Ci Mövzu. Konfliktologiyanın predmeti vo mahiyyəti
Yüklə 2,79 Kb. Pdf görüntüsü
|
məsinə yol verməmək məqsədilə daimi elmi tədqiqatlar, perspektiv hazırlıqlar tələb olunurdu. Dövlətin hərbi gücünün faktoru kimi onun təhsil sistemi, kifayət qədər bahalı avadanlıqla təchiz olunmuş iri elmi-tədqiqat institutlarının mövcudluğu çıxış edirdi. Etibarlı radio rabitə olmadan tank və təyyarə armadaları metal qırıntılara çevrilə bilərdi. Dənizdə və havada radarlardan istifadə olunması həlledici üstünlüyü təmin edə bilərdi. Hospitallarda pensilindən istifadə edilməsi yüzlərlə yaralı şəxsin cəbhəyə qayıtmasına imkan verirdi. Raket texnikası və atom fizikası sahəsində aparılan tədqiqatlar haqqında danışmağa isə ehtiyac yoxdur. Bu istiqamətlərin çoxunun inkişaf etdirilməsi mahiyyətcə sənayenin ayrı-ayrı sahələrinin, xüsusilə, bahalı sahələrin yaradılmasını tələb edirdi, bu isə böyük iqtisadi potensialı olan dövlətlərin gücündə deyildi. Bu sahədə mənfi bir nümunə kimi İtaliyanı göstərmək olar. Mussolini rejimi müharibəyə hazırlaşan zaman öz sayına görə heyrət doğuran donanma və aviasiya yaratmışdı. Ancaq İtaliya gəmiləri, təyyarələri və tankları ümumilikdə müasir tələblərə cavab vermirdi, istehsalı yüksək texnoldogiya tələb edən avadanlığa malik deyildi və asanlıqla düşmənin qurbanına çevrilirdi. Yenidən silahlanma proqramı üçün toplanmış çoxlu vəsaitlər əbəs yerə sərf olunurdu. İtaliya rəhbərləri ölkəni müharibəyə hazırlayarkən hərbi gücün inkişaf istiqamətlərini qabaqcadan görə bilmədilər. 3.5. Sənayedən sonrakı cəmiyyətə keçid Elm tutumlu istehsalın rolu İkinci dünya müharibəsi dövründə durmadan artırdı. 1943-1944-cü illər ərzində ingilislər və amerikanlar öz aviasiyalarını aşkar edən düşmən sistemlərini məhv etmək üzrə radioelektron mübarizəsinə başlanuşdılar. Atlantik okeanda radiolokasiyadan istifadə alman sualtı qayıqlarım suyun dərinliyinə salmağa imkan verirdi ki, oradan onlar bir udum su ilə də qayıda bilməzdilər. Müharibənin lap sonunda nüvə silahının tətbiq olunması isə hələ Birinci dünya müharibəsi zamanı başlanmış axtarışların müəyyən mənada tamamlanması idi. Dövlətin hərbi gücünün İkinci dünya müharibəsindən sonrakı dövrdə formalaşdırılması və qiymətləndirilməsi bir sıra faktor- 189 larin, beynəlxalq münasibətlər sisteminin yeni qütbləşmiş xarakterini, hərbi-siyasi blokların yaradılması və onların qarşıdurmasını nəzərə almağı tələb edirdi. Bir tərəfdən, əvvəlki dövrdə üzə çıxan tendensiyalar inkişaf edirdi. Bir-birinə qarşı duran dövlətlər soyuqqanlı şəkildə nüvə və termo-nüvə silahlarını yaradırdılar. Eyni zamanda, onun təchizat sistemi işlənib hazırlanırdı. 90-cı illərin sonuna qədər nüvə silahı və onun təchizat vasitələrinə sahibolma, bir növ böyük dövlətlər «klubuna» buraxılış demək idi. Artıq 50-ci illərin sonu - 60-cı illərin birinci yarısında kosmik silahlanmanın bütün istiqamətləri müəyyən olunmuşdu. Artıq idarəetmə, müşahidə, məlumat sistemləri daha böyük əhəmiyyət əldə edirdi. Düşmənin «gözünü çıxarmaq» və «qulağını batırmaq», onu rabitədən məhrum etmək imkanları, öz silahlı qüvvələrinə rəhbərlik etmək bacarığı bu qüvvələrin məhv edilməsi qədər əhəmiyyətli sayılırdı. Bu vəziyyət bütövlükdə məlumat və rabitə üzərində nəzarətin həlledici rol oynadığı sənayedən sonrakı cəmiyyətin inkişaf tendensiyalarına uyğun gəlir. Etiraf etmək lazımdır ki, müasir silahlanma sistemlərinin yaradılması elmi-texniki tərəqqinin əsas istiqamətləri ilə əlaqədar oldu. Raket-nüvə silahlanma yarışı, yeni hücum