını və ya Konstitusiya Məhkəməsinin rolunu) nəzərə almaqla vəziyyəti qiymətləndirdikdən sonra 10%-lik həddin ərizəçilərin 1 saylı Protokolun 3-cü maddəsi ilə təmin edilən hüquqlarının mahiyyətinə xələl gətirən təsirə malik olduğunu hesab etmədi. 64. Nəhayət, səslərin sayılması qaydalarında qəflətən və gözlənilmədən dəyişiklik edilməsi 1 saylı Protokolun 3-cü maddəsini poza bilər. Məhkəmə parlamentə seçilmək üçün tələb olunan səslərin sayı ilə bağlı Xüsusi Ali Məhkəmənin oturuşmuş presedent hüququndan gözlənilmədən geri çəkilməsi nəticəsində deputat yerlərindən məhrum olmuş parlament üzvlərinin barəsində bu maddənin pozulduğunu müəyyən etdi. O xüsusən bu faktı nəzərə aldı ki, seçkilərdən sonra presedent hüququnda edilmiş dəyişiklik boş seçki bülletenlərinin mənasını və əhəmiyyətini dəyişmişdi ki, bu da seçicilərin seçki qutusuna atdıqları bülletenlərdə ifadə etdikləri iradələrində dəyişiklik edilməsinə səbəb olmuşdu. Dəyişiklik həm də parlament üzvlərinin seçilməsi üsulunda uyğunsuzluq yaratmışdı ( Pasxalidis, Kutmeridis və Zaxarakis Yunanıstana qarşı ).
D. Digər qanuni məqsədlər 65. Konvensiyanın 8-11-ci maddələri kontekstində hüquqların məhdudlaşdırılmasına əsas verən qanuni məqsədlərin tam siyahısı kimi siyahı 1 saylı Protokolun 3-cü maddəsində nəzərdə tutulmayıb və müvafiq olaraq, seçkidə namizəd qismində iştirak hüququna qoyulan məhdudiyyətlərin bir sıra digər məqsədləri də Məhkəmə tərəfindən əsaslı məqsəd kimi qəbul edilə bilər. 66. Məsələn, Məhkəmə dövlətə qarşı loyallıq ilə hökumətə qarşı loyallıq arasında fərq qoyur. Belə ki, dövlətə qarşı loyallığın təmin edilməsi seçki hüquqlarına qoyulan məhdudiyyətlərə haqq qazandıran qanuni məqsəd təşkil edə bilər, amma hökumətə qarşı loyallıq barəsində eyni sözləri söyləmək olmaz ( Tenase Moldovaya qarşı [BP], 166-cı bənd). Analoji olaraq, rəsmi dili yetərli səviyyədə bilmək öhdəliyi qanuni məqsəd daşıya bilər (
). Məhkəmə həmçinin müəyyən edib ki, parlament seçkisində namizədlərin üzərinə məşğulluqları və partiya üzvlükləri barədə dəqiq məlumat vermək öhdəliyinin qoyulması namizədin peşəsi və siyasi baxışları ilə bağlı seçicilərin məlumatlı seçim etmələrinə imkan yaratmağa xidmət edir və beləliklə qanuni məqsəd təşkil edir (
). Yalnız təqdim etdiyi sənədin qüsurlu formada olması səbəbindən namizədin seçilmək hüququndan məhrum edilməsi isə, əksinə, qarşıya qoyulmuş qanuni məqsədə mütənasib hesab edilməyib ( yenə orada , 65-66-cı bəndlər). 67. Məhkəmə həmçinin ənənəvi protestant partiyasının namizədlər siyahısına qadınların daxil edilməsi öhdəliyinə qarşı şikayətin yer aldığı ərizəni qəbul olunmayan elan etdi. O, bu qənaətə gəldi ki, üzv dövlətlərdə gender bərabərliyinə doğru inkişaf kişilərə nisbətən qadınların rolunun ikinci dərəcəli olması ideyasının dövlət tərəfindən dəstəklənməsinə imkan vermir (
(qərardad)). 68. Bundan başqa,
məhkəmə işində ABŞ-da qaçqın statusu almış ərizəçinin namizədliyi bu əsasa görə rədd edilmişdi ki, o, yaşayış yeri barədə yalan məlumat təqdim edib. Qüvvədə olan qanunvericiliyə uyğun olaraq, o, məlumatları hələ də özündə saxladığı ölkədaxili pasportundan götürmüşdü və həmin pasportdakı məlumatlar onun 20
Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsi Yüklə 0,88 Mb. Dostları ilə paylaş:
|