18
Depressiya iradə zəifliyi və əqli çatışmazlıq deyil, o tibbi
problemdir.
Sağalma – qaydadır, istisna hal deyil.
Müalicə demək olar ki, bütün pasiyentlərə kömək edir.
Müalicənin məqsədi sadəcə əhvalın yaxşılaşdırılması deyil,
tam sağalma və gələcəkdə emosional problemlərin
öhdəsindən gəlmək bacarığını daha da inkişaf etdirməkdir.
Depressiyanın birinci epizoddan sonra 50%, ikinci epizoddan
sonra 70%, üçüncü epizoddan sonra 90% təkrarlanmaq
ehtimalı olduğu üçün uzunmüddətli müalicəyə ehtiyac vardır.
Depressiyanın ilkin əlamətləri təzahür etdiyi təqdirdə
pasiyent və onun ailə üzvləri sayıqlıq göstərməli və yardım
üçün mümkün qədər tez müraciət etməlidirlər.
2. Sağlam həyat tərzi depressiv simptomların yaranma tezliyini və
ağırlıq dərəcəsini azaldır [C]. Sağlam həyat tərzinə dair əsas
tövsiyələr:
Stress yaradan situasiyalardan qaçmaq
Gündəlik vəzifələri düzgün bölmək
Alkoqol və narkotik maddələrin qəbulunu dayandırmaq
Düzgün yuxu rejiminə riayət etmək
Qida qəbulunun balanslaşdırılması
Fiziki məşqlər (idman, aerobika, üzgüçülük, qaçış)
Xoşagələn məşğuliyyətə ayrılan vaxtın artırılması (əyləncənin
planlaşdırılması, xoşagələn insanlarla ünsiyyət, mütaliə,
filmlərə baxmaq)
3. Problemin həllinə yönəldilmiş məsləhətləşmə ən sadə və səmərəli
müdaxilədir [B]. Bu növ məsləhətləşmənin məqsədi pasiyenti öz
resurslarından istifadə etməklə problemlərinin öhdəsindən necə
gəlməyə dair təlimləndirməkdir. Bura daxildir:
1)
Problemin müzakirəsi və müəyyənləşdirilməsi
2)
Onun həlli üçün aydın və əldə oluna bilən məqsədlərin
müəyyənləşdirilməsi
3)
Qərarın müxtəlif növ variantlarının işlənib hazırlanması və
bütün “lehinə” və “əleyhinə” variantların gözdən keçirilməsi
4)
Üstünlük verilən qərarın seçimi və mərhələli planın nəzərdən
keçirilməsi
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin
İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
19
5)
Bu planın həyata keçirilməsi
6)
Problemin həllinə dair nəticənin qiymətləndirilməsi
Medikamentoz
müalicə
1. Medikamentoz müalicə orta-ifadəli və ya ağır depressiya
diaqnozu qoyulan pasiyentlərə təyin edilməlidir. Depressiyanın
yüngül mərhələsində medikamentoz müalicənin faydasının onun
təhlükəsindən geridə qaldığını nəzərə alaraq, medikamentlərin
ilkin təyini tövsiyə edilmir. Belə hallarda həkim 2 həftə
pasiyentin halını diqqətlə müşahidə etməli və qeyri-
medikamentoz müdaxilə həyata keçirməlidir [C] (əvvəlki
bölməyə bax).
2.
Yüngül depressiya mərhələsində olan pasiyentlərə dərman
preparatları, qeyri-medikamentoz müdaxilələrin effektiv olmaması,
yaxud keçmişdə orta və ya ifadə olunmuş depressiya epizod-
larının yaşanması hallarında, depressiyanın psixososial faktor və
ya somatik patologiya ilə əlaqədar olduğu təqdirdə təyin olunur.
Belə hallarda yüngül depressiyanın medikamentoz müalicəsi
orta-ifadəli və ağır depressiyada olduğu kimi aparılır [C].
