Cumhuriyyet Kitab indd
Yüklə 7,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- M.Ə.Rəsulzadənin dəfni. Mart 1955-ci il.
- 1955-ci il martın 6-da Azərbaycan Milli Qurtuluş hərəkatının böyük ideoloqu M.Ə.Rəsulzadə Ankarada vəfat etdi 73 .
- O, dünyadan köçərkən son M.Ə.Rəsulzadənin Ankaranın Əsri qəbiristanlığındakı məzarı.
CÜMHURİYYƏT QURUCULARI 34 ci ildən isə Sovet Rusiyasını yaxından tanıyan, Moskvada Amerika attaşesi olmuş Stevens komitənin başqanı oldu 64 . “Amerikan Komitəsi”nin yardımı ilə 1951-ci il yanvarın 16-da bir çox rus par- tiyalarının iştirakı ilə Füssen konfransı keçirildi 65 . Konfransda mühacir ruslar yalnız Rusiyanın ərazi bütövlüyünün qorunması şərtilə qeyri-rus təşkilatları ilə işbirliyi- ni mümkün saydılar. Bu işin davamı olaraq yenə “Amerikan Komitəsi”nin dəstəyi ilə 1951-ci il avqustun 28-də Qərbi Almaniyanın Ştutqart şəhərində mühacir ruslar konfrans keçirdilər. Bu konfransda onlar “Rusiya Millətlərinin Qurtuluş Şurası” yaradılması- na qərar verdilər. Bununla bərabər Rusiyadakı milli azlıqların da nümayəndələri- ni bu “Şura”ya cəlb etmək məqsədi ilə ayrıca büro da yaradılmışdı. 1951-ci il noyabrın 7-də Qərbi Almaniyanın Visbaden şəhərində beş müha- cir rus təşkilatlarının (1. “Rusiyanın Hürriyyəti üçün Mücadilə Birliyi”. 2. “Milli Əmək Birliyi”. 3. “Rus Xalq Hərəkatı”. 4. “Xalqın Hürriyyəti üçün Mücadilə Məmiyyəti”. 5. “Rusiya Xalqlarının Qurtuluşu üçün Mücadilə Birliyi”) və beş də rus olmayan millətlərə mənsub təşkilatların nümayəndələrinin iştirakı ilə kon frans keçirildi. Konfransda ukraynalıların və gürcülərin, türküstanlıların, şimali qafqazlıların ta- nınmış adamları iştirak etmirdi 66 .
Qeyri-rus mühacirlər isə Birləşmiş Millətlər Təşkilatının insan haqlarına aid prin- siplərini müdafiə edirdilər. Konfransın yekunu kimi bir bəyannamə imzalandı. Bəyannaməni azərbaycanlı təmsilçilər də imzaladı. “Rusiyanın bölünməzliyi” ideyası ilə çıxış edən, Azərbaycanın istiqlalını (elə- cə də digər rus məhkumu xalqların) xalqın öz “iç işi” kimi qəbul etməyən, Azər- baycan davasının (yenə digər xalqların) Rusiyanın daxili məsələsi kimi anlayan rus mühacirləri ilə bəyannaməni imzaladığına görə “Milli Birlik Məclisi” M.Ə.Rə- sulzadənin şiddətli hücumuna məruz qaldı. Bir çox şəhərlərdə yığıncaqlar keçi- rildi, təmsilçilərin hərəkəti pislənildi. “Amerikanın Kommunizm ilə Mücadilə Komitəsi” Başqanı Don Levin 1951- 1952-ci illərdə işbirliyi aparmaq üçün M.Ə.Rəsulzadəni İtaliya və Almaniyaya gö- rüşməyə dəvət etmişsə də, Komitənin “Sovetlər Birliyinin mövcud mühafizəsi” prinsipinə dayandığı üçün görüş qəbul edilməmişdi 67 . 64 “Азербайджан” жур. Мюнхен, 1952, №6-7, с. 7. 65 İbrahimli X. Azərbaycan siyasi mühacirəti. B., 1996, s. 200 66 “Azərbaycan” jurnalı. Ankara, 1991, №28, s. 125. 67 Müsavat Partiyasının sorğu kitabı. B., 1994, s. 29. MƏHƏMMƏD ƏMİN RƏSULZADƏ 35 Bu illərdə M.Ə.Rəsulzadə çağdaş Azərbaycan ədəbiyyatının problemləri və tanınmış ədəbiyyat xadimlərimizin fəaliyyəti ilə bağlı dəyərli məqalələr çap et- dirdi.
