D ü Ş Ü n c e d ü n ya s I n da
Yüklə 1,74 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Gaspıralı İsmail Bey
17 S İ Y A S E T V E K Ü L T Ü R D E R G İ S İ uyanışın dönüm noktası olmuştur. Zerdabi’nin hedef kitlesinde öncelikle sade halk olarak görülen köylüler vardı. Bu onun Moskova Üniversitesi’ndeki öğrencilik yıllarından kalma halkçı (narodnik) eğilimleri olarak görülse de millî uyanışın bütün aydınlarında az veya çok halkçı bir eğilim bulunmaktaydı. Hatta millî uyanışın bütün bölgelerinde halkçılık fikriyatı Türkçülük fikriyatı ile at başı gitmiştir diyebiliriz. Ekinci’nin 1877’de Osmanlı–Rus savaşı bahane edilerek kapatılmasından sonra Zerdabi’nin Ziya (1879-1981), Ziya-yi Kafkasya (1881-1884), Keşkül (1884-1891) gibi Rus sansüründen fırsat buldukça gazete ve dergi tecrübeleri oldu. Gaspıralı İsmail Bey: Zerdabi ile eş değer diğer bir millî uyanış sembolü İsmail Gaspıralı olmuştur. Kökleri Kırım’ın güney bölgesinden Gaspra köyünden olduğu için bu isimle anılmıştır. Babası Mustafa Ağa, bir süre teğmen rütbesi ile orduda tercümanlık yapmış Annesi Fatma Hanım ise Kırım’ın köklü ailelerindendir. 1851 yılının Nevruz’unda Avcıköy’de dünyaya gelmiştir. İlk eğitimini Bahçesaray’da ünlü Zincirli Medresesi’nde almış, on yaşına geldiğinde Akmescit (Simferopol)’deki askeri okula girmiştir. Askeri eğitimini Moskova’da sürdüren İsmail Beyin, bu sürede tanıdığı Türk karşıtı Rus milliyetçilerinin etkisi ile millî duyguları uyanmış, burada yakından tanıdığı Pan-Slavizm’e karşı millî uyanışı temin edecek bir yola yönelmiştir. 1867 yılında Girit isyanında Türklüğe hizmet için bir arkadaşıyla eğitimini bırakarak Osmanlı ordusunda zabit olmak için yaptığı teşebbüs başarılı olmadığı gibi askeri eğitiminin de sonu olmuştur. Bahçesaray’a dönerek bir süre okuduğu Zincirli Medresesi’nde Rusça muallimliği yapmıştır. Üç yıl kadar süren muallimliği geleneksel eğitim sisteminin çıkmazlarını görmesinde etkili olmuştur. 1871 yılında bilgi ve görgüsünü artırmak maksadıyla Fransa seyahatine çıkar ve üç yıl kadar burada kalır. Bu sürede Fransız düşünce hayatını yakından tanıdı ve daha çok ilerici Fransız aydınları ile temas hâlinde oldu. 1874 yılında İstanbul’a geldi ve askeri mütercim olan amcası Halil Efendi’nin yanında bir yıl kalarak yarıda bıraktığı Osmanlı askerî hizmetine girmek hayalini gerçekleştirmek için uğraştı ancak bu mümkün olmadı. 1975 yılında Kırım’a döndüğü zaman devrine göre ileri düzeyde bir donanıma sahip olmuştu. Dönüşünde Yalta’da Müslüman Mektebi’nde muallimliğe başlamış ve bu sırada ilk evliliğini yapmıştır. Bu evliliği 2 yıl sürmüş ve bir kızı olmuştur. Daha sonra Kazan Türklerinden sanayici Akçuralardan İsfendiyar Bey’in kızı Zühre Hanımla ikinci evliliğini yapar. Zühre Hanım, Yusuf Akçura’nın da halası olması sebebiyle Türk aydınlanmasının iki büyük ismi bu şekilde hısımlık da kurmuş olurlar. Zühre Hanım İsmail Bey’in hayat arkadaşı olmaktan başka fikri mücadelesinde onun en büyük yardımcısı idi. Bu evlilikten dördü kız dördü erkek sekiz çocuğu olmuş, kızlarından biri küçük yaşta vefat etmiştir. Kızlarından Şefika Hanım aynı annesi gibi Gaspıralı’nın mücadelesinin ve fikirlerinin numunesi bir 18 D Ü Ş Ü N C E D Ü N Y A S I N D A T Ü R K İ Z Türk kadınıdır. Türk dünyasında kadın haklarının ilk temsilcilerinden olan Şefika Hanım, daha sonra Azerbaycan Millî Hükûmetinin ilk başvekili olan Necip Yusufbeyli ile evlenerek Gaspıralı’nın idealini kendi hayatına tatbik etmiştir. Gaspıralı, içine kapanmış Türk İslam toplumunun uyanması için dış dünyaya açılması gerektiğine gönülden inanmıştı. Türk tefekküründe kaybolmuş olan tecessüsü uyandırmanın yollarından birinin dünyayı keşfetmek arzusu olduğunu biliyor ve bunun için seyahatlere büyük önem veriyordu. O İdil-Ural bölgesi, Rusya, Kafkasya, Türkistan, Türkiye, Avrupa, Mısır ve Hindistan’a kadar seyahatler yapmıştır. 1878’den 1884 yılına kadar bir yıl Bahçesaray Belediyesinde başkan yardımcısı ve sonra başkan olarak Kırım’da idari birikimini artırmak ve hayata geçirmek fırsatı bulmuştur. Bu dönem Rusya’da fikrî ve siyasî mücadele iyice kızışmış, III. Aleksandr (1881-1894) ile birlikte Türk uyruklarının üzerinde Ruslaştırma baskısı giderek artmıştı. Bu zamana kadar millî uyanış için matbuatın ve eğitimin ne kadar hayati bir işleve sahip olduğuna kanaat getirdiği için bundan sonraki hayatında yayıncılığı ve eğitimciliği mücadelesinde belirleyici olacaktır. 1879 yılından başlayarak matbaa kurmak ve gazete çıkarmak işine kendini adar. Onun ilk amacı bir gazete çıkararak fikirlerini tüm Rusya’ya hatta tüm dünyaya duyurmaktı. Bu amaçla 1879’da gazete çıkarma teşebbüsünde bulundu ancak müsaade alamadı. O da 1881’de “Tavrida Gazetesi”nde Rusça olarak yayınlanan meşhur makalesinde ölene kadar sadık kalacağı kendi programını ilan etti. Buna göre: 1 -Millî okulların geliştirilmesini ve eğitimde reform yapılmasını; 2- Millî eğitim merkezlerinin desteklenmesi için “Cemiyet-i Hayriye” kurulmasını; 3-Bütün Türklere ortak dilde hitap edecek millî basının faaliyete geçmesini; 4-Müslüman hayat tarzının modernleştirilmesini; 5-Müslüman kadının hürriyete kavuşturulmasını; 6- Millî aydınlar zümresinin yetiştirilmesini talep ediyordu. 1881’de Akmescit’te Rusça çıkan Tavrida Gazetesi’nde başladığı yayıncılık Gaspıralı, içine kapanmış Türk İslam toplumunun uyanması için dış dünyaya açılması gerektiğine gö- nülden inanmış- tı. Türk tefekkü- ründe kaybolmuş olan tecessüsü uyandırmanın yollarından birinin dünyayı keşfetmek arzu- su olduğunu biliyor ve bunun için seyahatlere büyük önem veriyordu. Yüklə 1,74 Mb. Dostları ilə paylaş:
|