Cumhuriyyet Kitab indd

37

FƏTƏLİ XAN XOYSKİ

FƏTƏLİ XAN 

XOYSKİ

(1875 – 1920)

G

örkəmli siyasi və ictimai xadim

 

Fətəli xan Xoyski 1875-ci ilin de-

kabrın 7-də Şəki şəhərində ana-

dan olub. O, ilk təhsilini Gəncə klassik 

gimnaziyasında, sonradan isə Moskva 

Universitetinin hüquq fakültəsində alıb. 

Universitet təhsilini başa vurduqdan 

sonra Gəncə, Suxumi, Batum və Kutaisi 

dairə məhkəmələrində müxtəlif və-

zifələrdə çalışıb. O, İkinci Dövlət Duması-

nın üzvü seçilib.

1918-ci ilin Mayın 28-də Azərbaycan 

Milli Şurası Azərbaycan Cümhuriyyəti-

nin yaradılması haqqında qərar qəbul 

edərək ilk Hökumətin təşkilini Nazirlər 

Şurasının Sədri F.X.Xoyskiyə tapşırıb. O, 

bu Hökumətdə həm də Daxili İşlər naziri vəzifəsini icra edib.

F.X.Xoyski 1918-ci ilin dekabrın 26-da təşkil olunan Hökumət kabinetində 

də Nazirlər Şurasının Sədri və Xarici İşlər naziri vəzifəsini icra edib.

O, N.Yusifbəylinin yaratdığı Hökumət kabinetində (24.12.1919 – 01.04.1920) 

Xarici İşlər naziri vəzifəsini yerinə yetirib.

1920-ci ilin aprelin 27-də Azərbaycan Rusiya bolşevikləri tərəfindən işğal 

edildikdən sonra F.X.Xoyski Gürcüstana gedib, orada 1920-ci ilin iyunun 19-

da bolşeviklərin əli ilə erməni terrorçusu tərəfindən arxadan atılan güllə ilə 

öldürülüb. Məzarı Tifl isdə Botanika bağı ərazisindəki müsəlman qəbiristanlı-

ğındadır.

---

CÜMHURİYYƏT QURUCULARI

38

NAZİRLƏR ŞURASININ SƏDRİ

Fətəli xan Xoyski 1875-ci ilin  7 dekab-            

F.X.Xoyski gənclik illərində

rında (noyabr ayının 25-də) Şəki şəhərində 

anadan olmuşdur. Fətəli xanın atası İskəndər 

xan əslən Cənubi Azərbaycanın Xoy şəhərin-

dəndir. Onların soyadları da buradan götürü-

lüb

1

.

F.X.Xoyski əvvəl Gəncə klassik gimnazi-

yasını, 1897-ci ildə isə Moskva Universitetinin 

hüquq fakültəsini 1-ci dərəcəli diplomla bitir-

mişdir. O, həmin ildə Yelizavetpol dairə məh-

kəməsi yanında kiçik məhkəmə məmuru 

vəzifəsinə təyin edilmişdir. F.X.Xoyski 1907-ci 

ildə Kutaisidə, Zuqdididə, Suxumidə, Yekate-

rinodar şəhərində məhkəmə sistemində ça-

lışmışdır.

F.X.Xoyskinin ictimai-siyasi fəaliyyətinin 

əsas dövrü 1907-ci ildən başlanır. O, həmin ildə Yelizavetpol quberniyasından 

2-ci Dövlət Dumasına üzv seçilərək buradakı müsəlman deputatları fraksiyasına 

daxil oldu (qeyd edək ki, F.X.Xoyski Kadet Partiyasının üzvü idi).

F.X.Xoyski Dumadakı çıxışlarında hökumətin aqrar məsələlərə dair ayrıseçki-

lik və köçürmə siyasətini kəskin tənqid edirdi.

