Case-law guide on Article of Protocole No. Aze
Yüklə 0,88 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- I. Ümumi prinsiplər
- A. Maddənin əhəmiyyəti və tətbiq dairəsi
- B. Şərh prinsipləri
1 SAYLI
P ROTOKOLUN 3- CÜ MADDƏSI ÜZRƏ TƏLIMAT –
A ZAD SEÇKI HÜQUQU
“Razılığa gələn Yüksək Tərəflər qanunverici hakimiyyət orqanını seçərkən xalqın iradəsini sərbəst ifadə edə biləcəyi şəraitdə ağlabatan dövriliklə gizli azad seçkilər keçirməyi öhdələrinə götürürlər .”
1. “Konvensiyanın preambulasına əsasən, təməl insan hüquqları və azadlıqları ‘effektiv siyasi demokratiya’ vasitəsilə daha yaxşı təmin olunur. 1 saylı Protokolun 3-cü maddəsi demokratiyanın səciyyəvi prinsipini təsbit etdiyinə görə Konvensiya sistemində mühüm əhəmiyyət kəsb edir” ( Matye-Moen və Klerfeyt Belçikaya qarşı , 47-ci bənd). 2. 1 saylı Protokolun 3-cü maddəsi yalnız qanunverici orqanın seçilməsinə aiddir. Amma bu ifadə təkcə milli parlamentlə məhdudlaşmır. Belə ki, müvafiq dövlətin konstitusiya quruluşu nəzərdən keçirilməlidir (
, Komissiyanın qərarı). Ümumiyyətlə, 1 saylı Protokolun 3-cü maddəsinin tətbiq dairəsinə yerli seçkilər, yəni istər bələdiyyə seçkiləri (
;
), istərsə də regional seçkilər (
) daxil deyil. Məhkəmə bu qənaətə gəlib ki, bir çox ölkələrdə yerli hakimiyyət orqanlarına həvalə olunan tənzimləyici normativ aktları və qaydaları qəbul etmək səlahiyyətini 1 saylı Protokolun 3-cü maddəsində qeyd edilən qanunvericilik səlahiyyətindən fərqləndirmək lazımdır, baxmayaraq ki, qanunvericilik səlahiyyətinə malik orqan təkcə milli parlamentlə məhdudlaşmır ( Molka Polşaya qarşı (qərardad)). Prezident seçkilərinə gəlincə, Məhkəmə bu fikirdədir ki, dövlət başçısının səlahiyyətləri özü- özlüyündə 1 saylı Protokolun 3-cü maddəsində nəzərdə tutulan "qanunverici orqanın" səlahiyyətləri kimi şərh oluna bilməz. Bununla belə, o, 1 saylı Protokolun 3-cü maddəsinin prezident seçkilərinə tətbiqinin mümkünlüyünü istisna etmir. Müvafiq dövlət başçısının vəzifəsinin ona qanunvericilik təşəbbüsü ilə çıxış etmək və ya qanunvericilik aktları qəbul etmək səlahiyyəti verdiyi, yaxud qanunvericiliyin qəbuluna nəzarət etməsinə imkan verən geniş səlahiyyətlərə, yaxud da qanunvericiliyi qəbul edən əsas orqanlara etimadsızlıq göstərmək səlahiyyətinə malik olduğu müəyyən edilərsə, o, yəqin ki, 1 saylı Protokolun 3-cü maddəsində nəzərdə tutulan "qanunverici orqan" hesab edilə bilər (
(qərardad); Brito Da Silva Gerra və Souza Manyo Portuqaliyaya qarşı (qərardad)). Bununla belə, sonrakı işlərdə bu imkandan heç vaxt istifadə edilməyib və hətta bu barədə heç bir söz deyilməyib (
[BP];
Ançuqov and Qladkov Rusiyaya qarşı , 55-56-cı bəndlər). 3. Məhkəmə bir sıra hallarda bu rəydə olub ki, Avropa Parlamenti 1 saylı Protokolun 3-cü maddəsində nəzərdə tutulmuş "qanunverici orqanın" bir hissəsini təşkil edir ( MetyusBirləşmiş Krallığa qarşı [BP], 45-54-cü bəndlər; Okketto İtaliyaya qarşı (qərardad), 42-ci bənd). 4. Seçkilərin faktiki cəhətlərinə gəlincə, Komissiyanın və Məhkəmənin dəfələrlə təkrar etdiyi kimi, 1 saylı Protokolun 3-cü maddəsində yalnız o nəzərdə tutulur ki, onlar azad və gizli səsvermə yolu ilə keçirilməlidir (
, Komissiyanın 6 oktyabr 1976-cı il tarixli qərarı). Həmin maddədə daha sonra aydınlıq gətirilir ki, seçkilər ağlabatan dövriliklə keçirilməlidir. Belə məsələlərin qiymətləndirilməsində dövlətlərin sərbəstliyinin hüdudları genişdir. Bununla belə, presedent hüququnda aşağıdakı rəhbər prinsiplər təqdim edilib: 5
Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsi 1 SAYLI
P ROTOKOLUN 3- CÜ MADDƏSI ÜZRƏ TƏLIMAT –
A ZAD SEÇKI HÜQUQU
