Cavid və Cabbarlı. Müxtəlifliyin vəhdəti
Yüklə 0,85 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Yaşar QARAYEV
91 dur. Bir az əvvəl dövlətin, qanun "keşikçilərinin" ittihamın- dan altun gücünə xilas olan İbn Yəmin indi daha heç nə ilə xilas ola bilmir. Çünki Elxan divanı altuna - rüşvətə tabe deyil. Qurşuna, zorakılığa ümid etməyin də mənası yoxdur. Çünki Elxan güclüdür. Burada yeganə meyar var. O da əda- lətdir. Təbii olaraq belə çıxır ki, burada İblisə yer olmama- lıdır. Belə də olur. Bu mühitdə İblis daha başqa donda qala bilmir, hamı onun iç üzünü görür və ona lənətlər yağdırır. İblisə qarşı ümumi hücum başlanır və İblis Yerin dibinə çəkilməli olur. Əsərdə İblisə qarşı mübarizənin iki yolu təlqin olunur. Birinci yol naqis mühitin fövqündə durmağı, bunun üçün isə filosofluq səviyyəsinə yüksəlməyi, ikinci yol naqis mühitlə vuruşmağı, bunun üçün isə silaha sarılmağı tələb edir. Birinci yol fərdi-mənəvi qələbəyə, ikinci yol ictimai- maddi qələbəyə aparır. Əsərin sonunda Arifin yeni mənəvi mövqedən – in- qilabçı-filosof mövqeyindən çıxışı - son monoloqu verilmə- mişdir və bu ilk baxışda əsəri yarımçıq göstərir. Bu, bəlkə də əsərin yazıldığı tarixi şəraitlə bağlıdır. Lakin Arif danış- masa da, həssas oxucu onu eşidir. Arifin son monoloqu ha- disələrin məntiqi davamından, onların inkişaf dialek- tikasından çıxır. Bütün əsər boyu izlənilən mənəvi prosesin bu qanunauyğun yekunu artıq oxucunun öz daxilində səslənir. Bu monoloq əsərin sonunda iştirakçıların da
92 daxilində səslənir və onlarda mühitin eybəcərliklərinə qarşı dərin nifrət hissi, mübariz ruh yaranır. Onların hamılıqla İblisə hücum etməsi mövcud mühitə qarşı mübarizənin simvolu kimi səslənir.
93 Sıxılmış zaman və ya Cabbarlı fenomeni
dərkinə aşkar ehtiyac yaranmışdır. Yaşar QARAYEV
Qoca Parmenidin «İnsan hər şeyin meyarıdır», – fikri, heç şübhəsiz, zamana da aiddir. Zamanın böyüklüyü və kiçikliyini insan bir qayda olaraq öz ömrünə, daha konkret yanaşdıqda isə asudə
vaxtına nisbətlə qiymətləndirir. Ömürlər özü də müxtəlif olur. Kim isə az ömürlə də tarixə düşür, kim isə hafizələrdə ancaq çox yaşadığına görə qalır. 19 il yaşayıb E.Qalua da olmaq olar, 160 il yaşayıb Şirəli Müslümov da olmaq olar. Hər halda, nə qədər çox fərqlənsələr də bu ömürlər sürəklilik baxımından eyni tərtiblidir. Bir növ «insan ömrü» anlayışının hüdudlarıdır. Bir foton ömründən
94 milyardlarla dəfə çox, bir ulduz ömründən milyardlarla dəfə az. Bəli, insan ömrünü zaman müddəti baxımından nə fotona, nə ulduza bərabərləşdirmək olar. Lakin zaman ancaq müddət deyil. O, həm də sıxlıqla səciyyələnir. Yazıçı demişkən, gün var, əsrə bərabər... Ömrün sadəcə uzunluğu ilə fəxr edənlər, görünür, zamanın həm də sıxlıq dərəcəsi ilə ölçüldüyünü unudurlar. Eyni həcmdə hava ilə dəmirin kütləsi fərqli olduğu kimi, eyni zaman müddəti də insanın tarixi prosesdə iştirak dərəcəsi, ona real müdaxiləsi baxımından boş və dolu ola bilər. Tarixin bilavasitə yaradıcıları, milli ruhun bilavasitə daşıyıcıları ilə milli inkişaf prosesindən kənarda öz fərdi həyatlarını yaşayan adamların ömür sıxlığı, təbii ki, eyni deyil. Öz şəxsi həyatlarını, talelərini millətin taleyi ilə bağlayan insanların ömrü millətin ömrü ilə vəhdətdə əbədiyyətə qovuşur. Tale insana öz ömrü ilə yanaşı neçə-neçə ömürlər yaşamaq şansı verir. O, dünyaya gəldiyi və müstəqil mənada yaşadığı vaxtla məhdudlaşmayıb, keçmiş əsrləri və hətta gələcəyi də ehtiva etmək imkanına malikdir. İnsan tək öz şəxsi həyatının xoş və faciəli məqamlarını yaşamaqla kifayətlənməyərək, başqalarının keçirdiyi hiss və həyəcanları da bölüşmək, özününküləşdirmək, keçmişdə baş verən hadisələrin dramatizmini bir daha yaşamaq, bu
95 günün ictimai-siyasi və mədəni-mənəvi inkişaf meyllərini ekstropolyasiya etməklə gələcəyi də öz ömrünə daxil etmək əzmindədir. ...19
yaşında müasir
riyaziyyatın yeni
istiqamətlərindən birinin təməlini qoyan Qalua ilə, 25 yaşında fizikada iki böyük inqilab edən A.Eynşteyn ilə yanaşı 60 yaşından yazmağa başlayan Sədi Şirazi də, 100 yaşında sənətin zirvəsində inamla dayanan Aşıq Ələsgər də reallıqdır. Fikrin ən iti və ən qanadlı məqamı ilə ən soyuq və ən ləngərli məqamı adətən müxtəlif qütblərdə: biri cavanlıqda, biri qocalıqda üstünlük təşkil edir. Bəli, kim isə çox gənc ikən iti fikrin və entuziazmın qanadında, kim isə ağsaqqal çağında hikmətin işığında ucalır. Lakin yaş və yaradıcılığın nisbəti baxımından məni heç kim Cabbarlı qədər heyrətləndirməyib. Cabbarlıda gənclik və müdriklik qoşadır. O hələ ən gənc yaşlarında sənətin poeziyasını qoca fəlsəfənin hüzu- runa gətirir. Və eyni ustalıqla qocaman cəmiyyətin qart problemlərinə çağdaş həyatın al-əlvan libasını geyindirir. Qədimdə də, indi də – bütün tarix boyu insan qarşısında həmişə eyni fəlsəfi problemlər dayanır. Bunlar ilk növbədə insanın cismi, nəfsi və mənəviyyatı arasındakı münasibət və mücadilənin şəxsi və sosial prizmada, ailə və tarix miqyasında müxtəlif təzahürləridir. Bir tərəfdən, cismani tələbat, nəfs və onun ödənilməsinə yönəldilmiş
Yüklə 0,85 Mb. Dostları ilə paylaş:
|