1907-ci ilin mayın 18-də F.X.Xoyskinin də iştirak etdiyi 173 deputatın imzası ilə 

Rusiyada milli, dini fərqlərə görə vətəndaşların siyasi və mülki hüquqlarını məh-

dudlaşdıran qanunların ləğv olunması haqqında Dövlət Dumasına qanun layihəsi 

təqdim edildi. Həmin qanun layihəsində Rusiya vətəndaşlarının hüquq bərabər-

liyi, daimi yaşayış üçün yer seçmə azadlığı, dövlət və ictimai xidmət sahələrində 

bərabərlik, şəxsiyyət toxunulmazlığı, söz və mətbuat azadlığı, təhsil hüququ tələb 

olunurdu. 1907-ci ilin iyun ayının 3-də II Dövlət Dumasının buraxılması haqqında 

çar manifesti elan olunduğundan layihə müzakirəyə çıxarılmadı.

F.X.Xoyski bu hadisədən sonra məhkəmə sistemində çalışdı, 1913-cü ilə 

qədər Yelizavetpolda andlı iclasçı kimi fəaliyyət göstərdi. Elə həmin ildən Ba-

kıya köçüb burada dairə məhkəməsində andlı iclasçı olaraq fəaliyyətini davam 

etdirdi.

1

 Fətəli xan Xoyski. Həyat və fəaliyyəti (sənəd və materiallar). B., 1998, s.4.

---

FƏTƏLİ XAN XOYSKİ

39

F.X.Xoyski (əyləşənlərdən soldan birinci) Rusiya Dövlət Duması üzvləri 

arasında (sağdan birinci isə Xəlil bəy Xasməmmədovdur), 1907-ci il.

            O, fəaliyyəti-

nin Bakı döv-

ründə şəhərin 

ictimai və mə-

dəni həyatında, 

burada yaradıl-

mış xeyriyyə cə-

m i y y ə t l ə r i n i n 

də işində fəal 

iştirak edirdi.

1 9 1 7 - c i 

ildə Rusiyada 

baş verən Fev-

ral-Burjua inqi-

labından sonra 

F.X.Xoyski ciddi 

siyasi fəaliyyətə 

başladı. O, Bakıdakı Milli Müsəlman Şurası Müvəqqəti İcraiyyə Komitəsinin üzvü 

seçildi. O,1917-ci ilin aprelin 15-20-də Bakıda keçirilən Ümumqafqaz Müsəlman-

ları qurultayında iştirak edib təşkilatçılardan oldu

2

.

1917-ci ilin noyabrında Tifl isdə Zaqafqaziya Komissarlığı, 1918-ci ilin 

fev 

ralın 23-də Zaqafqaziyada qanunvericilik orqanı olan Zaqafqaziya Sey-

mi işə başladı. Zaqafqaziya Seyminə Zaqafqaziyadan Ümumrusiya Müəssis-

lər Məclisinə seçilmiş deputatlar daxil idi. Seymin Azərbaycan fraksiyasında 

44 deputat təmsil olunurdu ki, oraya F.X.Xoyski də daxil idi.

1918-ci ilin aprelin 22-də Zaqafqaziya müstəqil Federativ respublikası elan 

edildi, aprelin 26-da isə Zaqafqaziyanın yeni hökuməti təşkil olundu. F.X.Xoys kiyə 

həmin hökumətdə Ədliyyə naziri vəzifəsi tapşırıldı. Onun bu vəzifədəki fəaliyyəti 

uzunmüddətli olmadı. 1918-ci ilin mayın 26-da Zaqafqaziya Seyminin son icla-

sında Seym buraxıldı. Mayın 26-da Gürcüstan öz istiqlaliyyətini elan etdi. Mayın 

27-də isə Zaqafqaziya Seyminin azərbaycanlı deputatlarının fövqəladə iclasında 

onlar Milli Şuranın yaradılmasını elan edərək, Azərbaycanın idarə olunmasını öz 

üzərlərinə götürdülər. 1918-ci ilin mayın 28-də keçmiş Qafqaz canişinliyinin bi-

nasında keçirilən birinci iclasda Azərbaycanın istiqlaliyyəti haqqında bəyanat ve-

rildi. F.X.Xoyski Azərbaycan Nazirlər Şurası İcraiyyə Komitəsinin sədri seçildi. Ona 

2

  Azərbaycan Demokratik Respublikası. Azərbaycan hökuməti (1918-1920). B., 1990, s.31.

---