Daġ DÖVRÜ alti cġlddə
Yüklə 2,35 Mb. Pdf görüntüsü
|
184
çapma alətləri, əl çapacaqları ilə yanaşı, qaşov tipli alətlər çoxluq təşkil edir. Azərbaycan və Qafqaz ərazilərində Aşel mədəniyyətinə aid 6 mağara düşərgəsi müəyyən edilmişdir. Həmin mağara düşərgələri Azıx, Kudaro I, Kudaro III, Soni, Axştır və Üçbucaq mağara düşərgələrindən ibarətdir. Qeyd
olunan Aşel
mədəniyyətinə aid
mağara düşərgələrindən ən zəngin
stratiqrafiyaya, arxeoloji və paleontoloji tapıntılara malik abidə Azıx düşərgəsi hesab olunur. Azıx paleolit düşərgəsi nəinki Azərbaycan və Qafqazda, eyni zamanda dünyada yeganə paleolit düşərgəsidir ki, burada mədəni təbəqələr tarixi ardıcıllıqla formalaşmış, əmək alətlərinin uzun zamanlar ərzində hazırlanıb istifadə olunmasını, yeni- yeni əmək alətlərinin texniki- tipoloji xüsusiyyətlərini tədqiq etməyə, həmçinin Paleolit dövrünün heyvanat aləmini öyrənmək üçün ən zəngin tapıntılara malik düşərgədir. V.P.Lübinin rəhbərliyi altında Cənubi Osetiyanın Kudaro I paleolit düşərgəsində aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı 5732 ədəd daş məmulatı və 100 minlərlə ovlanmış heyvan sümük məmulatı tapılmışdır (Lübin, Belyayeva, 2006). Aşel
mədəniyyətinə aid Kudaro I düşərgəsinin daş məmulatı içərisində əsas yeri əmək alətləri təşkil edir. Düşərgənin əmək alətləri 185
arasında kobud çapma alətləri, əl çapacaqları və qaşov tipli alətlər çoxluq təşkil edir (Lübin, 1998). S.N.Kalandadzenin rəhbərliyi altında Soni mağara düşərgəsində aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı 150 ədəd daş məmulatı və on minlərlə ovlanmış heyvan sümükləri tapılmışdır (Kalandadze, 1965). Soni düşərgəsinin daş məmulatı içərisində əsas yeri əmək alətləri tutur. Soni düşərgəsinin daş məmulatı arasında əl çapacaqları və qaşov tipli alətlər çoxluq təşkil edir. Qafqaz və Azərbaycan ərazisində müəyyən olunmuş çoxtəbəqəli Aşel mədəniyyətinə aid düşərgələr onların xarakterik xüsusiyyətini, alət hazırlama texnikasını, tipologiyasını öyrənməyə imkan verməklə bərabər, həmin dövrün təbii coğrafi şəraitini və heyvanat aləmini, bitki örtüyünü tədqiq etmək üçün zəngin elmi tapıntılara malik arxeoloji abidələrdir. Azərbaycan və Qafqaz ərazilərində aparılan arxeoloji tədqiqatlar zamanı mağara düşərgələri ilə bərabər, Aşel mədəniyyətinə aid olan yerüstü abidələr də qeydə alınıb tədqiq olunmuşdur (Mənsurov, 1978; Lübin, 1984).
186
AZIXANTROP, PALEOLĠT DÜġƏRGƏLƏRĠNDƏN TAPILMIġ QƏDĠM ĠNSAN QALIQLARI Qədim Paleolit dövründə yaşamış ibtidai insanların fiziki quruluşunun müəyyən edilməsi dünyanın arxeoloq və
paleoantropoloqlarının qarşısında duran əsas problemlərdən biridir. Bu elmi problemin tədqiqi həmişə çətin və mürəkkəb olmuşdur. Bu çətinliyin başlıca səbəbi qədim Paleolit dövrü düşərgəsindən tapılmış ibtidai insanlara məxsus sümük məmulatının olduqca azlığı ilə əlaqədardır. Dünyanın müxtəlif ölkələri ərazisində aparılan kompleks elmi tədqiqatlar zamanı paleolit düşərgələrindən arxeoloji materiallarla yanaşı, paleoantropoloji tapıntılar da aşkar olunmuşdur. Həmin paleoantropoloji tapıntıları dünyanın müxtəlif ölkələrinin arxeoloq və paleoantropoloqları tədqiq etmiş və ibtidai insanlara məxsus fiziki tiplər müəyyən edilmişdir (Boriskovski, 1979; Lümley, 1998). 1968-ci ilin iyununda M.M.Hüseynovun rəhbərliyi altında Paleolit arxeoloji ekspedisiyası Azıx düşərgəsinin V təbəqəsinin IV horizontunda apardığı arxeoloji qazıntılar zamanı bir neçə daş məmulatı ilə birlikdə ibtidai insana məxsus çənə aşkar 187
olunmuşdur. Çoxtəbəqəli Azıx paleolit düşərgəsinin orta Aşel mədəniyyətinə aid təbəqəsindən tapılmış ibtidai insana məxsus olan çənə üzərində professor D.V.Hacıyev uzun müddət elmi tədqiqat işləri aparmışdır. M.M.Hüseynov tərəfindən tapılmış çənə Azıx paleolit düşərgəsinin elmi əhəmiyyətini və şöhrətini daha da artırmış və dünyanın müxtəlif ölkələrin arxeoloq, paleontoloq, paleoantropoloq və digər mütəxəssislər Bakıya gələrək, Azıx düşərgəsindən tapılmış maddi mədəniyyət qalıqları ilə yaxından tanış olmağa başlamışlar (Lübin, 1998, Lümley, 1998, Cəfərov, 2004). Professor D.V.Hacıyevin Azıxdan tapılmış çənə üzərində apardığı elmi araşdırmalar zamanı məlum olmuşdur ki, çənə quruluşundakı spesifik cəhətlərə əsasən, bir
tərəfdən pitikantroplara, xüsusilə Mauer adamının çənəsinə, digər tərəfdən bir çox cəhətlərinə görə Fransanın cənubunda olan Kondel-Araqo düşərgəsinin qədim Aşel mədəniyyətinə aid təbəqəsindən tapılmış preneandertal tipli insanlara daha yaxındır (bax şəkil 132, 133) (Lümley, 1998). Çoxtəbəqəli Azıx paleolit düşərgəsinin V təbəqəsindən tapılmış ibtidai insana məxsus çənənin iri olması açıq nəzərə çarpır və onun gövdəsi nisbətən qalındır. Bu baxımdan Azıx mağara düşərgəsindən tapılmış çənə avstralopitek tipli adamlardan fərqlənir və müəyyən cəhətlərinə görə arxantropların arasında
Yüklə 2,35 Mb. Dostları ilə paylaş:
|