D ə d ə qorqudara ş d ı rmalar ı • Folklor, Mifologiya və Etnoqrafiya • Onomastika, Dialektologiya və Etimologiya

54
DƏDƏ QORQUD ARAŞDIRMALARI
lərdən fərqli olaraq Oğuz-türk sakral say sistemində onluq rəqəmlər 
də nəzərə çarpır. Say etibarı ilə də sakrallıq funksiyasını öz üzərinə 
götürən rəqəmlər digər mifoloji sistemlərlə müqayisədə daha çoxdur, 
müxtəlif yozumlu və fərqlidir. Oğuz-türk panteonunda iştirak edən 
rəqəmləri və onların funksiyalarını nəzərdən keçirək (Bax: sxem-2): 
Bir (1) – Yaradıcının işarəsidir;  mifdə ər/OĞUZu - kişi başlan-
ğıcı bildirir. 
İki (2) – Oğuzun arvadları  - qadın başlanğıclardır // Oğuz soyu-
nun qollarını və yerlə göyün birliyini - vəhdətini şərtləndirir. 
Üç (3) – [1 (Vahid –Tanrı; Oğuz - ər) + 2 (1-ci arvad - göydən 
yerə enən işıq şüası + 2-ci arvad – ağac və su) = 3] Oğuzun evliliyini 
və maddi dünyanın qurulmasını göstərən sakral rəqəmdir. Göy və yer 
qadınlarından doğulan oğlanlar - Kosmos və Yerdır. Ümumiyyətlə, 
Oğuz türk mifində 3 sakral üçlük mövcuddur: birinci üçlük: Oğuz 
və iki arvadı; ikinci üçlük: kosmosla bağlanan üç oğul (Göy xan, Ay 
xan, Ulduz xan); üçüncü üçlük: yer və onun orbiti ilə əlaqələnən üç 
oğul (Göy xan, Dağ xan, Dəniz xan). 
Dörd (4) – Oğuzun hər oğlundan olan nəvələrin sayı // ilkin ün-
sürlər, dünyanın tərəfləri – istiqamətləri nəzərdə tutulur. Mifdə göstə-
rilir ki, Oğuzun nəvələri yer üzünün şimalında, cənubunda, şərqində 
və qərbində məskunlaşırlar. 
Beş (5) – Oğuzun bir oğlu və ondan doğulan 4 nəvəsidir. 
Altı (6) – Oğuzun oğlanlarının və şəcərənin ikinci nəslinin cəmi-
dir [3/3] – kosmosla Yer kürəsinin  vəhdəti deməkdir. 
Yeddi (7) – Oğuzun hər qanadının başında duran 3 oğlu və on-
ların hər birinin 4 nəvəsinin (3+4) işarəsidir. İlkin tayfa birliklərinin 
tərkibini bildirir. 
Doqquz  (9)  –  Oğuz-türk  şəcərəsinin  ilk  nəslinin  simvoludur. 
Daha doğrusu,  Dünyanın tam mifik modelidir. 3 [1+2 (1+1)=3] +  6 
[Hər arvaddan doğulan 3 oğlu (3 + 3)] = 9. 
On iki (12) – Oğuz tayfalarının qollarının, Bozox və Üçox tayfa 
birliklərinin sayıdır. [12+12].

---

55
Folklor, mifologiya, etnoqrafiya
Sxem-2
VAHİD (Tanrı-Allah)
XAOS
(Oğuzun ata nəsli)
33
BİR
- Oğuz
I QADIN
(KOSMOS)
II QADIN
(SU, AĞAC)
III OĞUL
(KOSMOS)
III OĞUL
(YER)
 
