Cumhuriyyet Kitab indd
Yüklə 7,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- M.Ə.Rəsulzadənin “Azərbaycan Problemi” kitabı. Berlin, 1938-ci il.
- M.Ə.Rəsulzadənin “Azərbaycan müstəqillik uğrunda mübarizədə” kitabı. Varşava, 1938-ci il.
CÜMHURİYYƏT QURUCULARI 28 Əslində Azərbaycan mühacirət mətbuatının yaranma tarixi məhz 1923-cü il sentyabrın 26-dan – “Yeni Qafqasya” jurnalının nəşr vaxtından başlanır 40 . Sovet hökuməti hər vasitə ilə “Yeni Qafqasya”nı bağlamağa çalışırdı. Hələ 1925-ci ildə Sovetlər Birliyinin o zamankı Xarici İşlər Komissarı Çiçerin Bakıda çıxış edərkən demişdi: “Son zamanlar müsavatçıların Türkiyədəki fəaliyyətləri- nin artdığını qeyd etməmək olmaz. Biz dəfələrlə Türkiyə hökumətinə müraciət edərək Sovet hökuməti əleyhinə yürüdülən bu dözülməsi mümkün olmayan intriqalara etiraz etdik və nəhayət, xitam verilməsini tələb etdik” 41 .
lın nəşrini eyni güc və qətiyyətlə davam etdirirdi. Həmin vaxtlar Azərbaycandan göndərilən bir şəxs ona: “Yeni Qafqasya” nəşrini dayandırarsa və o, bolşeviklər əleyhinə çalışmazsa, mühacirlərin Azərbaycana qayıtması mümkün ola bilər” demişdi. M.Ə.Rəsulzadə isə həmin adama belə cavab vermişdi: “Mirzə Davudla- ra söylərsən ki, son qızıl rus nəfəri Poylu stansiyasını keçincə “Yeni Qafqasya”nın da son nüsxəsi çıxacağını sizə təmin edərim” 42 .
siyasi-mətbu fəaliyyətləri məhdudlaşdırılırdı. Nəhayət, 1927-ci ildə Sovet dövlətinin təzyiqi ilə Türkiyə hökuməti “Yeni Qafqasya”nın nəşrini yasaqladı. “Yeni Qafqasya”nın nəşri dayandırıldıqdan sonra M.Ə.Rəsulzadə böyük cəhdlərlə “Azəri Türk” jurnalının çapına nail oldu. Jurnal 1928-ci ildə İstanbulda nəşrə başladı 43 . “Azəri Türk” jurnalı gizli yollarla Azərbaycana gətirilir, xalq arasında yayılırdı. 1929-cu il martın 1-də M.Ə.Rəsulzadə daha bir mətbu orqanın – “Odlu Yur- d”un nəşrinə başladı. Milli hərəkata güc verməyə, bolşevizmlə mücadiləni şid- dətləndirməyə yönələn “Odlu Yurd” oxucuların böyük marağına səbəb oldu 44 .
başladı. Qəzetin ilk səhifəsində M.Ə.Rəsulzadənin “Kəsilməyən səs” məqaləsi çap olundu: “Mütaliənizə təqdim olunan bu qəzet müqəddəs bir mübarizənin müdafiəçisi üçün yüksələn bir səsi mədəniyyət dünyasına çatdırmaq üçün nəşr olunur. Milli Azərbaycan istiqlal mübarizəsinin səsi! – Budur bizi həyəcanlandı- ran səs!” 45 . 40 “Yeni Qafqasya” jurnalı. İstanbul, 1923, №1. 41 Məmmədzadə M.B. Milli Azərbaycan hərəkatı. B., 1992, s. 189. 42 Resulzade M.E. Şefibeyçilik. İstanbul, 1934, s. 56 43 “Azəri Türk jurnalı. İstanbul, 1928, №1. 44 “Odlu Yurd” jurnalı. İstanbul, 1929, №1. 45 İstiqlal” qəzeti. Berlin, 1932, №1. MƏHƏMMƏD ƏMİN RƏSULZADƏ 29 M.Ə.Rəsulzadə 1931-ci ildən sonra Türkiyədə M.Ə.Rəsulzadənin “Azərbaycan Problemi” kitabı. Berlin, 1938-ci il.
fəaliyyətlərinə imkan verilmədiyinə bərk təəssüfl ə- nir, Azərbaycan istiqlalçılıq məfkurəsi səsinin bo- ğulmasından narazılıq edir, bildirirdi ki, bu iş qardaş Türkiyənin əli ilə edilmişdir. M.Ə.Rəsulzadə məqalə- sində yazırdı: “Heyif o dövrə...”. M.Ə.Rəsulzadə bun- lara baxmayaraq, Atatürkə münasibətini dəyişmirdi, onun ölkəsinin məcburiyyətdən bu addımı atdığını qəbul edir və Atatürk haqqında yazırdı: “eyni za- manda, qurtulan Şərqin simvoludur” 46 .
sulzadə Berlində “Qurtuluş” jurnalını nəşr etdi. “Qur- tuluş” aylıq məcmuəsi “İnsanlara hürriyyət, millət- lərə istiqlal!” şüarı ilə çıxırdı 47 . M.Ə.Rəsulzadə 1936-cı ilin sentyabrından Pol- şada “Müsavat Bülleteni”ni də nəşr etməyə başladı 48 . “Bülleten”in saylarında daha çox nəzəri məsələlərə, problemlərə, ideoloji araşdırmalara üstünlük verilirdi. Qeyd edək ki, “Azərbaycan” jurnalının nəşri də M.Ə.Rəsulzadənin mühüm xidmətlərindən biri idi. 1952-ci il aprelin 1-də o, Azərbaycan Kültür Dərnəyinin orqanı olan “Azərbaycan” jurnalının ilk sayını nəşr etdirdi. Jurnalın ilk nüsxəsinin üz qabığında bu sözlər yazılmışdı: “Birlik dirilikdir”, “Türkləşmək, islamlaşmaq, müasirləşmək” 49 .