M.Ə.Rəsulzadə 1950-ci ildə nəşr etdirdiyi “Çağdaş Azərbaycan ədəbiyya- tı” əsərində H.Cavidin, Ə.Cavadın, C.Cabbarlının və başqalarının yazılarında- kı sətiraltı mənalarda milli ruha bağlılığın duyulduğunu bildirirdi. Böyük şair H.Cavidin əsərlərində siyasi motivlərin güclü olduğunu vurğulayan M.Ə.Rəsul- zadə yazırdı: “Məsələni sonradan başa düşən bolşeviklər pyesin göstərilməsini qadağan edirlər. “Sovet çörəyini yediyi halda tarixin pantürkist tiplərini idealizə etməyə cəsarət edən” şairə sovet tənqidçiləri atəş püskürürdülər” 68 . Bu araşdırmalardan ən mühümü sırasında, heç şübhəsiz, M.Ə.Rəsulzadənin Nizaminin 800 illik yubileyi münasibəti ilə yazdığı, lakin müharibənin çətinlikləri ucbatından 1951-ci ildə nəşr etdirdiyi “Azərbaycan şairi Nizami” monoqrafiyası- dır
69 . Müəllif Nizami yaradıcılığındakı milli və bəşəri dəyərləri dərin elmi təhlil əsasında oxucuya çatdıra bilmişdir. M.Ə.Rəsulzadənin 1950-ci illərdəki fəaliyyətində bir mühüm təşəbbüs də, şübhəsiz ki, 1952-ci ilin 11-16 dekabrında Münhendə Ümumi Qafqaz Konfransı- nın keçirilməsinə nail olması idi 70 . Milli Azərbaycan Mərkəzi, Gürcüstan Milli–Si M.Ə.Rəsulzadənin dəfni. Mart 1955-ci il. yasi Mərkəzi və Şimali Qafqaz Milli Komitəsi- nin səlahiyyətli nümayəndələri 1920-1921-ci il- lərdə Sovet Ru- siyası tərəfin- dən təcavüzə uğrayan və işğal altına alınan Qafqaz Cümhu- riyyətlərinin is- tiqlalları uğrun- dakı mücadilə- 68 Rəsulzadə M.Ə. Əsrimizin Səyavuşu. Çağdaş Azərbaycan ədəbiyyatı, çağdaş Azərbaycan tarixi. B., 1991, s. 62 69 Rəsulzadə M.Ə. Azərbaycan şairi Nizami. B., 1991. 70 Yaqublu N. Müsavat Partiyasının tarixi. B., 1997, s. 237-238. CÜMHURİYYƏT QURUCULARI 36 də birgə fəaliyyətin əsaslarını müəyyən etmək üçün bu konfransı keçirdilər. Konfransda Azərbaycan Milli Mərkəz Başqanı M.Ə.Rəsulzadənin çıxışı maraqla qarşılanmışdı 71 .
bəti ilə “Amerikanın səsi” radiosundan Azərbaycan xalqına müraciət etdi. 1954-cü ilin sonlarında “Amerikan Kommunizm ilə Mücadilə Komitəsi”nin yeni Başqanı professor Kuneholt Ankaraya gəlmiş, M.Ə.Rəsulzadə ilə görüşmüş- dü. O, komitənin Azərbaycanın istiqlal məsələsinə diqqətli olduğunu ifadə et- miş, onun bu mübarizə önündə layiq olduğu yeri almasını istəmişdi. Bu yaxın- laşmanı qəbul edən M.Ə.Rəsulzadə Komitə ilə yaxın münasibətlər qurmuşdu 72 .
ideoloqu M.Ə.Rəsulzadə Ankarada vəfat etdi 73 . Ankara radiosu martın 7-də saat 22.
45 -də M.Ə.Rəsulzadənin vəfatı xəbərini bütün dünyaya yaydı 74 .
M.Ə.Rəsulzadənin Ankaranın Əsri qəbiristanlığındakı məzarı. dəfə olaraq üç dəfə “Azərbaycan, Azərbaycan, Azərbaycan” sözləri- ni söyləyib həyata vida etmişdi. Qeyd edək ki, M.Ə.Rəsulzadənin Azərbaycanda yaşayan ailəsi Stalin repressiyalarından kənarda qalma- dı: oğlu Rəsul 20 yaşında güllələndi, bütün ailəsini, əksər qohumlarını Qazaxıstana sürgünə göndərdilər. Sürgündə M.Ə.Rəsulzadənin analığı Maral xanım, həyat yoldaşı Ümmül- banu xanım vəfat etdi. Bir qızı (Lə- tifə) soyuqdan donub öldü. Digər qızı Xalidə Bakıya qayıtdıqdan sonra itkin düşdü. Yeganə sağ qalan oğlu Azər isə 1993-cü ildə Qazaxıstanda, Karaqandada dünyasını dəyişdi. 71 “Azərbaycan” jurnalı. Ankara, 1991, №28, s. 123. 72 Müsavat Partiyasının sorğu kitabı. B., 1994, s. 30. 73 “Azərbaycan” jurnalı.Ankara, 1955, №12(36), s. 3. 74 Yaqublu N. Müsavat Partiyasının tarixi. B., 1997, s. 242. Yüklə 7,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|