3
3
G
ÜN
AY
UL
DU
Z
GÖY
 
DA
Ğ
 
D
ƏN
İZ
 
IV
NƏVƏ
:
Ka
yı
,B
ay
at
,A
lk
ar
av
lı,
Qa
ra
A
vul
IV
NƏVƏ
:
Y
azı
r,
D
ogə
r,
D
odur
ğa
,
Y
ap
ar
lı
IV
NƏVƏ
:
A
vşa
r,
K
ız
ık
,B
əgdul
u,
K
ar
kın
IV
NƏVƏ
:
A
la
yu
rtlu
,Ü
rə
gü
r,
Sa
lu
r,
Eym
ur
IV
NƏVƏ
:
Ba
ya
ndur
,B
eçen
ə,
Ça
vul
dur
,Ç
əp
ən
i
IV
NƏVƏ
:
İqdı
r,
B
əgd
üz
,Y
ıv
a,
K
ın
ık
2
2
6
24
3 х 4 = 12
OĞUZ
-TÜRK MİFİK DÜNYA MODELİ
9
12 
5
3 х 4 = 12
 

---

56
DƏDƏ QORQUD ARAŞDIRMALARI
 İyirmi dörd (24) – Oğuzun nəvələrinin, şəcərənin üçüncü nəs-
linə daxil olan soyların cəmidir; tayfaların bölünməzliyini simvol-
laşdırır. Otuz üç (33) – Qalın Oğuz elini (9+24 = 33) mənalandırır. 
Mifoloji anlamda Göy Tanrısının öz yaratdıqları ilə vəhdətidir: 
9 [1+2 (1+1) +  6 (3 + 3) ] + 24 
[Hər oğlundan 4 nəvə (6 x 4)] = 33.
Onu  da  vurğulamaq  lazımdır  ki,  24-ün  tayfa  birliyini  simvol-
laşdırması təkcə oğuz panteonu ilə məhdudlaşmırdı. Prototürklərin 
əksəriyyətində özünə yer alırdı. L.Qumilev Biçurinə istinadən yazır-
dı ki,  «Şan Yu Mətənin ordusu da 24 nəslə bölünürdü» [178, 89]. 
Herodot isə skiflərin 24 tayfaya məxsusluğunu bildirirdi.  Deməli, 
göstərdiyimiz sxemlər çox dərin qatlardan gəldiyi üçün Türkün bir 
qanadına aid deyil, ümumiyyətlə, ümumtürk düşüncəsinin məhsu-
ludur və bu sistemin davamını da müəyyənləşdirmək mümkündür.
Orta əsr tarixçisi F.Rəşidəddinə görə, Gün xanın hər dörd oğlun-
dan 1, Ay xanın hər dörd oğlundan 2, Ulduz xanın hər dörd oğlundan 
3, Göy xanın hər dörd oğlundan 4, Dağ xanın hər dörd oğlundan 5, 
Dəniz xanın hər dörd oğlundan 6 övlad dünyaya gəlmişdi [90, 218]. 
Bu  rəqəmlərin  cəmi  21-dir    (1+2+3+4+5+6=21).  Nəzərə  alsaq  ki, 
Oğuzun 6 oğlunun hər birinin 4 övladı vardı, onda Ulu Atanın nəti-
cələrinin sayı aşağıdakı şəkildə sistemləşdirilir: Dəniz xandan (6 x 
4) 32, Dağ xandan (5 x 4) 20, Göy xandan (4 x 4) 18, Ulduz xandan 
(3 x 4) 12, Ay xandan (2 x 4) 8, Gün xandan isə (1 x 4) 4 nəticəsi var 
idi. Ümumilikdə şəcərənin dördüncü nəslinin nümayəndələri (32 + 
20 + 18 + 12 + 8 + 4)  94 nəfər idi. Dörd nəslin üst-üstə gəlməsi (6 
+ 24 + 94) 124 edir. Və bu rəqəmə bir kişi, iki qadın başlanğıcları da 
artırsaq, son nəticə (124+3) 127 alınır. 
Əski  tarixi  qaynaqlarda Ağqoyunlular  dövlətinin  başçısı  Uzun 
Həsənin nəsil şəcərəsindən bəhs açarkən yazılır: «Bayındur xan ki, 
bu tayfa özünü onun nəsli hesab edir, Gün xan ibn Oğuz xanın oğlu-
dur; Oğuz xan Həsən padşahın əlli birinci babasıdır» [20, 7]. Demə-
li, XV yüzilliyədək Oğuzun 51 nəsli ömür sürmüşdür. Hər nəslə orta 

---