şada keçmişdir. O,1932-ci ilin əvvəllərində Polşaya getmişdi. M.Ə.Rəsulzadənin Polşa hökumətində nüfuzu və şəxsi əlaqələrinin olması da bu işdə mühüm rol oynamışdı. Digər tərəfdən Polşa ilə Azərbaycan arasında tarixən sıx münasibət- lər olmuşdur. Bu tarixi bağlılıq haqqında M.Ə.Rəsulzadə yazırdı: “Bu münasibət- lər üç əsasa söykənir: Azərbaycanın Qafqaz xalqları ailəsinə mənsubluğu, xüsu- silə ölkənin türklər tərəfindən qurulması və nəhayət bu xalqın rus imperializmi tərəfindən əzilməsi” 50 . 46 Rəsulzadə M. Ə. Qurtulan Şərqin simvolu. Ankara, “Azərbaycan” jurnalı, 1981, s. 12. 47 “Qurtuluş” jurnalı. Berlin, 1934, №1. 48 “Müsavat” bülleteni. Varşava, 1936, №1. 49 “Azərbaycan” jurnalı. Ankara, 1952, №1. 50
Resulzade Mehmed Emin. Azerbaydzan w waice o niepoleglosc. Azerbaydjanskie wydawnictwo narodowe. Warsawa, 1938, s. 152-153. CÜMHURİYYƏT QURUCULARI 30 M.Ə.Rəsulzadənin Polşanın qəhrəman oğlu Pil- M.Ə.Rəsulzadənin “Azərbaycan müstəqillik uğrunda mübarizədə” kitabı. Varşava, 1938-ci il. sudskiyə münasibəti də yüksək olub və Pilsudskinin ölümünə həsr etdiyi bir məqalədə o, yazırdı: “Lehis- tan (Polşa – N. Y.) qaralara bürünmüş, lehlilər milli bir matəm yaşayır. Milli qəhrəman marşal Pilsudski hə- yata vida etmişdir. Bu böyük adam Leh vətənsevər- liyinin xalqa təqdis olunan parlaq bir timsalı idi 51 . M.Ə.Rəsulzadə 1931-ci ildə Türkiyəni tərk et- mək məcburiyyətində qaldıqda ona və dostlarına sığınacaq verən məhz Polşa və Almaniya olmuşdu. Bundan əlavə M.Ə.Rəsulzadənin 1938-ci ildə Polşa- da Azərbaycan xalq nəşriyyatı tərəfindən polyak di- lində “Azərbaycan müstəqillik uğrunda mübarizə- də” kitabı da çap olunmuşdu. Əsərə ön sözü Şərq İnstitutunun direktoru senator Sedlitski yazmışdı. M.Ə.Rəsulzadənin ikinci dəfə həyat qurduğu polyak qızı Vanda xanımın Marşal Pilsudskinin və ya Polşanın tanınmış xadimi Bekin yaxın qohumu olduğu qeyd olunmaqdadır. M.Ə.Rəsulzadənin fəallığı ilə 1936-cı ilin avqustunda Polşanın Varşava şəhə- rində Müsavat Partiyasının konfransı da keçirildi 52 . 1939-cu ildə Sovet qoşunları Polşanı işğal etdikdə M.Ə.Rəsulzadə ölkəni tərk etmək məcburiyyətində qaldı. O, Rumıniyanın paytaxtı Buxarestə gedib burada fəaliyyətini davam etdirdi 53 . Aydın bir həqiqət idi ki, kommunizmlə savaş aparan almanlar neçə illər idi bu mücadiləni dayanmadan yürüdən M.Ə.Rəsulzadə ilə də iş birliyinə çalışırdı. Lakin müharibənin başlanğıcında almanların mövqeyi hələ aydın deyildi. Əgər Almaniya Sovetlər Birliyi üzərində qələbə qazanardısa, onda Azərbaycana mü- nasibət necə olacaqdı? Almaniya Azərbaycanın müstəqil bir dövlət kimi varlığı- nı qəbul edəcəkdimi? M.Ə.Rəsulzadə Hitlerin ideya və fikirlərini qəbul etmirdi və hələ 1930-cu ildə yazdığı məqalələrinin birində fikrini belə açıqlamışdı: “Daxildə və xaricdəki düş- 51
lu, 2007, s. 161-162. 52 Yaqublu N. Müsavat Partiyasının tarixi. B., 1997, s. 207-208. 53 Müsavat Partiyasının sorğu kitabı. B., 1994, s. 27. Yüklə 7,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|