3. Antidepressantın seçimi pasiyentin xəstəlik tarixi, ailə anamnezi,
preparatın
əlavə
təsiri və
təhlükəsizlik profili ilə
müəyyənləşdirilir [B]. Məsələn: Əgər xəstə hər hansı bir
preparata “müsbət” reaksiya veribsə, bu preparatın gələn dəfə də
effektiv olacağı ehtimalı var. Əgər pasiyentin hər hansı bir
preparata həssas olan qohumu varsa, bu təqdirdə o həmin
preparata həssas ola bilər. Preparatın klinik profil özəllikləri də
seçimi müəyyənləşdirə bilər. Məsələn: Əsasən həyəcan
şikayətləri olan xəstələr böyük sedativ effekti olan
antidepressantlara, tormozlanma müşahidə edilən xəstələr isə
stimullaşdırıcı təsirə malik antidepressantlara müsbət reaksiya
verə bilərlər.
4. Depressiya zamanı ilkin seçilən preparatlara serotoninin
intraneyronal udulmasının seçici inhibitoru (SİUSİ) və
serotoninin və noradrenalinin intraneyronal udulmasının seçici
inhibitoru (SNİUSİ) aiddir [A]. Digər qrup antidepressantlarla
müqayisədə bu antidepressantların üstünlüyü daha təhlükəsiz
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin
İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
20
olması, qəbul rahatlığı (gün ərzində bir dəfə təyin edilə bilər) və
daimi nəzarət tələb etməyən standart terapevtik dozada təyin
olunma imkanının mövcudluğundan ibarətdir. SİUSİ və SNİUSİ
ənənəvi trisiklik antidepressantlardan heç də az effektli deyil.
SİUSİ və SNİUSİ-nin ilkin təyininə tam əks-göstəriş (zərərli
olması) bu preparatların keçmişdə qəbulunun mümkünsüzlüyünə
dair məlumatların olması ilə əlaqədar ola bilər [A].
5. SİUSİ və SNİUSİ-nin qəbulunun əlavə təsirlərinə görə
dayandırılması halı çox az ehtimalla xarakterizə olunur [A]. Bir
çox insanlar üçün SİUSİ və SNİUSİ-nin qəbulunda ən
xoşagəlməz əlavə təsir seksual disfunksiyadır (anorqazmiya,
libidonun azalması və ya erektil və eyakulyator disfunksiya).
Mədə-bağırsaq pozuntuları və çəkinin artması daha az təsadüf
olunan əlavə təsirlərdir. Dozanın azaldılması, dərmanların
qəbulunda fasilə və ya eyni sinfin digər preparatına keçid belə
effektləri azalda bilər. Dərmanlarla qarşılıqlı təsir, o cümlədən
qaraciyərin P450 sitoxrom fermentlərində olan dəyişikliklər
SİUSİ və SNİUSİ üçün hipotetikdir və bir çox hallarda onlar
digər preparatlarla eyni vaxtda istifadə oluna bilərlər. Eyni
zamanda SİUSİ və SNİUSİ ilə seratoninergik aktivliyə malik
olan preparatlar (tərkibində dekstrometorfin, tramodol olan
preparatlar) arasındakı qarşılıqlı əlaqə, özünü miokloniya,
diareya (ishal), hipomaniya, təlaş, hiperrefleksiya, fikri cəmləmə
pozuntusu, qızdırma, hiperqidroz, arterial təzyiqin dəyişməsi,
ürəkbulanması və qusma (Əlavə 5) kimi göstərən potensial
təhlükəli reaksiyanın – serotonin sindromunun inkişafına gətirib
çıxara bilər. Serotonin sindromu dozanın azaldılması və ya
preparatın qəbulunun dayandırılmasından sonra çox vaxt 24 saat
ərzində aradan qalxan, geri dönən haldır. Ağır hallarda
simptomatikanın ifadəliliyini azaltmaq üçün serotonin
reseptorlarının qeyri-spesifik antaqonistlərindən olan Metiserqid
və Siproheptadindən (peritol) və həmçinin də 5-HT1A
reseptorunun blokatoru hesab edilən Propranoldan istifadə
etmək tövsiyə edilir [D]. SİUSİ
və
SNİUSİ-nin
monoaminoksidazanın (MAO) dönən və dönməyən inhibitorları
ilə birgə istifadəsi yolverilməzdir. Pasiyentin MAOİ qəbul
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin
İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
Dostları ilə paylaş: |