“Komissiya hesab edir ki, seçkilərin ağlabatan dövriliklə keçirilib-keçirilməməsi məsələsi parlament seçkilərinin məqsədi nəzərə alınmaqla müəyyənləşdirilməlidir. Həmin məqsəd isə üstünlük təşkil edən ictimai rəydə baş verən əsaslı dəyişikliklərin xalq nümayəndələrinin rəylərində də öz əksini tapmasını təmin etməkdən ibarətdir. Prinsipcə parlament, uzunmüddətli qanunvericilik planları da daxil olmaqla, qanunvericilik ideyalarını formalaşdırmaq və həyata keçirmək imkanına malik olmalıdır. Seçkilər arasındakı müddətin həddən artıq az olması seçicilərin iradəsinin həyata keçirilməsi üçün siyasi planların hazırlanmasına mane ola bilər; həmin müddətin həddən artıq uzun olması isə parlamentdəki siyasi qrupların durğunluğuna gətirib çıxara bilər ki, bu da seçicilərin üstün tutulan iradəsinə heç bir aidiyyəti olmayan durumla nəticələnə bilər.” (
, Komissiyanın qərarı) 5. Məhkəmənin presedent hüququnda ümumi seçki tələbi davamlı olaraq inkişaf etdirilib və hazırda təməl prinsipdir ( X. Almaniyaya qarşı , Kommissiyanın qərarı; Hörst Birləşmiş Krallığa qarşı (№ 2) [BP], 59 və 62-ci bəndlər; Matye-Moen və Klerfeyt Belçikaya qarşı , 51-
ci bənd). Lakin 1 saylı Protokolun 3-cü maddəsi seçki hüququnun həyata keçirilməsi məsələsində bütün vətəndaşlara qarşı bərabər rəftar prinsipini özündə ehtiva etsə də, buradan heç də belə nəticə çıxmır ki, seçkinin nəticəsinin müəyyənləşdirilməsində bütün səslər eyni çəkiyə malik olmalıdır. Belə ki, miqdarı parlamentə düşmək üçün müəyyən edilmiş həddi keçməyən səslərin "hədər getməsini" seçki sistemində istisna etmək olmaz ( yenə orada , 54-cü bənd;
"Yeni Demokratlar" Partiyası və "Bizim Torpaq" Partiyası Latviyaya qarşı (qərardad)). 6. Bununla belə, hər bir seçicinin səsinin qanunvericilik orqanının təşkilinə təsir göstərməsi mümkün olmalıdır, əks halda səsvermə hüququ, seçki prosesi və son nəticədə demokratik quruluşun özü mənasını itirmiş olardı (
, 148-ci bənd). Beləliklə, dövlətlər seçkilərin təşkilində geniş qiymətləndirmə sərbəstliyinə malikdirlər. Seçki dairələrinin sərhədlərinin qeyri-bərabər sayda əhalisi olan dairələrin meydana çıxmasına səbəb olan tərzdə müəyyənləşdirilməsi 1 saylı Protokolun 3-cü maddəsini pozmur, bu şərtlə ki, seçkilər xalqın sərbəst iradəsini düzgün əks etdirmiş olsun ( Bompar Fransaya qarşı
(qərardad)). Nəhayət, qanunverici orqanın seçilməsində xalqın öz rəyini sərbəst surətdə ifadə etməsini təmin edən seçki sisteminin (bu, istər proporsional təmsilçiliyə əsaslanan sistem, istərsə də majoritar və ya hər hansı digər sistem olsun)seçilməsi elə məsələdir ki, burada dövlət geniş qiymətləndirmə sərbəstliyinə malikdir (
[BP],
64-cü bənd). B. Şərh prinsipləri 7. 1 saylı Protokolun 3-cü maddəsi Konvensiyanın və Protokolların digər substantiv (maddi- hüquqi) normalarından fərqlənir, belə ki, bu maddədə müəyyən hüquq və ya azadlıq deyil, Razılığa gələn Yüksək Tərəfin öhdəliyi, yəni xalqın öz rəyini sərbəst ifadə etməsini təmin edən seçkilərin keçirilməsi öhdəliyi müəyyən edilib. Lakin 1 saylı Protokolun 3-cü maddəsinin hazırlanmasına aid materialları və bu maddənin bütövlükdə Konvensiya baxımından şərhini nəzərə alaraq, Məhkəmə müəyyən edib ki, bu maddə həm də seçmək hüququndan (seçki hüququnun "aktiv aspekti") və seçilmək hüququndan (seçki hüququnun "passiv aspekti") ibarət olan fərdi hüquqları nəzərdə tutur (
, 48-51-ci bəndlər; Jdanok Latviyaya qarşı [BP], 102-ci bənd). 8. Sözügedən hüquqlar qeyri-məhdud deyil. Onlara "dolayı məhdudiyyətlərin" tətbiqi mümkündür və bu sahədə iştirakçı dövlətlərə geniş qiymətləndirmə sərbəstliyi verilməlidir. 1 saylı Protokolun 3-cü maddəsi ilə əlaqədar olan "dolayı məhdudiyyətlər" konsepsiyası həmin maddənin təmin etdiyi hüquqlara qoyulan məhdudiyyətlərin güddüyü məqsədlərin münasibliyinin müəyyənləşdirilməsi üçün mühüm əhəmiyyət daşıyır. 3-cü maddənin tətbiq dairəsinin 8-11-ci maddələrdə sadalanan "qanuni məqsədlər" kimi məqsədlərlə məhdudlaşdırılmadığını nəzərə alsaq, deməli, iştirakçı dövlətlər məhdudiyyətə haqq 6
Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsi Yüklə 0,88 Mb. Dostları ilə paylaş:
|