Daġ DÖVRÜ alti cġlddə
Yüklə 2,35 Mb. Pdf görüntüsü
|
254
Əl çapacaqlarının hazılanması və ondan istifadə olunması ibtidai insanların həyatında mühüm rol oynamışdır. Əl çapacağı vasitəsilə qədim insanlar ovçuluq təsərrüfatında mühüm irəliləyiş etmiş oldular. İndi artıq onlar bu alətləri ilə ov edir, ovlanmış heyvanları parçalayır və Azıx düşərgəsinə gətirirdilər. Düşərgələrdə isə ovlanmış heyvanların dərisini soyur, ətini yeyir, sümükləri Azıx düşərgəsinə tullayırdılar. İbtidai insanlar heyvan ovlayarkən kobud daş çapacaqlardan istifad ə etməklə yanaşı, qaya və iri ağac parçalarından da istifadə edirdilər. Qədim zamanlardan ovçuluqla məşğul olmaq o qədər də asan deyildi. Çünki heyvanlar sürətlə qaçır və onlara iri qaya daşları ilə zərbə vurmaq çətinləşirdi. Ona görə qədim insanlar ovçuluqla daha sıx meşələr və iri uçurum qaya aralarında məşğul olurdular. İbtidai sakinlər çox vaxt ovlayacaqları heyvanları iri qayalıqlar arasına qovur və daha yüksəkdə duran adamlar daş məmulatı və iri daşlarla heyvanlara zərbələr vururdular. Arxeoloji qazıntılar zamanı məlum olmuşdur ki, ibtidai insanlar Azıx düşərgəsinə ilk dəfə süni odla qədim Aşel mədəniyyəti dövründə tanış olmuş və ondan istifadə etməyə başlamışlar. Süni odun kəşfi ilə əlaqədar olaraq ibtidai insanların həyatında yeni bir inkişaf mərhələsi başlamışdır. Azıx düşərgəsinin ulu sakinləri ayazlı-şaxtalı qış aylarında soyuqdan qorunmaq üçün Azıx mağarasının VI və V təbəqələrində ocaq
255
yerləri hazırlamış və oddan istifadə etməyə başlamışlar. Aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı Azıx düşərgəsinin qədim Aşel dövrünə aid təbəqəsindən bir, orta Aşel dövrünə aid təbəqəsindən isə üç ocaq yeri aşkar olunmuşdur. Maraqlıdır ki, orta Aşel mədəniyyətinə aid təbəqədən aşkar edilmiş ocaq yerləri qaya daşları ilə əhatə olunmuşdur. Ocaq yerlərindən çoxlu yanmış heyvan sümükləri tapılmışdır. Bu, ibtidai Azıx sakinlərinin ovlanmış heyvanların ətini ocaqda bişirib yediklərini göstərir (Hüseynov, 1982, 1984, 1985). Azıx düşərgəsinin Quruçay mədəniyyətinə aid təbəqələrdən daş məmulatı arasında 4-5 kq ağırlığında olan nəhəng kobud çapma alətləri diqqəti cəlb edir. Hələlik ölkəmizin, Qafqaz və Yaxın Şərq ölkələri ərazisində olan paleolit düşərgələrindən belə alətlər qeydə alınmamışdır. Bu alətləri şərti olaraq Azıx tipli kobud çapma alətlər adlandırmaq olar. Azıx qədim insan düşərgəsinin VII-X təbəqələrindən aşkar olunmuş Quruçay mədəniyyətinin əmək alətləri Şərqi Afrikanın Olduvay mədəniyyəti kompleksinin arxeoloji materialları ilə oxşarlıq təşkil edir. Lakin Azıx düşərgəsinin Quruçay mədəniyyətini əmək alətlərinin tipologiyasında və texniki hazırlanmasında fərqli cəhətlər və xüsusiyyətlər də çoxdur. Aparılan arxeoloji tədqiqatlar zamanı
müəyyən olunmuşdur ki, Azıx qədim insan düşərgəsində Quruçay 256
