Daġ DÖVRÜ alti cġlddə
Yüklə 2,35 Mb. Pdf görüntüsü
|
124
maddi mədəniyyət qalıqlarına Quruçay arxeoloji mədəniyyəti adı verilmişdir (Hüseynov, Cəfərov, 1986).
Azıx paleolit düşərgəsinin VII-X təbəqələrindən tapılmış daş məmulatının elmi tədqiqi ilə M.M.Hüseynov və Ə.Q.Cəfərov məşğul olmuşlar. Onların apardıqları elmi araşdırmalar zamanı Quruçay mədəniyyətinin bir neçə inkişaf mərhələsi müəyyən edilmişdir. Aparılan elmi tədqiqatlar zamanı məlum olmuşdur ki, Quruçay arxeoloji mədəniyyətinin ilkin inkişaf mərhələsində çaydaşılarından hazırlanmış əmək alətləri olduqca kobud və primitiv hazırlandığı halda, sonrakı inkişaf mərhələlərdə isə əmək alətlərinin hazırlanma texnikası təkmilləşmiş və yeni- yeni əmək alətləri hazırlanıb istifadə olunmağa başlanmışdır (Hüseynov, Cəfərov, 1986).
Quruçay arxeoloji mədəniyyətinə aid daş məmulatının elmi tədqiqi zamanı məlum olmuşdur ki, əmək alətlərinin əksəriyyəti mağara düşərgəsindən kənarda hazırlanmış və sonradan Azıx paleolit düşərgəsinə gətirilmişdir. Çünki düşərgənin VII-X təbəqələrindən əsasən ancaq hazır əmək alətləri tapılmışdır. Aşağı təbəqələrin daş məmulatı arasında istehsal tullantıları olduqca az sayda qeydə alınmışdır. Tədqiqatlar zamanı müəyyən edilmişdir ki, bir əmək aləti hazırlayarkən 5-7 tullantı əmələ gəlir. Deməli, qədim Azıx düşərgəsinin sakinləri mağarada məskunlaşmamışdan çox-çox
125
əvvəllər Quruçay vadisində yaşayıb fəaliyyət göstərmiş, burada çaydaşılarından əmək alətləri hazırlamış və müəyyən vaxtdan sonra Azıx düşərgəsində yaşamağa başlamışlar. Bu səbəbdən də VII-X təbəqələrin daş məmulatları arasında istehsal tullantıları olduqca azdır.
Çoxtəbəqəli Azıx paleolit düşərgəsinin X təbəqəsində aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı tapılmış daş məmulatını aşağıdakı tiplərə ayırmaq olar: 1.
2.
Limaca bənzər alət – 1 ədəd 3.
Qaşov tipli alət – 3 ədəd 4.
Üzərində ikinci işlənmə izi olmayan qəlpələr – 3 ədəd 5.
İstehsal tullantıları – 4 ədəd 6.
Çaydaşıları – 3 ədəd Azıx düşərgəsinin X təbəqəsində aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı 17 ədəd daş məmulatı tapılmışdır. Onların nümunələri şəkil 20-də göstərilmişdir. Azıx mağarasının X təbəqəsindən aşkar olunmuş arxeoloji maddi mədəniyyət nümunələri düşərgənin ilk sakinlərinin əmək alətləridir. Geoloji tarix nöqteyi-nəzərindən X təbəqə düşərgənin ən qədim təbəqəsi olub, düşərgənin ilk məskunlaşma tarixini tədqiq etməkdə mühüm elmi əhəmiyyətə malikdir. Eyni zamanda, Azıx düşərgəsinin X təbəqəsindən
126
aşkar olunmuş daş məmulatı qədim sakinlərin əmək alətlərinin bir hissəsini abidədə, digər hissəsini isə düşərgədən kənarda hazırladıqlarını göstərir. X təbəqənin daş məmulatı həmçinin düşərgədə və Quruçay sahillərində qədim insanların məskunlaşma tarixini müəyyən etməyə imkan verir. Lakin, hələlik Azıx düşərgəsinin X təbəqəsindən ancaq daş məmulatı əldə olunmuş və onların əsasında burada ibtidai insanların məskunlaşma tarixi müəyyən edilmişdir. Daş məmulatı texniki və tipoloji cəhətcə çaydaşı alətləri mədəniyyətinə aid olunur. Maraqlıdır ki, X təbəqənin kobud çapma alətləri çaydaşıları üzərində hazırlanmışdır. Təbəqədən kobud çapma alətləri ilə yanaşı, kobud qəlpələr üzərində hazırlanmış qaşov tipli alətlər də tapılmışdır. Məhz bu cəhət X təbəqənin daş məmulatını çaydaşı mədəniyyətindən fərqləndirir. Bu fərqləndirici cəhət X təbəqənin daş məmulatının yeni arxeoloji mədəniyyətə aid olması fikrini söyləməyə əsas vermiş və nəticədə X təbəqənin daş məmulatının Quruçay mədəniyyətinə aid olması müəyyən olunmuşdur. X təbəqənin sakinləri əmək alətləri hazırlamaq üçün çaydaşılarının müəyyən hissəsini Quruçay dərəsindən toplayıb Azıx düşərgəsinə gətirmişlər.
Azıx paleolit düşərgəsinin IX təbəqəsində aparılmış arxeoloji qazıntılar zamanı 90 ədəd daş məmulatı tapılmışdır. Onları aşağıdakı qruplara ayırmaq olar: 127
1. Kobud çapma alətləri – 8 ədəd 2.
3.
Nüvəşəkilli alətlər- 5 ədəd 4.
Limasşəkilli alətlər- 1 ədəd 5.
Qaşov tipli alətlər- 18 ədəd 6.
Qəlpələr – 11 ədəd 7.
İstehsal tullantıları – 8 ədəd 8.
Çaydaşıları – 31 ədəd 9.
Gəzli alətlər – 3 ədəd Düşərgənin IX təbəqəsindən tapılmış əmək alətlərinin nümunələri şəkil 22-23-də təsvir olunmuşdur. IX təbəqədən aşkar olunmuş kobud çapma alətləri çaydaşılarından hazırlanmışdır. Təbəqənin daş məmulatı içərisində kobud çapma alətləri nisbətən çoxluq təşkil edir. X təbəqənin kobud çapma alətlərindən fərqli olaraq IX təbəqənin kobud çapma alətləri daha mükəmməl hazırlanmışdır.
IX təbəqənin daş məmulatı arasında qaşov tipli alətlər daha çox diqqəti cəlb edir. Tipoloji cəhətcə qaşov tipli alətləri bir neçə qrupa ayırmaq olur. Onların içərisində bir və iki işlək ağıza malik olanlar çoxluq təşkil edir.
IX təbəqədən tapılmış qəlpələrin üzərində zərbə düyünü və zərbə səthi olduqca yaxşı saxlanmışdır (bax şəkil 22, 1-2). Yüklə 2,35 Mb. Dostları ilə paylaş:
|