və müdafiə sistemlərinin yaradılması prosesində, bütün XX əsr ərzində üzə çıxmış tendensiyalar, nəinki, daha da inkişaf etdi, həm də yeni keyfiyyət və məzmun kəsb etdi. Birincisi, «qorxu balansı» qəti olaraq təşəkkül tapdı. Tərəflər daha yüksək dəyəri olan növbəti silahlanma sistemləri yaradırdılar. Onlar «təmin edilmiş qarşılıqlı məhv etmə»ni təmin etməyə çalışırdılar, bu zaman tərəflərdən birinin ümumi nüvə zərbəsindən sonra salamat qalan, hətta ən kiçik nüvə silahı payı birinci zərbəni vurmuş tərəfin müdafiəsini qırmaq və onun insan, iqtisadi və digər potensialına yolverilməz zərbə vurmaq imkanını saxlayardı. Bu silahlanma yarışında önə çıxmaq üçün edilən hər bir cəhd daha da baha başa gəlirdi və qüvvələrin həddən artıq gərginliyi hesabına əldə edilmiş üstünlük tez itirilirdi. Artıq güclü kosmik qruplaşmaları daxil edən qarşılıqlı məhvetmə sistemləri qütbləşmiş dünyanın əsas qüvvələri arasında birbaşa konflikti mənasız edirdi. Belə bir şey artıq 20-30-cu illərdə baş vermişdi, həmin dövrdə bir çox dövlətlər intensiv şəkildə kimyəvi silahın ehtiyatlarını ya 190 radırdılar. İkinci dünya müharibəsinin gedişində tərəflərdən heç biri isə cavab tədbirlərindən ehtiyat edərək onlardan geniş miqyasda istifadə etməkdən çəkinirdi. Sonucda belə bir sual yarandı - minlərlə ton köhnəlmiş, ancaq hələ də ölümcül silahların taleyi necə olsun? İkincisi, raket-nüvə qarşıdurması özünün «təmin edilmiş qarşılıqlı məhv etməsi» ilə xüsusi bir tərzdə beynəlxalq münasibətlərin siyasi və hərbi-texniki tərkib hissələrinin nisbətinə təsir etdi. Yalnız güllələrin müəyyən miqdarını deyil, həm də təchizat, kəşfiyyat, aşkaretmə və rabitə, raket əleyhinə müdafiə və hava hücumundan müdafiə vasitələrini daxil edən nüvə potensialının müəyyən səviyyəsinin olması artıq «böyük dövlətlər klubuna» buraxılış sayılırdı. «Klub» üzvlərinni mövqeyinin qarantiyası bir sıra beynəlxalq-hüquqi qərarlar oldu. Onlardan biri nüvə silahının yayılmaması haqqında müqavilələr sistemi oldu ki, o, onun planet üzrə «səpələnməsinin» qarşısım almalı və eyni zamanda «nüvə klubu» üzvlərinin xüsusi statusunu möhkəmlətməli idi. Güclü və bahalı silahlanma sisteminin olması, onu isə bu sistemə sahib olan özü də, bir qayda olaraq işə salmağa hazır deyildi, bununla belə bu ona dövlətlərarası münasibətlər sistemində aşkar üstünlüklər verirdi. Buna bənzər bir hal XX əsrin əvvəlində, intensiv dəniz silahlanması dövründə də təşəkkül tapmışdı: drednoutların olması həmin dövrdə böyük dövlətin əlaməti idi. Hətta o qədər də varlı olmayan dövlətlər - İspaniya, Türkiyə, Braziliya, Argentina - öz iqtisadiyyatlarını gərginləşdirir, borca girir, arzu edilən gəmilərə sahib olmağa çalışırdılar. Eyni zamanda, aparıcı dövlətlərin dövlət xadimləri və admiralları donanmalar yaradaraq, dəniz nəhənglərini döyüşə atmağa tələsmirdilər. Onların qüvvələr nisbətinin hesabı üçün diqqətlə qoruyurdular. «Fleet in being» prinsipi təntənə edirdi - donanma siyasəti yalnız öz mövcudluğu və hipotetik döyüşə daxil olmaq hazırlığı ilə təsir göstərirdi. Artıq həmin zaman silahlanma yarışı bir növ maliyyə, sənaye və elmi potensialın yarışma çevrilirdi. Müvafiq olaraq, düşməni bu yarışdan çıxarmaq cazibəsi yaranırdı. Açıq konflikt zamanı nüvə intiharı perspektivi əks tərəfin davranışına, onun daxili və xarici siyasətinə digər təsir vasitələrinə diqqəti yönəltdi. Nəticədə isə, kütləvi şüuru manipul- yasiya, o cümlədən, ayrı-ayrı etnik və sosial qrupların davranı 191 Yüklə 2,79 Kb. Dostları ilə paylaş:
|