mədəniyyəti dövrü uzun müddətdən sonra Aşel mədəniyyəti ilə əvəz olunmuşdur. Aşel mədəniyyətinə aid zəngin maddi mədəniyyət nümunələri Azıx mağarasının V və VI təbəqələrindən qeydə alınmışdır. Maraqlıdır ki, Azıx düşərgəsinin Aşel mədəniyyətinə aid maddi mədəniyyət qalıqlarının elmi təhlili ibtidai insanların ilk dini təsəvvürlərinin meydana çıxmasına, ibtidai incəsənətə, ibtidai tikililərin meydana çıxmasına dair zəngin elmi məlumatların əldə olunmasına və həmin məsələlərə dair müəyyən elmi fikirlər söyləməyə şərait yaratmışdır (Hüseynov, 1982, 1985). 1972-ci ilin arxeoloji tədqiqatları zamanı
Azıx düşərgəsinin Aşel mədəniyyətinə aid olan təbəqəsindən mağara divarının sağ tərəfində qaranlıq bir yerdən 3 ədəd mağara ayısının kəlləsi aşkar olunmuşdur (şəkil 57). Mağaranın bu sahəsi olduqca möcüzəli bir guşədə yerləşir. Bu hissədə qaya rəfi təbii surətdə əmələ gəlmişdir. Məhz bu rəfdə mağara ayılarının kəllələri qoyulmuşdur. Aparılan elmi tədqiqatlar zamanı müəyyən olundu ki, düşərgənin bu sahəsində mağara ayılarının kəllə və çənələri ibtidai insanlar tərəfindən oyulmuşdur (Hüseynov, 1975, 1985). Bu proses qədim adamların ilk ibtidai dini görüşləri barədə məlumat verir və Azıx sakinlərinin mağara ayılarının kəllələrinə bir növ sitayiş etdiklərini söyləməyə imkan yaradır. Bu, ilk dəfə olaraq Azıx düşərgəsinin orta Aşel mədəniyyətinə aid təbəqəsində
257
müəyyən olunmuş və ibtidai Azıx sakinlərində ilk dini görüşlərin və təsəvvürlərin meydana çıxmasını orta Aşel dövründən başlanmasını söyləməyə əsas verir. Qafqazın Kudaro-1 və Fransanın Kondel-Araqo mağara düşərgələrinin də orta Aşel dövrünə aid təbəqələrindən ibtidai insanların dini görüşlərinə aid maddi mədəniyyət nümunələri qeydə alınmışdır (Lübin, 1977, 1979; Lümley, 1969; Lübin , 1998). Azıxın V təbəqəsində mağara ayılarının kəllə qapaqlarının qaranlıq bir guşədə qoyulması, görünür, düşərgənin bu sahəsi müqəddəs yer hesab olunmuş və ona görə də ibtidai adamlarda ilk dini təsəvvürlərin meydana çıxmasına şərait yaratmışdır. Eyni zamanda Azıx düşərgəsinin orta Aşel təbəqəsindən zəngin maddi mədəniyyət nümunələrinin qeydə alınması, müqəddəs sahənin müəyyən olunması Azərbaycanın ibtidai adamlarında ilk dini təsəvvürlərin və görüşlərin orta Aşel mədəniyyəti dövründən, yəni 350 - 400 min il bundan əvvəl meydana çıxmasını söyləməyə imkan vermişdir. Maraqlıdır ki, Azıx düşərgəsinin gizli yerindən qeydə alınmış ayı kəllələri içərisində bir ədədinin üzərində olan xətlər diqqəti cəlb edir. Həmin ayı kəlləsinin üzərində 8 əyri xətt çəkilmişdir. Xətlərin ayrı-ayrılıqda uzunluğu 15, 18, 20, 21, 30, 36, 45 və 47 mm-dir. Bu ölçülərdən müəyyən etmək olur ki, xətlərin uzunluğu və onların arasındakı məsafələr eyni deyildir. Yüklə 2,35 Mb. Dostları ilə paylaş:
|